Het Europese jaar van de waarheid, alweer

MARC DE VOS
Marc De Vos
Marc De Vos Columnist

Je kunt geen gemeenschappelijke Europese markt hebben als de verhouding tussen de staat en de markt in Europa niet gemeenschappelijk is. Je kunt geen Europese arbeidsmarkt maken als je geen enkele Europese sociale bescherming maakt. Je kunt geen euro invoeren zonder eerst een Europees economisch en budgettair beleid te hebben. Je kunt geen Europese verkiezingen beoefenen – lees: referenda – zonder eerst een Europese democratie te kweken. Je kunt geen Europese buitengrenzen maken – lees: Schengen – als je niet eerst een Europees migratie- en vluchtelingenbeleid hebt. Je kunt niet dromen van Europese defensie als je niet eerst een Europees buitenlands beleid hebt. Je kunt geen Europese Unie zijn zonder gemeenschappelijke Europese waarden te hebben.

En toch heeft de Europese Unie over de decennia heen op al die fronten de volgorde systematisch omgekeerd. Europese integratie is niet de uitkomst van een onderliggende eenwording, maar de projectie van toekomstige eenwording via een ronkende Europese bovenbouw. Met elke draai aan het rad van integratie hebben opeenvolgende generaties Europese toppolitici gegokt dat de consecratie van een Europees ideaal nadien de werkelijkheid zou veranderen. Door de Europese kar voor de spreekwoordelijke nationale paarden te spannen, zouden de paarden samen wel de kar inhalen.

Dat is dus anders uitgedraaid. Het systematische voluntarisme van de Europese elite blijkt nu vooral systematische hybris. De werkelijkheid is niet gevolgd, maar heeft afgehaakt. De Europese Unie is daarom niet in crisis, ze is structureel en existentieel in gevaar. Het brexitreferendum was slechts de kanarie in de koolmijn. Lidstaten in Oost- en Centraal-Europa lappen de Unie gewoon aan hun laars. In de vluchtelingencrisis is het ieder voor zich. Het zogenoemde Stabiliteits- en Groeipact dat de euro moet redden, is niet stabiel, zorgt niet voor groei en is geen pact. In 2017 volgen verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland, een regimewissel in Italië, en dreigt het spook van nationalistisch populisme. Europa en zijn politici doen het zichzelf aan.

Verlamd door verkiezingskoorts in kernlanden, is de kans klein dat de nationale toppolitici in wier handen de leiding van de Europese Unie door hun voorgangers is gelegd, snel tot grote Europese handelingen zullen komen. Daarvoor ontbreekt in de eerste plaats de politieke cohesie tussen 27 landen en in de tweede plaats het leiderschap in grote landen. Ik ben ervan overtuigd dat leiderschap pas denkbaar is met meer cohesie en dat cohesie een kleinere Europese Unie vergt. Tenzij we de Unie willen ontmantelen, kan het antwoord op haar existentiële verval niets anders zijn dan de paarden eindelijk voor de kar te spannen en de kloof tussen het ideaal en de realiteit te dichten.

Meer Europa dus, maar ook minder. Meer consequente soevereiniteitsdeling voor de grote kerndoelstellingen van de Unie: de interne markt, de euro, robuuste buitengrenzen en de democratische rechtsstaat. De rest hoort principieel aan de lidstaten en slechts uitzonderlijk aan Brussel toe. Minder Europese bureaucratie, minder regelneverij, minder instellingen, minder raden, minder voorzitters en minder presidenten. Meer Europese democratie en meer transparantie. Europa moet wat het doet vollediger doen en niet meer doen wat het niet volledig kan doen.

Als Europa voor die weg kiest, kan het niet anders dan in omvang afnemen. De huidige EU is een mini-VN: te weinig Unie en niet overal Europees. Een gelaagde Europese Unie met een voldragen kern en een flexibele periferie biedt niet alleen een antwoord op de fundamentele constructiefout van de Unie, ze is ook een methode om landen als het Verenigd Koninkrijk en Turkije economisch met Europa te verenigen zonder ze er politiek in te integreren. Het dogma dat de Europese markt ook vrije immigratie vergt, is begrijpelijk voor de kernlanden maar niet voor daarbuiten.

Mijn nieuwjaarswens is dat de nationale verkiezingen van 2017 een nieuw besef van historische Europese verantwoordelijkheid brengen. Als we die verantwoordelijkheid durven op te nemen, kan onze toekomst alleen maar beter worden dan ons heden. Economisch gezonder, politiek sterker, geopolitiek belangrijker, kan Europa een inspiratie blijven voor landen die hun toekomst op vrijheid, openheid, democratie en menselijke waarden willen ijken. We moeten er alleen voor durven te kiezen.

Marc De Vos is directeur van de denktank Itinera en doceert aan de UGent.

MARC DE VOS

De Europese Unie is niet in crisis, ze is structureel en existentieel in gevaar.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content