EENHEIDSWORST MET GOUDEN STERRETJES

Het is begonnen lang voor de hamburger kwam. Historisch is de rijsttafel het meest bekende voorbeeld in Nederland. Maar ook in andere landen is het koloniale verleden belangrijk geweest. Nu hebben vooral multinationale bedrijven en tv-programma’s een grote invloed op het aanbod. In de supermarkt wordt steeds meer ruimte ingenomen door cajunkip en Mexicaanse taco’s. Men hoeft niet meer naar Azië om Maleisisch te eten. Wie vroeger van een verre reis terugkwam, had ferme verhalen over vreemde dingen die daar werden voorgeschoteld. Nu kan men zelfs in Wommelgem warme exotische gerechten in aluminiumfolie laten thuisbezorgen door een verkleumde tiener op een brommer. De wereld is één keuken geworden. Tussen noord- en zuidpool eten we allemaal hetzelfde. De eenheidsworst regeert.

HARMONISERING.

Dit Maoïstisch streven naar blauwe pakken, dit verlangen naar allemaal dezelfde wetten, regels en tarieven is bijzonder sterk in de Europese Unie. Europese regeringsleiders egaliseren, harmoniseren en uniformiseren van Palermo tot Malmö. Vanaf januari volgend jaar hebben we dezelfde munt en één centrale bank. De BTW-tarieven moeten gelijk, de belastingsystemen moeten zoveel mogelijk op elkaar lijken, de sociale-zekerheidsstelsels moeten hetzelfde dekken, de arbeidswetgeving, het aansprakelijkheidssysteem, de milieuwetgeving, het moet allemaal in blauw met gouden sterretjes. Het wegnemen van de verschillen verhoogt het samenhorigheidsgevoel. Wat is daar fout aan, behalve dat het saai en stomvervelend is?

ONRECHT.

Verschillen hebben vaak fundamentele oorzaken. Regels en tarieven verschillen zelfs van gemeente tot gemeente en dat heeft zo zijn verklaringen. Een aantal gemeenten maakt er een zootje van en hun burgers moeten daarom hogere tarieven betalen dan elders, maar dat noem ik, ondanks het aangeboren talent van bestuurders om er een zootje van te maken, toch geen fundamentele verklaring.

Fundamentele oorzaken voor gemeentelijke verschillen hebben onder meer te maken met de specifieke rol van een gemeente (hoofdstad versus badstad), met het economisch karakter (platteland versus industriezone) en de ligging. Structurele verschillen vragen om andere regels en heffingen. Eenzelfde redenering geldt voor de verschillen tussen Europese landen. Het gaat nog verder. De verschillen in wetgeving weerspiegelen verschillen in de voorkeuren van burgers. Nederland bijvoorbeeld is vaak veel gevoeliger voor milieuzaken dan andere landen en daarom zullen zij sneller tot milieuheffingen overgaan. Het gelijktrekken van wetten, regels en tarieven doet onrecht aan al die terechte verschillen.

FATSOEN.

De discussie over het nut van de eenheidsworst van wetten, regels en tarieven is vooral intens in internationale handelskringen. Aan de linkerzijde van het politieke spectrum wordt gesteld dat de eenwording van Europa leidt tot een intensivering van de internationale concurrentie. De landen met weinig sociale zekerheid en geen bescherming van werknemers kunnen goedkoop produceren en zo internationale markten veroveren. Landen met dure sociale bescherming, veel regels en hoge premies zien banen verdwijnen naar de goedkope landen. “Sociale dumping” wordt dit vol afgrijzen genoemd. Precies om dit tegen te gaan, is het goed dat we in Europa allemaal dezelfde fatsoenlijke regels krijgen, is hier het argument.

CONCURRENTIE.

Aan de rechterzijde van het politieke spectrum denkt men daar diametraal anders over. Door het gelijktrekken van belastingen en sociale-zekerheidsstelsels wordt het onmogelijk gemaakt dat landen elkaar onderling beconcurreren met premies, regels en tarieven. Terwijl dat juist goed is. Internationale concurrentie houdt de overheid en de sociale partners bij de les. Als ze te hoge premies heffen of te dure sociale bescherming instellen, dan worden ze onmiddellijk op de internationale markt afgestraft. Landen met hoge belasting en premies verliezen marktaandeel en moeten of heel erg productief zijn of voortdurend hun lonen matigen om dat weer goed te maken.

Als we Europa plat egaliseren en overal dezelfde belasting en premies heffen, dan wordt de concurrentie volledig uitgeschakeld. Egalisatie en harmonisatie van wetten en regels is vergelijkbaar met een kartelafspraak tussen producenten van hetzelfde product en dat wordt normaal door de mededingingsautoriteit verboden. Als alle Europese bierbrouwerijen afspreken om allemaal tien euro te vragen voor een pilsje, dan wordt dat door Karel Van Miert, de Europese commissaris voor Mededinging, met het schuim op de lippen verboden. Als alle Europese landen afspreken om de BTW uniform op 35% te zetten, dan is er geen haan die daarover kraait.

COMPROMIS.

Zowel de tegenstanders van sociale dumping als de voorstanders van concurrentie tussen landen op basis van tarieven en premies hebben een beetje gelijk. Het compromis is ook niet moeilijk. Het is goed om binnen Europa eenzelfde minimale basisvoorziening van sociale bescherming buiten de internationale concurrentie te houden. Maar het is echt niet nodig om alles gelijk te trekken. Concurrentie tussen landen is als het zout op de aardappels en de sambal op de rijst.

Prof. dr. Jules Theeuwes is Vlaming en hoogleraar economie aan de Universiteit Amsterdam.

JULES THEEUWES