Eros & Thanatos

Land van uitersten, land van contrasten. Woorden die absoluut te mijden zijn in de reisliteratuur, vanwege hun hoog cliché-gehalte. Maar Brazilië ís een cliché. Het is geen land voor middelmatigheid. Alleen de top en de bodem hebben hun plaats in dit door de natuur gezegende land. Brazilië is de hemel en de hel op aarde.

Bij het horen van de naam Brazilië denken mannen in de eerste plaats aan voetbal en vrouwen. De volgorde van deze gedachtensprong kan verschillen volgens persoonlijke interessesfeer. Inderdaad: Brazilië hééft de meest begenadigde voetballers en hééft de meest sensuele danseressen ter wereld in huis. Hoezeer je clichés ook aanvecht: ze zijn vaak juist. Overal – op pleintjes, in de straten, op het strand – worden partijtjes voetbal gespeeld. Onze trainers, die de mond vol hebben van resultaatvoetbal en “de nul spelen”, zouden hun nagels stukbijten bij het aanschouwen van zoveel dartel dribbeltalent. De beste talenten worden van de straat weggeplukt en zwermen over de hele wereld uit. Dat zo’n voetbalreus zich in de finale van een wereldbeker door Frankrijk laat inpakken, is even onwaarschijnlijk als zou Anderlecht tegen – zeg maar – Ingelmunster de duimen moeten leggen. Elke echte voetballiefhebber houdt van Brazilië. En moet minstens één keer in zijn leven een wedstrijd bijwonen in ‘s werelds grootste voetbalstadion, Maracana in Rio de Janeiro, goed voor 200.000 plaatsen. Supportersgeweld komt er nauwelijks voor. Elke wedstrijd is één groot feest van kleuren en klanken.

De Braziliaanse danseressen worden minstens met evenveel superlatieven gehonoreerd als de voetballers. Zéér terecht. Wanneer het samba-orkest zijn duivels ontbindt, dansen de cariocas – letterlijk – de ziel uit hun lijf. Het spel van de verleiding wordt hier wel zeer open en bloot gespeeld. Meer nog: de verleiding wordt een doel op zich, een levensdoel. Brazilianen weten als geen ander volk wat feestvieren betekent. De Braziliaanse versie van nieuwjaar 2000 wordt zonder twijfel The Greatest Party on Earth. Liefhebbers van het genre mogen dit grandioze feest niet missen.

Een oud spreekwoord zegt dat een kermis een geseling waard is. Die levenswijsheid gaat in Brazilië helemaal op. Want de geseling treft zeer vele Brazilianen. Samba is vaak een façade waarachter veel kommer en kwel schuilgaat. Het is trouwens in dezelfde optiek dat het carnaval in Europa ontstaan is. Achter de coulissen van Het Grootste Feest op Aarde schuilt ook een droevig land, waar de grote misdaad vele touwtjes in handen heeft, waar de sociale kloof immens groot is, waar miljoen mensen in de favella’s een mensonwaardig bestaan leiden, waar straatcriminaliteit heerst en straatkinderen worden vermoord. De hiërarchie in de straat wordt bepaald door de wet van de sterkste. En de politie mengt zich met veel overgave in die strijd. In Sao Paulo bijvoorbeeld, waar de stadspolitie in de eerste negen maanden van dit jaar 478 mensen – cijfers van Reuters – heeft gedood. Ook dat is Brazilië. De Braziliaan balanceert voortdurend in het spanningsveld tussen Eros en Thanatos, termen die hier wel zéér letterlijk te nemen zijn.

Voor buitenstaanders die niet vertrouwd zijn met de Braziliaanse levensstijl, vallen die uitersten allicht moeilijk aan elkaar te knopen. Toch heeft dit alles zijn historische gronden in de kolkende ontstaansgeschiedenis van dit land. Wie dit kleurrijke Brazilië beter wil begrijpen en de Brazilianen wil doorgronden, raden we aan zich te verdiepen in de boeken van Jorge Amado. In een wervelende vertelstijl die soms aan Louis Paul Boon doet denken, schildert hij in geuren en kleuren het Braziliaanse leven van vroeger. Bijvoorbeeld in zijn roman Tocaia Grande: Kroniek van een Zondige Stad. Een gouden raad: lees dit boek tijdens uw reis doorheen dit land. En bezoek de Casa Amado in Salvador da Bahia. Uw ervaringen zullen er een dimensie bijkrijgen.

