Franse colère

Het boek “De terreur van de economie” maakt furore. Elk blad prijst het. Betogers gebruiken het als slogan. Managers bezinnen zich erover. Is dat wel terecht?

Wanneer zullen we erachter komen dat rijkdommen niet zozeer worden geschapen op basis van het creëren van materiële goederen, maar op basis van volkomen abstracte speculaties, die in geen enkel verband staan met productieve investeringen? De vraag pikken we uit De terreur van de economie, het jongste essay van de kranige Française Viviane Forrester. Haar schriele boek bevat een venijnige kritiek op de hedendaagse markteconomie.

WEDDENSCHAPPEN.

In Forresters J’Accuse staan drie scherpe aanklachten centraal. Ten eerste: de klassieke loonarbeid zingt zijn zwanenzang. Die melodie heeft onder meer een massale werkloosheid tot gevolg. In plaats van oplossingen te zoeken voor deze totaal nieuwe situatie, worden inefficiënte maatregelen genomen die uitgaan van het oude concept. Het volk krijgt te horen dat de massale werkloosheid tijdelijk is. In werkelijkheid stuiten we op een onomkeerbaar fenomeen, op een breuk in de sociaal-economische geschiedenis.

Ten tweede: de remedie voor de werkloosheid wordt gezocht bij de oorzaken ervan: het bedrijfsleven. Gevraagd en zelfs ongevraagd ontvangen de ondernemingen een smak subsidies en andere tegemoetkomingen om banen te scheppen. Steun aan bedrijven creëert evenwel geen jobs. “Waarom willen we deze realiteit niet onder ogen zien: de bedrijven nemen niemand aan om de eenvoudige reden dat zij niemand nodig hebben. Deze situatie moeten we het hoofd zien te bieden, dat wil zeggen dat we een totale verandering nodig hebben.”

Ten derde: er is een nieuwe economie ontstaan, die vooral bestaat uit weddenschappen. De tastbare producten en diensten lijken alleen nog te fungeren als voorwendsel voor de complexe markten van afgeleide producten. Deze afgeleide markt reduceert de economie tot een casinospel en tot de speculaties van bookmakers. Wie deze markten goed analyseert en tot hun essentie herleidt, merkt dat er zelfs gespeculeerd wordt op speculaties. Ze citeert voormalig Bondskanselier Helmut Schmidt, die in april 1996 verklaarde dat er gehandeld wordt in “opties op opties op opties”. Schmidt bevestigde ook dat er op deze markten “honderd keer zoveel transacties” plaatsvinden als op andere.

Ondertussen blijven bedrijven bezuinigen. De gemakkelijkste manier om te besparen, is het ontslaan van werknemers. Toen op 8 maart 1996 bekendgemaakt werd dat het werkloosheidscijfer in de VS eindelijk drastisch gedaald was, panikeerde Wall Street. Prompt waren zowat alle internationale effectenbeurzen bang voor oververhitting en inflatie. De aandelenkoersen kelderden. Forrester plaatst er een ander bericht tegenover: de aandelenkoersen schoten een paar jaar geleden omhoog toen werd aangekondigd dat Rank Xerox tienduizenden arbeiders zou ontslaan. Meer uitleg lijkt overbodig.

SCHELDKANNONADE.

De drie (verwante en verstrengelde) pijlers van Forresters aanklacht vloeien samen in een alarmkreet. De massa kan niet eeuwig misleid worden door cynische casinokapitalisten enerzijds en impotente politieke machten anderzijds. De politiek heeft zich in de buitenspelval laten lokken door de enorme macht die uitgaat van de dagelijkse geldstromen. Die waardemassa wist alle grenzen uit en doet de naties vervagen. De opstand ertegen zal dan toch van het volk moeten uitgaan, als dat zich tenminste kan loswurmen van het voze vermaak op tv en elders. Dat wordt een harde dobber, maar anders dreigt de barbarij.

Onomwonden waarschuwt Forrester dat de concentratie van de macht kan uitlopen op een totalitaire wereld, die het nazisme in dictatoriale gruwel zal overtreffen. Die noodklok luidde ook al in Globalisering – De wereld in verval van Der Spiegel-redacteurs Hans Peter Martin en Harald Schumann (zie Trends van 23 oktober 1997). Ze wezen erop dat het ongebreidelde turbokapitalisme zijn eigen fundamenten uitholt: de efficiënte staatsvorm en een democratische stabiliteit.

De analyse mag dan al parallel lopen, voor het overige mogen de boeken van het Duitse duo en Forrester absoluut niet vergeleken worden. Terwijl de Duitsers zich uitsloven om hun betoog te baseren op aantoonbaar feitenmateriaal, kwebbelt Forrester erop los als een roddeltante, zij het giftiger. Dat neemt niet weg dat alleen al in Frankrijk meer dan 400.000 exemplaren van haar pamflet verkocht werden. Ook in andere landen maakt het nu furore. Dat ze een gevoelige snaar raakt, mag niet verbazen. De werkloosheid en de groeiende kloof tussen arm en rijk plaatsen de samenleving voor een enorme uitdaging.

Wie evenwel meer wil dan een scheldkannonade (onvergeeflijke vergelijkingen tussen werkloosheid en holocaust incluis) raden we andere lectuur aan. Een alternatief, laat staan een begin van oplossing om de gevaren te bezweren, geeft Forrester niet. Hopelijk krijgen de werklozen en de kansarmen betere advocaten dan deze scheldende schrijfster.

Viviane Forrester, De terreur van de economie. Ambo, 179 blz., 690 fr.

LUC DE DECKER

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content