‘Griekenland was beter failliet gegaan’

Yanis Varoufakis is bezorgd over zijn land. De ‘Griekse dokter Doom’ zag als een van de weinigen de subprimecrisis aankomen. Nu waarschuwt hij voor Grieks extremisme, Europese deflatie en Chinese zeepbellen.

De econoom Yanis Varoufakis werd indertijd op hoongelach onthaald toen hij probeerde te wijzen op het gevaar van een wereldwijde economische crisis. Maar echt vermaard werd de gewezen adviseur van premier Georgios Papandreou pas met zijn kritiek op de Atheense reddingsplannen in 2010 en 2011. Daarbij maakte hij vijanden in Griekse leidinggevende kringen, in zoverre zelfs dat hij in 2011 moest uitwijken naar de Verenigde Staten. In de aanloop naar de Europese verkiezingen, velt Varoufakis een hard oordeel over het beleid waarmee Europa de crisis aanpakt. De docent aan de universiteit van Texas in Austin verbergt zijn bezorgdheid over zijn land niet.

De Europese Commissie vindt dat Griekenland er stilaan weer bovenop komt.

YANIS VAROUFAKIS. “Dat is een absurde gedachte. De Commissie pakt uit met de indicatoren die haar goed uitkomen. Ze beweert dat de rente waartegen het land kan lenen gedaald is (zie grafiek, nvdr.), maar Griekenland heeft al sinds 2010 geen geld meer op de markten opgehaald. Een groot deel van de Griekse schuld is nu overigens in handen van andere Europese landen. Dat argument heeft dus weinig betekenis. Tegelijkertijd vertelt men ons dat de beurs van Athene weer wat kleur krijgt. Maar de meeste grote ondernemingen zijn verhuisd naar Luxemburg of het Verenigd Koninkrijk. Er staan alleen nog maar banken genoteerd op de Griekse beurs. De hefboomfondsen gokken erop dat hun koers iets gaat stijgen; dat is de enige reden waarom de beurs opleeft.”

Welke indicatoren zijn dan wel betrouwbaar?

VAROUFAKIS. “We moeten in de eerste plaats kijken naar het investeringsniveau, de kracht die de economie meetrekt. Maar dat niveau is al vier jaar ononderbroken gedaald, inclusief het laatste kwartaal van 2013. Een tweede indicator is de werkgelegenheid. Die blijft stijgen. Een laatste element is het krediet, meer bepaald de leningen aan starters en meer in het algemeen aan de kmo’s. Ook daar stellen we een terugval vast. Dat zijn de ware indicatoren en het verhaal dat ze vertellen is triest. In 2010 is een enorme economische vergissing gemaakt door de financiële redding van Griekenland afhankelijk te maken van een zeer zwaar bezuinigingsbeleid. Dat heeft de schuld doen exploderen in plaats van ze te verminderen. Het land ondergaat nu nog de gevolgen van die beslissing. Men had Griekenland beter failliet laten gaan.”

Hoe beoordeelt u de economische en sociale toestand van het land nu?

VAROUFAKIS. “Griekenland is een leeggebloed land met een minderheid die gedijt dankzij de corruptie en een meerderheid die verkommert. Europa neemt de echte beslissingen. Het enige wat we exporteren zijn onze jongeren, die betere oorden gaan opzoeken.”

En hoe schat u de politieke en sociale risico’s in het land in?

VAROUFAKIS. “We weten dat de geschiedenis zich herhaalt, vaak in de vorm van een tragedie en soms in de vorm van een farce. De eerste jaren van de crisis was er heel wat sociale onrust. Dat is geminderd. De mensen likken hun wonden. Ze proberen de eindjes aan elkaar te knopen en toch wat eten op tafel te krijgen. Kortom, er heerst rust in de straten. Maar het ongenoegen is groot en de armoede is een kanker die de mensen psychologisch afstompt. Heel wat gezinnen zitten diep in de schulden. In die gezinnen zien we een vorm van depressie in de klinische zin van het woord, iets dat dicht aanleunt bij een bipolaire stoornis. De ene dag zijn de mensen catatonisch en de dag daarna vertonen ze een bizar soort optimisme, waarbij ze het totaal onrealistische gevoel hebben dat alles mogelijk is. En dan keert de depressie terug. Je hoeft geen groot licht te zijn om te weten waarvoor dat een voedingsbodem is. We hebben het al meegemaakt in de jaren dertig, en niet alleen in Duitsland…”

De extreemrechtse partij Gouden Dageraad behaalt nochtans maar een kleine minderheid van de stemmen.