De vreemde combinatie van feesten en lijden dompelt dit land in een ongrijpbare melancholie, zoals die zo prachtig vertaald wordt in de Bossa Nova-muziek van Antonio Carlos Jobim. Dansen tussen liefde en dood. De combinatie van die twee antipoden vormen de peper en het zout van het Braziliaanse leven. Geniet vandaag en vergeet de ellende en de dood. Wie Brazilië écht wil beleven, raden we dus aan om te reizen met volle teugen en – letterlijk – een stap in de wereld te zetten. Maar wees niet blind voor de schrijnende toestand in de favella’s, de “Vierde Wereld” die de meeste steden omzoomt. In vergelijking met tien of twintig jaar geleden is de toestand er langzaam maar zeker op vooruitgegaan. Wat ook te maken heeft met de Braziliaanse economie die het vrij flink doet doch aan Zuid-Amerikaanse grillen onderhevig is. Een gezegde drukt dit heel mooi uit: “Brazilië is het land van de toekomst en zal dat altijd blijven”. De aardschokken van de Braziliaanse economie zijn zelfs voelbaar op de Brusselse beurs. Wat tegelijk ook het toenemende gewicht van Brazilië op de wereldschaal aantoont.

Kortom: er zijn vele redenen om dit boeiende land – dat tevens geniet van een uitzonderlijk klimaat – te bezoeken. Als u Brazilië nog niet bereisd hebt, is het wellicht uit angst voor de straatcriminaliteit waarover u wilde verhalen hebt gehoord. De toestand op dat vlak is flink verbeterd. Als u wegblijft uit de gevarenzone, loopt u vandaag in Rio of in Salvador niet meer gevaar dan in Brussel of Antwerpen. Enig voorbehoud gemaakt voor Sao Paolo, waar de schietgrage politie nog steeds recordcijfers neerzet. U dient wel te weten dat de ‘zuivering’ in de meeste steden een gevolg is van het genadeloze optreden van politie en privé-milities die de criminaliteit met de wapens hebben uitgeroeid.

In het jaar 2000 is het precies vijf eeuwen geleden dat de Portugees Pedro Alvares Cabral per ongeluk voor de kust van Porto Seguro voor anker ging. Meteen weet u waarom er in Brazilië Portugees gesproken wordt. En meteen heeft u een historisch aanknopingspunt om uw reis naar Brazilië in het jaar 2000 te verantwoorden. De Portugezen hebben dit land nooit meer losgelaten. Hoewel, in 1822 werd Brazilië een onafhankelijke staat, meteen ook de eerste monarchie in Zuid-Amerika. Brazilië is het vijfde grootste land van de wereld. Dubbel zo groot als India, om maar iets te zeggen. Het land heeft dan ook héél wat te bieden. Een bloemlezing.

Recife doet het meest aan Europa denken en wordt the Venice of Brazil genoemd. Ietwat overdreven, ondanks de 39 bruggen die de stad telt. Maurits van Nassau is hier ooit gouverneur geweest en die heeft sporen nagelaten. Het is vooral een zeer aangename stad, die uitnodigt tot kuieren langs de kanalen en het verkennen van het architecturaal erfgoed. De stad straalt een zekere rijkdom uit. Het levensdoel van haar inwoners: van zodra ze een huis in de stad, een huis aan het strand en een boot hebben, stoppen ze met werken omdat er geen enkele reden is om zich verder uit te sloven. Er zit veel levenswijsheid in. Al is het natuurlijk niet iedereen gegeven om dit doel te bereiken. Vanuit Recife bezoekt u zeker ook de vlakbijgelegen stad Olinda, de eerste echte stad die de Portugezen gebouwd hebben, hoofdstad ook tot 1810. Het oude stadsgedeelte – met zijn smalle, klimmende steegjes en oude, krakende kloosters – is beschermd door de Unesco. Lissabon is niet ver weg.

Rio de Janeiro mag uiteraard niet ontbreken op het programma. Om de schoonheid van deze legendarische stad te vatten, moet u beslist de helikopter instappen. Ook al kost het 100 real (2500 BEF) voor een vlucht van amper 6 minuten. Dan zult u zien dat het de setting is, de inplanting in de natuur en het landschap, die van deze stad één van de mooiste van de wereld maakt. Nooit heeft men het gevoel over een stad van 11 miljoen inwoners te vliegen. Het zijn allemaal kleinere wijken die tussen de talrijke beboste heuvels ingeplant zijn. Rio is als een groot huis, met vele kamers, waar een vorm van intimiteit heerst. Rio heeft ook iets Frans. Frankrijk heeft Rio trouwens ooit bezet in de 16de eeuw. Maar het zijn vooral de architectuur en de getuigenissen van art nouveau die aan Parijs doen denken. U kent de beroemde wijken Copacabana en Ipanema, maar heeft u al eens van Leblon gehoord, genoemd naar de Fransman Charles Le Blon, die één van de eerste grootgrondbezitters in Brazilië was. Prachtige wijk met een reeks mooie gebouwen.

Maar u bent natuurlijk niet alleen voor de mooie gebouwen naar Rio gekomen. De stad dankt haar wereldreputatie aan de onevenaarbare schoonheid van haar dochters, de cariocas. Overdag kunt u de mooiste exemplaren in volle glorie bewonderen op de stranden van Ipanema en Copacabana. In Copacabana brandt de lamp ook ‘s nachts. Elke dag van de week, 52 weken per jaar, is het hier feest. The Girls from Ipanema behoren beslist tot het cultureel erfgoed van de stad, en hebben Carlos Jobim geïnspireerd tot het schrijven van onsterfelijke muziek. Een wandeling door het red light district sluit u af met een bezoek aan de beroemde discotheek Help, één van de grootste en meest populaire danstenten van Zuid-Amerika. De caipirinha smaakt er dubbel zo goed bij het aanschouwen van zoveel moois.

