De banken hebben de voorbije jaren duidelijk te veel risico’s genomen en moeten nu anders werken. Maar hoe? Wat is het bankmodel voor de toekomst? Max Jadot, topman van de grootste bank van het land BNP Paribas Fortis, geeft zijn visie.
Groei en internationalisering op basis van schulden, trading voor eigen rekening om rendementen van minstens 20 procent te halen, financiële innovatie die de risicoactiva op de balans deed toenemen, … Het bankmodel van de voorbije tien jaar heeft gefaald. Wat nu?
Groot-Brittannië – in Europa toch de bakermat van het financiële kapitalisme – wil de sector verplichten een andere richting in te slaan. Econoom John Vickers schreef een rapport dat de scheiding van retailbanken (spaarbanken voor particulieren) en zakenbanken (financiële dienstverlening aan ondernemingen, marktenzalen, trading,…) bepleit. Ook in eigen land gaan stemmen op voor een betere bescherming van het spaargeld en een terugkeer naar de ‘eenvoudige bank’.
Max Jadot, de directievoorzitter van BNP Paribas Fortis, ziet dat niet zitten. “We mogen het kind niet met het badwater weggooien.” Hij verdedigt de ‘universele bank’, waarbij spaardeposito’s gebruikt worden voor de kredietverlening aan particulieren en ondernemingen, met een buffer die belegd wordt in staatspapier, terwijl de bank ook commissie-inkomsten uit beleggings- en marktenzalenproducten puurt. “Als je, zoals BNP Paribas Fortis in België ambieert, een goede ondernemingsbankier wilt zijn, moet je ook een aantal zakenbankactiviteiten kunnen aanbieden.”
TRENDS. Waarom horen retail- en zakenbank onder één dak?
MAX JADOT. “In de eerste plaats omdat er in België een overschot aan spaargeld is, dat volgens ons best lokaal geïnvesteerd kan worden in de economie. Wat ga je anders met dat spaargeld doen?
“Maar als je het geld uitleent aan lokale ondernemingen moet je ze ook financiële producten kunnen aanbieden die ze nodig hebben om te exporteren, om zich in te dekken tegen munt- of renterisico’s… Als je dat deel van de activiteiten buiten de bank zet, maak je onze bedrijven volledig afhankelijk van buitenlandse banken en van de financiële markten.
“Ik begrijp dat sommige mensen, na al wat er de voorbije jaren gebeurd is, pleiten voor eenvoudige bankmodellen. Maar er is een levensgroot verschil tussen een universele bank die haar werk goed doet en een casinobank die risico’s neemt. Dat zijn twee verschillende werelden, die vaak op één hoopje gegooid worden. Ik heb geen moeite met een gereguleerde omgeving of met solvabiliteits- en liquiditeitsvereisten, maar ik zou wel een probleem hebben mocht men in België de retail- en de zakenbank willen uiteenhalen. Want dan maak je de Belgische economie afhankelijk van de buitenwereld.”
Het Vickers-rapport vertrekt van het idee dat de gewone spaarders niet meer moeten opdraaien voor de verliezen in de banksector, verliezen die vooral geboekt worden in de risicovolle handel die de banken voor eigen rekening doen.
JADOT. “Je moet als bankinstelling natuurlijk een aantal regels respecteren. Zo moet je voldoende eigen middelen hebben en de hoeveelheid risicoactiva onder controle houden. Dat impliceert een kleinere balans. BNP Paribas Fortis heeft de voorbije jaren zijn balans fors afgebouwd. In vergelijking met de vroegere Fortis Bank hebben we de geconsolideerde balans met de helft verminderd tot 320 miljard euro. In België alleen bedraagt ons balanstotaal 250 miljard euro.
“Een bank mag een stuk ‘ prop trading‘ hebben ( proprietary trading is trading in effecten, grondstoffen en derivaten, niet met het oog op commissie-inkomsten maar op directe winst voor de bank zelf, nvdr), maar het mag niet de belangrijkste component van de inkomsten zijn. Je moet vooral een bankier ten dienste van de ondernemingen en de reële economie zijn.
“BNP Paribas Fortis haalt in België 103 miljard euro spaargeld binnen, terwijl we 106 miljard aan uitstaande kredieten en investeringen in Belgisch staatspapier hebben. We vervullen onze rol als bankier voor de gemeenschap. Kredieten aan ondernemingen zorgen voor economische groei, werkgelegenheid, enzovoort. Prop trading is bij ons tot een minimum herleid. Maar we hebben nog altijd een belangrijke marktenzaal en een belangrijke activiteit corporate & investmentbanking in België, omdat we dat noodzakelijk achten voor onze bedrijven.”
