‘Europa zit gevangen in een neerwaartse spiraal’

Ook met François Hollande als president zal Frankrijk moeten buigen voor de Duitse suprematie. En de eurozone zal altijd gedoemd zijn crisissen door te maken. Om maar te zeggen dat superspeculant George Soros niet alleen goed nieuws had bij de voorstelling van zijn nieuwste boek in Parijs.

De waarheid achter de schijn achterhalen. Zwakke plekken ontdekken in briljante redeneringen. Van die jeugdobsessie had George Soros, die zichzelf omschrijft als een mislukte filosoof, een roeping kunnen maken. Hij verkoos er een lucratieve handel van te maken, gebaseerd op het idee dat kuddegeest de regel is op de markten en wijsheid de uitzondering. Men heeft hem die keuze genoegzaam kwalijk genomen sinds die dag in 1992, toen hij 1 miljard pond opstreek door erop te wedden dat de Bank of England tot een devaluatie zou worden gedwongen. De eurozone zal volgens hem altijd onderhevig zijn aan crisissen. Enkel door radicaal van programma te veranderen, kan ze zich daarvan bevrijden.

TRENDS. U hebt de overlevingskansen van de eurozone altijd laag ingeschat. Hoe luidt uw diagnose nu?

GEORGE SOROS. “Ik ben nog altijd even pessimistisch. Toegegeven, de Europese Centrale Bank heeft de banksector soelaas geboden met de uitzonderlijke maatregelen voor herfinanciering op lange termijn die sinds de herfst van 2011 van kracht zijn. Ze heeft de crisis tijdelijk getemperd. Maar dat initiatief dreigt op middellange termijn contraproductief te werken: die maatregelen vormen voor de banken een sterke stimulans om schuldbewijzen van hun land van oorsprong in te kopen. We maken een soort van hernationalisering van de economie mee. Als die beweging doorzet, dan betekent het dat een staat uit de eurozone kan treden zonder dat dat tot een algemene catastrofe leidt. Voor landen in zware economische moeilijkheden dreigt dan de verleiding sterker te worden om terug te keren naar de nationale munt.”

Is dat een scenario dat op korte termijn realiteit kan worden?

SOROS. “Het zal wel enkele jaren in beslag nemen. Maar of de eurozone nu wel of niet uit elkaar zal spatten, het beleid dat Duitsland aan de andere Europese landen oplegt, heeft geleid tot een deflatoire spiraal waarin schulden en recessie elkaar voeden. Europa gaat een lange periode van stagnatie tegemoet, zoals Latijns-Amerika in de jaren tachtig en Japan in de jaren negentig.”

U hebt nogal wat kritiek op Duitsland.

SOROS. “Je kan niet uit een crisis geraken met streng diëten alleen. Je raakt er uit door meer te groeien. Maar Berlijn legt de zuiderse landen een drastische budgettaire soberheidskuur op. Dat kan werken als het gecompenseerd wordt door een verhoging van de vraag in economisch gezondere landen, zoals Duitsland. In eigen land beperkt de Bundesbank echter de toegang tot krediet. De gevolgen zijn duidelijk: bij gebrek aan groei zullen de zuidelijke landen hun doelstellingen in de verlaging van het deficit niet halen, en daardoor het wantrouwen van de markt wekken. Europa zit in een neerwaartse spiraal waaruit het maar heel moeilijk zal kunnen ontsnappen…”

Wat moeten de Europese autoriteiten doen?

SOROS. “Als men snel de juiste diagnose stelt, kan het probleem opgelost worden. Ik stel een – toegegeven, vrij technische – oplossing voor om de last van de budgettaire soberheid te verlichten. Het algemene idee is dat je de landen die zich slecht gedragen hebben niet alleen straft, maar hen ook beloont als ze hun doelstelling van deficitverlaging halen. Daarom verdedig ik het idee om via de Europese Centrale Bank (ECB) een holding te creëren die tegen een lage rente leent aan de goede leerlingen. Dat kan zonder afbreuk te doen aan de verdragen. Maar dan moet Duitsland wel zijn uitsluitend bestraffende visie op de zaken verlaten, wat zou neerkomen op een soort bekering. Het probleem is dat de Bundesbank in deze moderne wereld nog het meest gelijkt op een religieuze instelling.”

U was onlangs in Duitsland. Hoe werden uw voorstellen daar onthaald?

SOROS. “Ze hebben me niet populair gemaakt. Het valt hun moeilijk te begrijpen dat wat in hun land werkt, misschien niet in andere landen bruikbaar is. Ik heb onlangs gediscussieerd met de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble. We waren het eens dat de Europese landen structurele hervormingen moeten doorvoeren. Hij vond echter dat dat voldoende is. Ik niet. Toch is Berlijn zich steeds meer bewust dat het Europese beleid grondig moet veranderen. Mensen als Peer Steinbrück en Frank-Walter Steinmaier, leidinggevende figuren in de Duitse sociaaldemocratische partij SPD, verdedigen standpunten die dicht bij de mijne liggen. De huidige toestand is zeer gevaarlijk, maar ik denk dat er een goede kans op verandering is na de volgende verkiezingen in Duitsland.”

