Donald Trump steelt de show, maar Xi Jinping steelt de wereld. De Amerikaanse hegemonie kalft af, China krijgt het voor het zeggen, betoogt de Nederlandse hoogleraar Rob de Wijk in zijn boek De Nieuwe Wereldorde. “Als we nog een kans willen maken tegen China, moeten we samenwerken. Een wereldorde is mensenwerk.”
We kunnen het ons moeilijk voorstellen, maar er komt een dag waarop Amerikaanse presidenten amper nog het nieuws halen. “In de toekomst zullen de belangrijkste berichten niet meer uit het Witte Huis komen, maar uit hartje Peking”, schrijft Rob de Wijk in zijn boek De Nieuwe Wereldorde, hoe China sluipenderwijs de macht overneemt.
Een verrassing zou dat niet mogen zijn. President Xi Jinping heeft het zelf aangekondigd in 2017, in een toespraak op het congres van de Chinese communistische partij. In 2049, als de Volksrepubliek haar 100ste verjaardag viert, moet China de leider van de wereld zijn, aldus Xi. “Die toespraak gaat nu al de geschiedenis in als een van de belangrijkste ooit gehouden”, zegt De Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit van Leiden, en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies.
Het Westen is die toespraak allang vergeten, maar intussen heeft China een flink deel van de weg afgelegd. Het land zorgt voor een derde van de mondiale economische groei. Tegen 2030 zal China de Verenigde Staten hebben ingehaald als grootste economie ter wereld. Als China ook de technologische race kan winnen, zal het de wereldorde bepalen. Dat heeft de geschiedenis aangetoond, betoogt De Wijk. Het feit dat achtereenvolgens het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten de westerse liberale wereldorde vorm konden geven, is een direct gevolg van hun technologische dominantie.
Het Westen had het nochtans anders gepland. De Chinese toetreding tot de WTO (Wereldhandelsorganisatie) in 2001 moest het land inkapselen in onze wereldorde. Maar China werd nog protectionistischer, bouwde enorme valutareserves op en concurreerde met zijn lage lonen miljoenen banen weg in het Westen. Daardoor stagneerden de westerse lonen, wat leidde tot de opkomst van het populisme in Europa en Amerika. Het nationalisme van de populisten sloopt de westerse wereldorde en geeft zo alle ruimte aan China. “Niet zozeer de opkomst van China, maar de opkomst van Trump werd daarmee de belangrijkste bedreiging voor de huidige wereldorde”, schrijft De Wijk.
Trump probeert China klein te krijgen via een handelsoorlog. Zal hij slagen?
ROB DE WIJK. “Dat is de grote vraag. China is aan de winnende hand in artificiële intelligentie, supercomputers en supersnel internet of 5G. Wil het Westen de vierde industriële revolutie alsnog winnen, moet het de handen in elkaar slaan. Het probleem is dat Trump er een bende van maakt. Hij moet ophouden de Europese Unie en de NAVO te pesten. En ook de Europese lidstaten moeten ophouden met het gesodemieter. Door het populisme en de brexit zijn we alleen nog met onszelf bezig. Als we nog een kans willen maken tegen China, moeten we samenwerken. Meer is het niet. Een wereldorde is mensenwerk, geen door God gegeven feit. Als we ons uit elkaar laten spelen, dan houdt het gewoon op.”
Een aantal landen zal echt blij zijn dat er een einde komt aan het Amerikaanse en Europese interventionisme
De Chinezen zijn gewiekst. Ze trekken de Nieuwe Zijderoute door tot in Europa, en hopen zo de Oost-Europese lidstaten los te weken van de Europese Unie.
DE WIJK. “De Nieuwe Zijderoute is cruciaal voor de geopolitieke invloed van China, ook in Europa. Het project financiert infrastructuurinvesteringen, een ideale manier voor China om landen aan zich te binden. En wie de infrastructuur aanlegt, stuurt ook de economie. Een voorbeeld is de controle door het Chinese staatsbedrijf Cosco over de Griekse haven van Piraeus, het Europese aanlegpunt van de Nieuwe Zijderoute. Cosco wil vanuit Piraeus spoorwegen aanleggen naar Duitsland. Maar het belangrijkste doel van de Nieuwe Zijderoute is de mondiale uitrol van 5G. Dat moet China de overwinning bezorgen in de huidige industriële revolutie.”
We zijn onze visie kwijt geraakt, omdat we gewend zijn aan de welvaart en de veiligheid, en aan de westerse hegemonie, met de VS als leider
Vandaar de oproep van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Michael Pompeo om geen apparatuur te kopen van de Chinese bedrijven Huawei en ZTE.
DE WIJK. “Ik vraag me af of Pompeo gehoor zal krijgen. Want als wij niet in zee gaan met Huawei of ZTE, vertragen we de aanleg van 5G met mogelijk vijf jaar of langer. Dan wordt de voorsprong van China nog groter. Tegelijk zie je lidstaten als Hongarije en Tsjechië dan zeggen: ‘Wij doen toch liever zaken met China, want economisch hebben we van dat land meer te verwachten.’ Als de Chinezen vervolgens investeren in die lidstaten, ontstaan daar Chinese belangen, wat China politieke invloed oplevert. Het is een bewuste strategie van China, veel bewuster dan wij denken.”