U blijft dus hoe dan ook zakenbankieren?
JADOT. “Ja, maar binnen zekere limieten. Wij willen aan relatiebankieren doen, de klanten ondersteunen in goede en slechte tijden. Als je niet aan zakenbankieren doet, dreigt de dienstverlening en de financiering van de ondernemingen in het gedrang te komen. Je moet toch retailbonds kunnen uitgeven als je grote ondernemingen wilt bijstaan in hun financiering? Je moet corporate finance kunnen doen, beursintroducties van kmo’s, activiteiten in marktenzalen. Daarvoor heb je een investmentbank nodig.
“Maar wel een kleinere dan in het verleden. Als je balans te groot wordt, ben je als een bokser die te zwaar weegt: wat hij wint aan slagkracht verliest hij aan wendbaarheid en soepelheid. De voorbije jaren waren sommige banken te groot geworden; zij moeten terug hun poids de combat vinden – een goed evenwicht tussen eigen middelen en balanstotaal, en tussen de liquiditeitspositie en de deposito’s. BNP Paribas Fortis zit door de afslanking sinds 2008 nu al terug aan zijn optimaal gewicht.”
De Europese banksector moet versneld, tegen medio volgend jaar, hogere kapitaalratio’s halen. Is dat een haalbare kaart?
JADOT. “De meeste banken zijn al een tijd met die oefening bezig. Er is in de eerste plaats de winstcapaciteit van de banken zelf, die voor een deel gebruikt zal worden om het kapitaal te versterken. Ten tweede is er de afbouw van de balansen. Het zal altijd een combinatie van die twee elementen zijn. BNP Paribas Fortis voldoet vandaag al aan de Europese vereisten en tegen eind volgend jaar zal ook onze moedermaatschappij aan de opgelegde Europese norm van 9 procent kernkapitaal voldoen.”
Zijn die kapitaalratio’s wel streng genoeg? Ik verwijs naar Zwitserland, dat een kapitaalratio van 19 procent aan de banken gaat opleggen.
JADOT. “Dat hangt ervan af hoever je wilt gaan. Als je daar ver in gaat, valt een impact op de economische groei niet te vermijden. Hogere ratio’s hebben nu eenmaal een effect op de prijs van het kapitaal: het zal moeilijker worden om kandidaat-aandeelhouders van banken te vinden. Als je niet een zekere schuldgraad toestaat, zet je een rem op de groei. A la limite zou je de banken kunnen verplichten enkel met kapitaal te werken, maar dat gaat gewoon niet want dan valt de economie dood. Wat is de ideale ratio? Ik denk persoonlijk dat Basel III met zijn kernkapitaalratio van 9 procent banken verplicht een groot stuk van de weg af te leggen. Ik vermoed dat het boven 10 procent moeilijk wordt om onze job te doen.”
Wat vindt u van het voorstel om overheidsobligaties tegen marktwaarde in de boeken op te nemen?
JADOT. “Daar wil ik voor waarschuwen. Banken houden van hun buffer in staatspapier. Tot hiertoe was dat een element van stabiliteit. Als we die portefeuille tegen marktwaarde waarderen, maken we het sterkste stuk van onze activa onderhevig aan schommelingen. De risicovrije buffer kan volatiel worden. Dat is een situatie die de bankwereld nog niet gekend heeft. We zullen moeten bekijken hoeveel overheidspapier we kunnen aanhouden en ons businessmodel daaraan toetsen. Dat is een completely new ball game. Dat overheidspapier van je eigen of van een omringend land ter discussie staat, heb ik in de 28 jaar die ik bij de bank werk niet meegemaakt.”
Als banken en verzekeraars zich afkeren van staatspapier, wie zal dan de staten nog financieren?
JADOT. “Het is te vroeg om te zeggen dat banken en verzekeraars geen staatspapier meer zullen willen. Maar ik vermoed dat iedereen zich meer en meer op de financiële markten zal moeten financieren. En dat is een minder vriendelijk model, waar wij in Europa niet gewend aan zijn. In de VS gebeurt de financiering van ondernemingen voor 30 procent bij de bank en voor 70 procent via de financiële markten. In Europa ligt dat omgekeerd.”
Gaan we ook die weg op?
