Terwijl Griekenland de schulden opstapelde, keken de andere landen de andere kant op tot… het te laat was. Volgens Jean-Luc Dehaene en Pierre Mariani stapelde Dexia de volkomen onverantwoorde risico’s op en iedereen keek de andere kant op tot… het te laat was. De nieuwste informatie over de opwarming van de aarde is het alarmerende peil al lang voorbij en toch kijken zowat alle regeringen de andere kant op. Berlusconi is een politieke clown en miljoenen Italianen hebben telkens weer de andere kant opgekeken. De katholieke kerk heeft zowat overal ter wereld pedofiele geestelijken hun gang laten gaan en zowat iedereen binnen de Kerk keek de andere kant op.
Waarom kijken we toch zo graag ‘de andere kant’ op? Waarom is de struisvogel het symbool van zo veel bedrijven, organisaties, aanhangers van dwaze ideologieën of kwakzalvers?
We kijken de andere kant op om een pijnlijke waarheid niet onder ogen te zien. Onze bank zal niet blijven 10 procent nettowinst maken, maar we willen wel boven onze stand blijven leven. Mijn vriend zal niet blijven leven, maar ik wil mijn vriend niet verliezen. We zullen niet blijven eindeloos CO2 in de lucht pompen, maar de auto moet onze vrijheid blijven.
Deze verklaring is bevreemdend als het over organisaties gaat. Banken hebben auditors, regeringen hebben parlementen en een vrije pers. Organisaties weten dus dat wij, kleine individuen, weleens momenten van zwakte kunnen ervaren en onze wensen voor werkelijkheid kunnen nemen en dus organiseren we audits, commissies, controles, hoorzittingen en inspecties. Maar blijkbaar werkt dat niet. Waarom?
Mensen met ervaring beseffen snel dat alle organisaties heel grote gaten vertonen. Veronderstel dat je een fruitwinkel binnenstapt, voor de ogen van de eigenaar een sappige peer meeneemt en wegwandelt. De eigenaar kan moord en brand roepen, maar de omstanders zoeken naar de verborgen camera, de politie zal niet uitrukken, en als de eigenaar zou durven ‘het recht in eigen handen te nemen’, dan zal hij, en niet de perendief, zich voor de rechtbank moeten verantwoorden. En als de rechter dan toevallig toch eens een perendief veroordeelt, dan schreeuwt de pers moord en brand. Zo’n strenge straf, voor zo’n brave mens, en dat voor één peer. De oplossing van strengere wetten, meer politie, en meer gevangenissen is een van de slechtst denkbare.
De echte oplossing is sociale controle. De omstanders die onmiddellijk de eigenaar bijtreden, de dief immobiliseren en met het nodige verbaal geweld socialiseren. Maar we willen wel veel vrijheid, maar geen sociale controle op die vrijheid. Daar kijken we met zijn allen graag de andere kant op. Net zoals voor de zwartwerkende meid of stukadoor bij u thuis.
Hoe complexer een samenleving, hoe groter de gaten. De financiële crisis van 2008 heeft ons systeem niet veiliger gemaakt. De kerncentrales van Fukushima stonden waarschijnlijk niet op het lijstje van nachtmerries van de Japanners. Hoe groter de gaten, hoe moeilijker het is nog eenvoudige oplossingen aan te reiken, maar hoe sterker de roep naar eenvoudige oplossingen. De problemen zijn te complex geworden, te complex voor ongeveer alle haalbare oplossingen. Onze leiders moeten ons leiden naar een maatschappij met grotere eenvoud.
Eenvoudige systemen kunnen geleid worden door een klein clubje mensen dat overzicht behoudt. Nu heeft niemand nog overzicht. Ik volg de zakenpers al zo’n dertig jaar. Ik ben wijzer geworden, weet veel meer, kan beter relativeren. Maar toch stel ik vast dat de ene golf van onvoorspelde gebeurtenissen de andere opvolgt, dat de zwarte zwanen knus onder de kerktoren zitten. Ik begrijp er hoe langer hoe minder van. En aan de verwarrende commentaren te lezen, ben ik niet alleen.
Ik ken ook de oplossing niet. Maar complexiteit lijkt me toch wel aan de basis te liggen van zeer veel onheil. Hoe is het mogelijk dat zelfs een land als Duitsland zijn staatsschuld verkeerd heeft berekend? Ze hebben toch rekenmachientjes, SAP-software, doctors in de economie en toegewijde ambtenaren? Ik zie maar één verklaring: te ingewikkeld.
In mijn privéleven huldig ik al jaren het motto ‘simplify your life’ en ik blijf opzettelijk weg van situaties die mij het leven alleen maar zeer ingewikkeld kunnen maken. Ik leef daardoor in de veronderstelling dat ik over de dingen die voor mij echt belangrijk zijn, iets beter kan oordelen. Ik vrees dat we via maatschappelijk debat moeten begrijpen wat te ingewikkeld is, dus onvoorspelbaar, dus niet meer begrijpbaar, dus potentieel zeer gevaarlijk. Ik ben voor meer Europa, maar een simpeler Europa, ik ben voor vrije banken, maar simpele banken, ik ben voor democratie, maar een simpele democratie. Was eenvoud geen oud-Grieks ideaal?
De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Leuven Gent Management School.
MARC BUELENS
De problemen zijn te complex geworden, te complex voor ongeveer alle haalbare oplossingen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier