Een ongelukkig 1423

Politieke nervositeit en economische stagnatie maken deze regio gevaarlijker dan ooit. De houding van Irak zal belangrijk worden.

De hele regio, met inbegrip van Israël, zal te maken krijgen met economische stagnatie. Allerlei zaken die topprioriteit hebben in het Midden-Oosten zullen naar de wachtkamer verhuizen _ onderwijs, buitenlandse investeringen, politiek pluralisme en banen. Politieke nervositeit, in combinatie met een lage olieprijs, zal dit deel van de wereld tot een van de gebieden maken die het hardst getroffen worden door de gebeurtenissen van 11 september.

Maar niet alles is verloren. Het Westen heeft lange tijd vertrouwd op rustige, reactionaire en beslist niet-democratische regeringen om zijn beoogde belangen te dienen. Het zal in toenemende mate tot de overtuiging komen dat het juist die regeringen zijn die de vooruitgang in de weg staan. Het internationaal politieke klimaat zou een steuntje in de rug kunnen zijn voor een liberaal-islamitische beweging die zich meer zal inspannen om gehoor te vinden. Maar zelfs liberale islamieten die een brug willen slaan naar het Westen zullen daarbij moeilijkheden ondervinden zolang de oorlog tegen het terrorisme in zijn militaire fase verkeert en het Arabisch-Israëlische conflict voortwoedt.

Alle ogen zullen op Saudi-Arabië zijn gericht. Het zou onverstandig zijn de ondergang te voorspellen van het huis-Saoed, heersers die in het verleden in menige moeilijke crisis hebben bewezen over de nodige veerkracht te beschikken. In Riad, evenals in Washington, zal zich een discussie ontspinnen over de vraag hoe duurzaam de wederzijdse afhankelijkheid nog is en of de tijd niet rijp is om tot afstandelijker maar efficiëntere betrekkingen te komen. In het koninkrijk zal de harde strijd tussen modernisten en islamisten voortgaan.

Aanval tegen Irak

Bijna alle regeringen in de Arabische wereld kennen hun tekortkomingen op binnenlands terrein. In sommige gevallen gaat het onder meer om onderwijssystemen met een te zwaar religieus accent. In het merendeel van de gevallen is er sprake van werkloosheid die oploopt tot 20% en overal heerst er een autoritaire mentaliteit die weinig ruimte laat voor de vrijheid van politieke meningsuiting. De regeringen zijn zich er volledig van bewust _ zij het rijkelijk laat _ dat deze zaken een sleutelrol vervullen in de algemene malaise, vooral omdat de meerderheid van de Arabische bevolking jonger is dan dertig jaar. Degenen die deel uitmaken van deze extreem scheve bevolkingsopbouw staan op het punt volwassen te worden: een reden te meer waarom de huidige stand van zaken niet duurzaam zal zijn.

Hoewel de nasleep van 11 september aanleiding is om nog eens nadrukkelijk de noodzaak te accentueren om tot economische hervormingen te komen, is het onwaarschijnlijk dat het meer politieke tolerantie oplevert. Vooral in Noord-Afrika is het gevaar aanwezig dat de les van de recente terroristische golf eruit bestaat dat de regeringen de vrije hand dienen te hebben om islamistische bewegingen te onderdrukken en mensenrechten te veronachtzamen.

De houding van Irak zal belangrijk worden. Saddam Hoessein is gewaarschuwd geen voordeel uit de crisis te trekken, maar het is van hem bekend dat hij in crisissituaties zijn hand overspeelt. De Arabische publieke opinie is sterk gekant tegen elke militaire actie van de Verenigde Staten tegen Irak. Van Caïro tot Riad zullen regeringsfunctionarissen herhaaldelijk waarschuwen tegen Amerikaanse acties. Geen van die landen houdt van Saddam. Maar zij weten allemaal dat een aanval op Irak zal worden gezien als een aanval op alle Arabieren én op de islam, en hun samenlevingen kunnen die druk niet aan.

Nieuwe vrijheden

Iran kan daarentegen profiteren van de campagne tegen het wereldwijde terrorisme. Met de belangen van Teheran zal vermoedelijk rekening worden gehouden bij de opbouw van een nieuw regime in Afghanistan, en zowel in Iran als in Amerika leeft het gevoel dat gemeenschappelijke belangen in Afghanistan tot betere onderlinge betrekkingen kunnen leiden. Iran heeft een traditionele middenklasse die, na een afschuwelijke periode van islamitisch fundamentalisme, eraan toe is van nieuwe vrijheden te genieten. De verwachting is dat Iran in 2002 langzaamaan weer deel gaat uitmaken van de internationale gemeenschap.

Of er schot komt in de Amerikaans-Iraanse betrekkingen zal, zoals alles in het Midden-Oosten, afhangen van het Arabisch-Israëlische conflict. De Verenigde Staten zullen bewijzen willen zien dat Iran zijn steun heeft verminderd aan de Palestijnse en Libanese groeperingen die strijd voeren tegen Israël. Dit zijn bewegingen die de Amerikaanse regering beschouwt als terroristische organisaties. Hoe groter de Amerikaanse inspanningen om de Palestijns-Israëlische crisis op te lossen, hoe doeltreffender ook hun pogingen om de Arabische landen binnen de coalitie tegen het terrorisme te houden. Syrië en Libanon bijvoorbeeld kunnen makkelijk door Amerika onder druk worden gezet, maar zij zullen er waarschijnlijk niet toe overgaan Hezbollah te ontmantelen, de islamistische beweging die in mei 2000 Israëlische troepen uit het zuiden van Libanon verdreef zonder een vredesakkoord te sluiten met Israël. In 2002 kan er een overeenkomst totstandkomen, maar geen duurzame.

Raad eens wat de snelst groeiende economie in 2002 is. China? Met 7% is het een uitblinker in Azië, maar het IMF komt uit bij Equatoriaal-Guinea, dat 24% groei laat zien. Voor een onconventionele gok valt Afghanistan aan te raden. Als de vrede terugkeert, zal alle dollarsteun tot een expansie op kleine schaal kunnen leiden. McDonald’s in Kabul?

Roula Khalaf

De auteur is redacteur van de Financial Times voor het Midden-Oosten.

[2002]

De snelst groeiende economie in 2002? Equatoriaal-Guinea, zegt het IMF.