Zijn de markten ook niet deels verantwoordelijk voor de crisis?

SOROS. “Ik denk dat inderdaad ook. Het heeft lang geduurd voor ze begrepen dat de Duitse oplossing niet de goede was. Bij het begin van de Griekse crisis, in de lente van 2010, brachten de remedies aangedragen door de leiders van de eurozone wat opluchting. Maar de markten zijn bijlange niet compleet efficiënt. Het is de taak van de regelgevers om de maatregelen te nemen die nodig zijn om de werking van de markt te verbeteren. Vaak wordt wetgeving beïnvloed door lobbying. Men moet de economische theorie opnieuw uitdenken om rekening te houden met de tekortkomingen van de markt en van de regelgevers. Daarom sponsor ik een stichting die een nieuwe economische gedachtegang propageert.”

U wordt vaak voorgesteld als een karikatuur van de speculant.

SOROS. “Ik begrijp dat er wantrouwen kan ontstaan. En wel om de eenvoudige reden dat de markten gemanipuleerd kunnen worden. Neem nu de credit default swaps (financiële producten die de houders van schuldbewijzen indekken tegen het risico op een wanbetaling, nvdr.). Het is alsof je een levensverzekering neemt op het leven van iemand anders, die je vervolgens het recht geeft hem te doden om de premie op te strijken. Zover is het gekomen.”

Er zijn dit jaar verkiezingen in de Verenigde Staten. U hebt ooit verklaard dat er weinig verschil is tussen Barack Obama en Mitt Romney…

SOROS. “Dat citaat is uit de context gehaald. Ik denk dat er grote verschillen zijn. De breuklijnen tussen de twee zijn vrij duidelijk. Om de schuldenlast af te bouwen, stelt Obama voor de be-lastingen te verhogen voor de rijken, terwijl Romney wil snoeien in de openbare diensten. Daarom heb ik een voorkeur voor Obama. Het probleem is dat in de VS geld een heel grote invloed heeft op de verkiezingen, zeker na een recente uitspraak van het hooggerechtshof die ondernemingen toelaat kandidaten onbeperkt te subsidiëren. Dat betekent dat er geld richting Romney blijft stromen. Ik steun de campagne van Obama, maar niet in dezelfde mate als in 2004, toen ik er alles aan gedaan heb om te verhinderen dat president Bush opnieuw verkozen werd.”

Waarom niet?

SOROS. “Je kan niet tegen de stroom in zwemmen…”

Uw filantropische activiteiten lijken veel van uw tijd in beslag te nemen…

SOROS. “Ja. Ik heb me teruggetrokken als hedgefundmanager en ben nu intens bezig met mijn stichting. Die steunt kwetsbare mensen, die niet voor zichzelf kunnen opkomen. Zo helpen we de Roma, mensen met een mentale aandoening en immigranten zonder papieren. We werken ook in landen met uitgebreide natuurlijke rijkdommen, die evenwel verspild worden door corrupte overheden. Met de stichting trachten we die rijkdommen weer tot bij de bevolking te brengen.”

Wilt u daarmee een tegenwicht bieden voor uw activiteiten als speculant?

SOROS. “Ik word niet gehinderd door enig schuldgevoel. Ik heb in mijn leven altijd een denkbeeld gevolgd dat geïnspireerd is op Karl Popper en ik heb er veel geld mee verdiend. Die filosofie zegt dat ons begrip van de werkelijkheid onvolledig is en dat we nood hebben aan een open en transparante maatschappij om dat begrip te verbeteren. In de loop van de jaren heb ik weliswaar enig falen ontdekt in de filosofie van Popper en ik heb die dan ook aangepast. Uiteindelijk heb ik zelfs zwakke plekken gevonden in mijn eigen filosofie.”

Waarop bent u het meest trots?

SOROS. “Ik ben altijd gedreven geweest door de drang om de werkelijkheid te begrijpen. Het was mijn ambitie een filosoof te zijn, maar mijn leven lang heb ik me als een mislukte filosoof beschouwd. Mijn filosofie heeft me geholpen in mijn persoonlijke en professionele leven, maar tot voor kort maakte ze weinig indruk op de intellectuele gemeenschap, noch op het brede publiek. Sinds de krach van 2008 word ik iets meer au sérieux genomen en heb ik mezelf verteld dat ik toch zo geen slechte filosoof geweest ben, ook al ben ik mij bewust van mijn grenzen als denker.”

En waar hebt u het meest spijt van?

SOROS. “Als u het over spijt hebt, heb ik één geluk: ik lijd enigszins aan geheugenverlies. Daardoor kan ik niet op uw vraag antwoorden.”

BENJAMIN MASSE-STAMBERGER, L’EXPRESS

“Je kan niet uit een crisis geraken met streng diëten alleen. Je raakt er uit door meer te groeien”