VAROUFAKIS. “Gouden Dageraad zit niet in de regering, maar dat betekent niet dat haar ideeën niet aan de macht zijn. In 2012, net voor de parlementsverkiezingen, beval de socialistische regering dat alle dakloze vrouwen in Athene zonder hun instemming een hiv-test moesten ondergaan. Als ze seropositief waren, moesten ze gevangen worden gezet en hun foto uithangen aan de gevel van de commissariaten. Eveneens in 2012 legden de volksvertegenwoordigers van de partij die aan de macht was (in de conservatieve regering van Antonis Samaras, nvdr.) in het parlement een amendement neer waarin stond dat enkel wie kon aantonen dat hij Grieks bloed heeft, nog kon toetreden tot de politie of het Griekse leger. Als de traditionele partijen dat al durven, wat zullen de fascisten dan doen?”

U was geruime tijd professor aan de universiteit van Sydney, maar u keerde in 2000 terug naar Griekenland. Van 2004 tot 2006 was u economisch adviseur van minister Georgios Papandreou. Eind 2011 verliet u opnieuw het land. Waarom?

VAROUFAKIS. “Griekenland werd in 2000 overspoeld door een golf van xenofobie en ik vond dat Papandreou als minister van Buitenlandse Zaken daar goed op reageerde. Daarom heb ik aanvaard hem te adviseren. Maar we kregen meningsverschillen over zijn manier van managen en over het gevoerde economische beleid. In 2006 nam ik ontslag. Toen ik begon te waarschuwen voor het gevaar van een wereldwijde financiële crisis, werd ik als een dorpsidioot behandeld. Maar in 2009 sloeg de crisis toch toe en ze trof ook Griekenland.

“Als ex-adviseur van Papandreou zei ik als een van de enigen dat we het reddingsplan niet mochten aanvaarden omdat het catastrofale gevolgen zou hebben. Het was beter dat de staat in gebreke bleef. Van toen af werd ik in Griekenland beschouwd als een ‘handlanger van het kwaad’, de man die het land failliet wou laten gaan. Het werd er niet beter op toen ik het jaar erop ook kritiek uitte op het tweede reddingspan, dat met de zegen van de trojka (EU, ECB en IMF, nvdr.) alleen maar de financiële corruptie voedde. Mijn gezin kreeg toen ook bedreigingen en daarom besloot ik het land te verlaten.”

Wat vindt u, los van Griekenland, van de toestand in de eurozone? Ook daar zegt Brussel dat de situatie verbetert, terwijl sommige experts zich ongerust maken over het risico van deflatie.

VAROUFAKIS. “In de eerste plaats moeten we de problemen proberen te begrijpen. Neem bijvoorbeeld de klimaatverandering: overstromingen in Australië, dooi in Siberië, orkanen in New York en New Orleans enzovoort. Als je die fenomenen apart bekijkt, maakt je geen kans om het probleem op te lossen. Dat is nochtans wat gebeurd is in de eurozone: de armoede in Griekenland, de werkloosheid in Spanje, de mini-jobs in Duitsland en het gebrek aan concurrentiekracht van Frankrijk hebben allemaal te maken met de onaangepaste structuur van de eurozone, maar men heeft die problemen willen oplossen met een veralgemeend soberheidsbeleid. De gevolgen zijn bekend.”

Is er een risico op deflatie?

VAROUFAKIS. “De deflatoire spiraal is al in werking gezet. In bepaalde sectoren dalen de fabrieksprijzen al. Duitsland heeft bekendgemaakt dat de reële lonen in 2013 gezakt zijn. Maar als de lonen dalen in Duitsland, wat gaat er dan gebeuren in Spanje en Frankrijk? We mogen niet vergeten dat de Commissie die strategie van loondeflatie bewust in gang heeft gezet om de crisis te bestrijden. In haar grote wijsheid heeft ze onlangs aan Portugal gevraagd de lonen nog verder te laten dalen! Ik neem het de politieke gezagdragers niet kwalijk: als de structuur van de eurozone onaantastbaar is, dan kan de Europese Centrale Bank de schuld niet te gelde maken en dan kan ze niet als tussenschakel optreden tussen de financiële instellingen en de lidstaten… Dan kan ze niets doen.”