JADOT. “Ik denk dat we stilletjes naar het Amerikaanse model zullen evolueren, maar daarvoor is tijd nodig. Voor de banken die meer richting niet-balansactiviteiten zullen gaan, maar vooral voor de ondernemingen die zich zullen moeten aanpassen. Want dan spreek je niet meer van relatiebankieren. Als je geld leent op de markt, word je afhankelijk van ratingbureaus, convenanten, stringente regels. Sommige Europese ondernemingen hebben daar al ervaring mee, vele andere niet.”
Dreigt er kredietschaarste?
JADOT. “In België niet. Alle banken plooien zich terug op hun thuismarkt. Er zal in België, met zijn hoge spaarquote, altijd geld genoeg zijn om de economie te ondersteunen. In zeer gespecialiseerde niches, die bepaalde banken niet meer als hun kernbusiness beschouwen, kan er misschien meer stress op de financieringsmarkt komen of een verhoging van de marges. En heel lange kredieten (met een looptijd van twintig jaar en meer) zouden moeilijker kunnen worden door de liquiditeitsratio’s van Basel III. Maar globaal verwacht ik geen kredietschaarste in België.”
Riskeren kmo’s niet uit de boot te vallen?
JADOT. “Grote ondernemingen hebben de capaciteit om naar de markt te gaan. En particulieren zullen altijd een beroep kunnen doen op lokale financiering. Kmo’s zitten tussen die twee uitersten. Voorlopig stroomt het spaargeld nog door, maar de liquiditeitsvereisten zijn behoorlijk stringent en zullen druk veroorzaken. In Europa lopen kmo’s het risico op een minder vlotte financiering, maar in België is dat risico kleiner dan in andere delen van Europa. Daarom is het belangrijk dat we de waarde van onze depositobasis erkennen en beschermen.”
Kan een bank in de toekomst nog voldoende rendement halen?
JADOT. “Het rendement zal lager liggen: tussen 10 en 15 procent return on equity is een redelijk doel voor een universele bank. Een pure spaarbank zal dat nooit halen. Boven de 20 procent is niet meer haalbaar en wellicht ook niet wenselijk. In functie van dat rendement zal een bank een evenwicht moeten zoeken met het type aandeelhouder dat ze heeft en de grootte van haar balans. Het probleem is dat de markten ongerust en veeleisend zijn, en bedrijven weinig tijd geven om zich aan te passen.”
Hoe erg schat u de bankencrisis in?
JADOT. “Dit is geen bankencrisis maar een politieke of een bestuurscrisis. Dat het principe dat de staten de lenders of last resort zijn voortdurend ter discussie wordt gesteld, is geen goede zaak. De markten, de bedrijven, de spaarders,… iedereen heeft vertrouwen en stabiliteit nodig, en net die omgeving krijgen we maar niet. Volatiliteit is gevaarlijk, zeker voor banken. Maar een systeemcrisis kun je enkel oplossen via politieke beslissingen.”
De banken vertrouwen zelfs elkaar niet, want de interbankenmarkt ligt zogoed als plat.
JADOT. “Er wordt nog altijd geld uitgeleend tussen de banken. Het systeem werkt misschien stroever dan vroeger, maar via de ECB is er wel degelijk een doorstroming van geld in het financiële systeem. Anders zou je problemen van een ander type zien. Eigenlijk is er nu een indirecte interbancaire markt.
“Ik geloof ook dat de toestand op termijn weer zal normaliseren. Ik ben van nature optimistisch. De mensheid is altijd uit crisissen geraakt, dat zal deze keer niet anders zijn. Je zit natuurlijk met een vrij jonge creatie, Europa, en die lijdt harder onder zo’n crisis. Want laat ons eerlijk zijn: de cijfers van de VS zijn minder goed dan die van Europa. Maar zij hebben 230 jaar ervaring met een federaal model en één munt. Europa is amper twintig jaar een federale organisatie en heeft tien jaar de euro. Dan zijn er onvermijdelijk kinderziektes.
“Maar het komt goed, daarvan ben ik overtuigd. Ook het probleem van de bankwaarderingen zal zich met de jaren oplossen. Je gelooft toch niet dat banken zullen blijven noteren tegen 0,6 keer hun boekwaarde?”
PATRICK CLAERHOUT
“Rendementen van 20 procent zijn niet meer haalbaar en wellicht ook niet wenselijk”
“Banken kunnen niet leven met volatiliteit”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier