‘Europa riskeert een verloren decennium’

De Europese leiders bellen hem graag voor advies, maar ze falen grandioos om zijn woorden in daden om te zetten. “Europa zal zijn lethargie duur betalen”, waarschuwt Sony Kapoor, een ex-bankier die de wereld een financieel geweten wil schoppen.

“Ik verdiende goed mijn boterham als bankier, maar ik sliep niet goed meer. Daarom stapte ik eruit”, zegt Sony Kapoor over het grote keerpunt in zijn professionele leven.

Sony wie? Kapoor is de naam. Indiër en een veelgevraagde opiniemaker, financieel expert en adviseur in Europa’s financiële crisis. De VN, Wereldbank en talloze regeringen en parlementen bellen op zijn gsm voor advies. Sony Kapoor liet een goedbetaalde baan in de financiële sector voor wat ze was en richtte in 2008 de denktank Re-Define op.

TRENDS. Hoe is het idee gerijpt om een eigen denktank op te richten?

SONY KAPOOR “De praktijken binnen het financiële systeem werden me te gortig. Ik denk aan het intensief gebruik van belastingparadijzen of de doelbewuste complexiteit. Het idee was: hoe ingewikkelder het product, hoe hoger de winstmarge. En er werd geld verdiend dat niet bestond. Ik deed complexe transacties met een tegenpartij, waarbij we boekhoudkundig allebei winst maakten. Dat kan natuurlijk niet. Maar een pak van dat geld werd uitgekeerd als bonus en daar betalen we nu nog de prijs voor. De ineenstorting van Enron had ook veel geleerd. Ik was een van de tegenpartijen van Enron. Ik zag toen al wat zich in deze crisis ook heeft gemanifesteerd: schaduwstructuren, grijze boekhouding, risico’s die verborgen werden gehouden, overdreven schuldfinanciering. Het kwam allemaal terug.

“Die complexiteit werd door de insiders van de industrie ook gebruikt om vrije baan te krijgen en inmenging door de toezichthouders te voorkomen. Ze zouden zand in het radarwerk kunnen strooien. Het was duidelijk dat het financieel systeem te veel risico’s opbouwde en dat de beleidsmakers te zelfgenoegzaam waren. Ook voor burgers was alles vanzelfsprekend: hogere pensioenen, lagere werkloosheid, goed renderende beleggingsportefeuille, een economische groei van 2 procent.

“Maar in 2008 vond ik het probleem te ernstig en richtte ik Re-Define. We willen een tegengewicht vormen voor de financiële sector. Let op, ik geloof in de financiële markten, maar zij moeten ten dienste staan van de echte economie, en niet andersom. Ik geloof ook in vrije markten. Ik ben in de jaren tachtig in India opgegroeid. Ik zag wat het ontbreken van vrije markten deed met de economie en ik zag hoeveel welvaart werd gecreëerd door de markten vrijheid te geven.”

Is deze crisis een keerpunt voor de financiële sector?

KAPOOR. “Het nieuwe financiële systeem leunt helaas dichter bij het oude systeem dan dat het voortaan de echte economie ondersteunt. Dus er is te weinig veranderd, zelfs als alle aangekondigde hervormingen uitgevoerd zijn. Ik zie twee pijnpunten.

“De financiële instellingen die too big to fail zijn, worden niet aangepakt. Zelfs nadat de banken twee Europese landen (Ierland en IJsland) op de knieën hebben gekregen, was er nauwelijks een discussie over de wenselijkheid van banksystemen die groter zijn dan de landen waarin ze opereren. Ik vind dat verbijsterend. Dat debat komt er niet omdat veel landen dwepen met hun ‘nationale kampioenen’ en omdat de banken nog altijd een sterke lobbymacht hebben. Die macht van de banken is in Europa even sterk als in de VS, maar die lobbymacht wordt hier veel minder openlijk besproken. In de crisis hebben de VS en Europa nagelaten banken te nationaliseren toen dat nodig was. Aan de top van de banken was een tabula rasa nodig, maar nu konden veel managers op post blijven. Nu pompte de overheid belastinggeld in de banken, zonder de controle over te nemen. De overheid combineerde dus het slechtste van beide werelden.

“Ondanks alle gepalaver is er heel weinig gebeurd om de bonuscultuur te corrigeren. De top krijgt nog altijd een vergoeding die het nemen van risico’s beloont. Ze krijgt enorme winsten als het goed gaat, maar ze draait er zelfs geen fractie voor op als het misgaat. Als u en ik dezelfde beloningsstructuur aangeboden krijgen, dan doen we precies hetzelfde. We hebben een kans gemist om de bonussen te plafonneren. Een goede tandarts kan 1000 euro per dag verdienen, maar meer kan hij fysiek niet presteren. In de financiële wereld kost het evenveel moeite om een deal van 1 miljoen of 100 miljoen dollar te doen. Rechtvaardigt dat een beloning die 10 of 100 keer zo hoog is? De koppeling tussen bonus en winst is zwakker in de financiële wereld, maar het tegenovergestelde gebeurt.”