U suggereert maatregelen om die problemen op te lossen zonder de verdragen te wijzigen.

VAROUFAKIS. “In de eerste plaats stellen wij voor dat de ECB zelf obligaties kan uitgeven voor rekening van de lidstaten. Daardoor zou de rente waartegen ze leent naar beneden gaan. Ten tweede, moet de ECB de toelating krijgen om banken in moeilijkheden rechtstreeks te herkapitaliseren via het Europees Stabilisatiemechanisme. Dat zou de band verbreken tussen de banken en de lidstaat waaruit ze afkomstig zijn. Ten derde zou de ECB aansluiting kunnen zoeken bij de Europese Investeringsbank om een groot programma van infrastructuurinvesteringen te lanceren. En ten slotte moeten er ook sociale maatregelen getroffen worden voor de meest kwetsbare Europese burgers. Dat alles moet het mogelijk maken de crisis op te lossen binnen het huidige institutionele kader van de eurozone, zonder aan de verdragen te raken.”

De Verenigde Staten zouden hun groei wel zien heropleven. Klopt dat of is het ook een verzinsel?

VAROUFAKIS. “In tegenstelling tot de Europeanen zijn de Amerikanen erin geslaagd hun economie te stabiliseren. De crisis heeft hun heel wat activiteit gekost, maar ze zijn erin geslaagd een zachte landing te maken. Dankzij hun federale systeem hebben ze geen hiaat — zoals dat er in Europa wel is — tussen economische politiek, die nationaal blijft, en een monetair systeem dat op federaal niveau werkt. Bovendien heeft het actieve beleid van de Fed het met massale injecties van liquide middelen mogelijk gemaakt de financiële instellingen te redden en de economie er weer bovenop te brengen. Dankzij het schaliegas hebben de Verenigde Staten aan concurrentiekracht gewonnen. Ze beschikken ook nog altijd over een formidabel vermogen om buitenlands talent aan te trekken.

“Maar ondanks alles beleeft het land de ‘stagnatie van de eeuw’, zoals de ex-minister van Financiën Larry Summers het omschrijft. De VS zijn hun rol van voor de crisis kwijtgespeeld. Vroeger ving het de overschotten van exportlanden als China, Japan en een deel van Europa, vooral dan Duitsland, op. In ruil vonden die landen afzet bij de Amerikaanse consumenten. Die cyclus bezorgde de wereldeconomie een zekere stevigheid. De crisis heeft dat mechanisme gebroken, zonder dat er iets stabiels voor in de plaats kwam.”

Sommige economen vrezen voor financiële zeepbellen in China. U ook?

VAROUFAKIS. “Ja, die mogelijkheid beangstigt mij. Ik heb veel respect voor de Chinese overheid. Zij erkent tenminste de problemen waarmee ze geconfronteerd wordt. Om een brutale landing van de economie te vermijden, heeft Peking gepoogd het land bij elkaar te houden met openbare investeringen, vooral in infrastructuur. Maar daardoor zijn wel zeepbellen van activa ontstaan, die nu dreigen uiteen te spatten. De regering probeert de schade te beperken door geleidelijk liquide middelen aan de markt te onttrekken.

“Uiteindelijk is het duidelijk dat de wereldeconomie twijfelt tussen twee wegen: ofwel een geleidelijke vertraging, ofwel een nieuwe brutale schok. Dat bevestigt alleen maar mijn grote vrees: de crisis van 2008 is niet verdwenen, ze is veranderd van aard.”

BENJAMIN MASSE-STAMBERGER

“De wereldeconomie twijfelt tussen twee wegen: ofwel een geleidelijke vertraging, ofwel een nieuwe brutale schok”

“De crisis van 2008 is niet verdwenen, ze is veranderd van aard”