Van een heel ander kaliber is de stad Sao Paulo, met bijna 20 miljoen inwoners, nummer drie in de wereld. Sao Paulo is hét zakencentrum van Brazilië en wordt omringd – alsof het één met het ander samenhangt – door gigantische favella’s waar miljoenen mensen in appelsienkisten (over)leven. Momenteel loopt er een project om anderhalf miljoen mensen een dak boven het hoofd te bieden. In Sao Paulo wonen 10 à 12.000 Belgen, maar bijvoorbeeld ook 3 miljoen Japanners. Wat van Sao Paulo de tweede grootste Japanse stad – na Tokio – maakt. De helft van de inwoners van deze kosmopolitische grootstad is overigens van Italiaanse origine.

De binnenstad heeft heel wat te bieden op cultureel gebied en telt onnoemelijk veel mooie cafés en trendy restaurants. Men kan er het verschil leren tussen de Carioca Bar en het Paulista Café, twee totaal verschillende types van drankgelegenheden. De Carioca Bar is open en baadt in het licht, naar de stijl van Rio; het Paulista Café is meer intiem en gesloten. Voor wie het toch niet laten kan, heeft Sao Paulo een groot aanbod sekstenten te bieden, waar – tot vreugde van de vele Japanse klanten – de hele Kamasutra op het podium wordt uitgebeeld.

Voor ander natuurschoon moet men naar Iguaçu waar de meest indrukwekkende watervallen van de wereld de grens met Argentinië vormen. Bekijk de watervallen langs Braziliaanse én Argentijnse kant. Heeft u geen angst voor een koud stortbad, dan kunt u met een rubberboot de rivier stroomopwaarts opvaren, tot u onder de waterval uitkomt.

De meest Braziliaanse stad van Brazilië is ongetwijfeld Salvador da Bahia, een zwoel nest, met 1,8 miljoen inwoners die leven op het ritme van de dreunende drums. Op pleinen en straathoeken spelen orkestjes en wordt er tot diep in de nacht gedanst dat het een lieve lust is. De verdwaalde reiziger waant zich in Afrika. Kleuren, geuren en meeslepende klanken. Gilberto Gil galmt door de luidsprekers. De liefde wordt hier met de ogen bedreven, zoals in het hartje van zwart Afrika. Een nachtje stappen in Bahia is dan ook een must voor wie zich een volledig beeld wil vormen van de zwoelheid van de stad. In disco Mama Bahia leert u de nachtelijke geheimen van Bahia kennen.

Geen wonder dat Jorge Amado in deze Zondige Stad inspiratie heeft gevonden voor smeuïge en uit het leven gegrepen avonturen van Dona Flor en andere romaneske figuren. De schrijfstijl van Amado is zo schilderachtig dat men hem de Picasso van Brazilië noemt. Hij was bevriend met Jean-Paul Sartre, Pablo Neruda en Yves Montand. Amado was één van de meest vertaalde schrijvers ter wereld, ook al omdat hij – als communist – tot de verplichte lectuur behoorde in alle Oostbloklanden. Zijn huis, ingericht als museum, bevindt zich in het hartje van Pelourinho, de historische wijk van de stad die de afgelopen jaren met de steun van de Unesco nieuw leven werd ingeblazen. Vergeet vooral ook niet de Bahiaanse keuken uit te testen, bijvoorbeeld de uitstekende moqueca in het beroemde restaurant van Dadà.

De provincie Bahia is ook bekend om zijn prachtige stranden, bijvoorbeeld in Praia do Forte. Een andere bezienswaardigheid is het hippiedorp Arembepe, waar in vroegere tijden Janis Joplin, Jimi Hendrix en Mick Jagger incognito hun vakanties doorbrachten. Nu wordt het dorp bewoond door kunstenaars en hippies die in de jaren ’60 zijn blijven hangen.

Eindpunt van de rondreis is Porto Seguro, de plaats waar destijds alles begon. Op 22 april 1500 ging Cabral hier aan land, gebeurtenis die volgend jaar – en dat zal niemand verbazen – uitvoerig gevierd wordt. Dit kleine koloniale stadje is de vakantieplaats bij uitstek van de Brazilianen. De jongste jaren zijn er ook heel wat Europeanen neergestreken die de stress van de Oude Wereld vaarwel hebben gezegd en er een kleine pousada openhouden. In Porto Seguro is het eeuwig feest. Elke nacht wordt er gedanst in één van de vele wulpse danstenten op het strand. Tot de zon weer opkomt. En de dag een lui intermezzo vormt naar alweer een nieuwe feestnacht.

Henk Van Nieuwenhove

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content