Hoe ziet u de Europese schuldencrisis evolueren?

KAPOOR. “Er ontstaat een diepe kloof tussen de kernlanden en de periferie. Het zuiden is het beu dat zij de volledige last van een aanpassing moeten slikken, terwijl in het noorden het gevoel overheerst dat er belastinggeld verspild wordt. Het grote pijnpunt is dat de bevolking tijdens de financiële crisis ook al in de smiezen had dat er veel geld werd gepompt in entiteiten (in casu de banken) die niet voor hun daden verantwoordelijk werden gesteld. Dat is de reden waarom we niet meer solidariteit in Europa zien om Griekenland te redden. Opnieuw moet belastinggeld naar entiteiten die zich niet verantwoordelijk gedroegen. Dat gevoel is niet terecht, maar het is er. De financiële crisis is op die manier een politieke crisis. Deze Europese crisis is financieel, economisch en politiek en is daarom nog heel moeilijk op te lossen, en sleept daarom nog jaren aan.

“De EU heeft niet de vaardigheden om aan crisismanagement te doen. En Europa mist groot staatsmanschap, politici die het Europese belang bovenaan op de agenda plaatsen. Iedereen kijkt naar de eigen nationale of zelfs regionale belangen. De onenigheid is openlijk zichtbaar. Er blijft dus onzekerheid, ook nu. We weten niet waar de verliezen naar boven komen. Wie betaalt? Zolang de onzekerheid bestaat, durft niemand te investeren. Dat betekent dat Europa voor een langere periode van lagere groei staat en dat is bijzonder jammer. De schuldgraad en het begrotingstekort van Europa als geheel zijn beter dan in de VS. Maar omdat we geen eenheid kunnen vormen, en er niet uit raken wie de verliezen zal dragen, blijven we in de modder steken.”

Officieel is er nog geen sprake van een zware schuldherschikking voor Griekenland. Maar zonder schuldherschikking raakt Griekenland er toch nooit bovenop?

KAPOOR. “Juist. Net zoals volgens het officiële discours de financiële crisis voorbij is, maar dat is natuurlijk niet zo. De Europese banken zijn nog zwak, de stresstesten grotendeels een maat voor niets, en de verliezen worden verborgen gehouden. Het officiële discours blijft ver van de realiteit. De fase van ontkenning duurt voort, tot het te laat is. Hoe langer Europa wacht met een duurzame oplossing, hoe hoger de prijs wordt. Het is precies omdat de financiële crisis nog niet voorbij is, dat het zo moeilijk is de schuldencrisis aan te pakken. De banken zijn nog niet solvabel genoeg om een schuldherschikking aan te kunnen. Hadden ze vorig jaar, in plaats van bonussen uit te keren, hun kapitaal versterkt, dan hadden we meer reserves gehad.”

Hoe lang kan Europa omgaan met die stress?

KAPOOR. “De economische groei in de EU blijft de volgende tien jaar tussen de 1 tot 1,5 procent hangen. Dat betekent dus stagnatie, een zeer trage schuldafbouw, een aanhoudende hoge werkloosheid en een vergrijzing en klimaatproblematiek die niet voorbereid worden. Europa noemt zich graag de meest dynamische en groene regio van de wereld, maar daar komt niets van in huis als de schuldencrisis niet structureel opgelost wordt. Economische groei is de basisvoorwaarde om de Europese dromen in realiteit waar te kunnen maken.”

Stevent de eurozone, of zelfs de EU, af op desintegratie?

KAPOOR. “Er is al te veel geïnvesteerd in de EU om dit project nog kapot te laten gaan. Maar zonder meer politieke moed, blijft het een pover beestje. Ik geloof in internationale coördinatie. Iedereen is afhankelijker van elkaar in deze globale economie. De wereldinstellingen zoals het IMF en de Wereldbank dateren van halfweg de vorige eeuw en werden ontworpen voor een andere wereld. Het model van de EU zit halfweg tussen die oude wereld en het doel. Het idee dat landen collectief tot een betere uitkomst kunnen komen, is het idee dat me aantrok in de EU. Als het binnen de EU niet lukt, dan is wereldwijde samenwerking helemaal hopeloos.”

Sony Kapoor schreef een boek over oorzaken en oplossingen van de financiële crisis. U kunt dat boek gratis downloaden op www.re-define.org.

DAAN KILLEMAES, FOTOGRAFIE JONAS HAMERS/IG

“Hadden de banken vorig jaar, in plaats van bonussen uit te keren, hun kapitaal versterkt, dan hadden we meer reserves gehad om de last te delen met de Griekse belastingbetaler”

“Als het binnen de EU niet lukt, dan is wereldwijde samenwerking helemaal hopeloos”