Merkwaardig toch hoe de Hongaarse premier Viktor Orban geregeld uithaalt naar de Europese Unie – die het goed voorheeft met zijn land – maar wel braafjes aan het handje wil lopen van een autoritaire wereldmacht in wording, die geen moer geeft om de belangen van de Hongaren.
DE WIJK. “Dat komt omdat Orban veel voelt voor het illiberale systeem van China. Daar maakt hij zelfs geen geheim van. Geef toe: ben je een politieke leider met veel ambitie, en wil je lang aan de macht blijven, dan is het Chinese systeem aantrekkelijker dan het Europese. Omgekeerd is het voor China handig om via dat soort autocraten vaste voet aan de grond te krijgen. ”
Intussen begint een aantal landen de prijs te betalen voor hun aanhorigheid aan China en de Nieuwe Zijderoute. Zij zijn in een schuldenval gelopen.
DE WIJK. “Dat hebben de Chinezen echt slim gedaan. Een Chinees staatsbedrijf kreeg een 99-jarige lease op een haven in Sri Lanka als onderdeel van de kwijtschelding van een lening van 6 miljard dollar die de regering in Colombo niet kon terugbetalen. Bovendien mogen Chinese onderzeeërs een containerterminal in Sri Lanka gebruiken. Ook Tonga in de Stille Oceaan kon een lening van 160 miljoen dollar niet terugbetalen. China koppelde de kwijtschelding aan de bouw van een maritieme basis die de Chinese militaire positie ten opzichte van de Verenigde Staten en Australië aanzienlijk zal versterken. Die voorbeelden voeden de weerstand tegen de Nieuwe Zijderoute, maar dat wil niet zeggen dat het project mislukt is. Heel wat landen zijn nog altijd bereid tot nauwe samenwerking met China.”
Eer China wereldleider wordt, zal het allang bezweken zijn onder zijn economische problemen, aldus critici.
DE WIJK. “Dat kan, en dat zeg ik ook uitdrukkelijk in het boek. Ik verwijs naar de schuldenberg, de vastgoedzeepbel en de riskante overgang van een industriële samenleving naar een moderne diensteneconomie. Als China instort, wordt dat een gebeurtenis vergelijkbaar met de val van de Berlijnse Muur in 1989, en vervolgens de val van de Sovjet-Unie. Dan moet het Westen terug naar de tekentafel en zeggen: ‘Oké, wat doen we hiermee?'”
Een populaire redenering is dat de rijker wordende middenklasse in China voor haar democratische rechten zal opkomen en zo het einde van de totalitaire staat zal inluiden.
DE WIJK. “Dat is niet zo. China is nooit democratisch geweest, altijd hiërarchisch. Het oude keizerlijke concept van het Hemelse Mandaat bestaat er nog altijd. Kon de keizer niet voor welvaart en veiligheid zorgen, werd hij vervangen. Vandaag staat in dat geval de positie van de partijleiding op het spel. Nog altijd zijn orde, harmonie, stabiliteit en solidariteit de essentiële kenmerken van de Chinese maatschappij. Dat model gaat terug op de leer van de Chinese wijsgeer Confucius. Centraal staat de groep en niet het individu, zoals in het Westen.”
U schrijft in uw boek: ‘China heeft een visie, een plan, een doelstelling.’ Is dat niet de zwakte van het Westen: geen visie, geen plan, geen doelstelling?
DE WIJK. “En het wordt alleen maar erger. Na de val van de Muur hadden we nog een antwoord klaar: een uitbreiding van de NAVO en de Europese Unie om daarmee de democratie en de stabiliteit van Europa te bewaren. Daar zat een visie achter. Die hebben we nu niet meer. We zijn die kwijt geraakt, omdat we gewend zijn aan de welvaart en de veiligheid, en aan de westerse hegemonie, met de Verenigde Staten als leider.”
Met 1,3 miljard zielen telt India bijna evenveel inwoners als China. Denkt u niet dat grote landen een soort tegenbeweging zullen inzetten tegen de Chinese hegemonie?
DE WIJK. “Natuurlijk, dat zal gebeuren. Het is niet dat de hele wereld Chinees zal worden. Daar is China dan weer te klein voor. Je moet China zien als een octopus die via de Nieuwe Zijderoute zijn tentakels zal uitspreiden. Daar tussendoor zal je westerse en ongebonden landen hebben die eigen coalities vormen, desgevallend anti-Chinees. Maar dat neemt niet weg dat de wereld fundamenteel verandert. Het westerse systeem van internationaal recht en supranationale instellingen zal aan belang inboeten. Een aantal landen zal toetreden tot Chinese instellingen die de WTO, het IMF, de Wereldbank en de NAVO zullen uitdagen.”
Als China instort, wordt dat een gebeurtenis vergelijkbaar met de val van de Berlijnse Muur in 1989
China moeit zich niet met de lokale politiek. Allicht zullen daarom veel landen de Chinese hegemonie verkiezen boven de Amerikaanse.
DE WIJK. “Een aantal landen zal echt blij zijn dat er een einde komt aan het Amerikaanse en Europese interventionisme. Als oude koloniale machten zijn we imperialistisch in hun ogen. En nu komt een nieuwe macht op die hen accepteert zoals ze zijn. Onderschat niet hoe wijdverbreid de antiwesterse gevoelens zijn in de wereld. Een hoop landen heeft een bloedhekel aan het Westen.”
Komt dat alleen door het kolonialisme van weleer?
DE WIJK. “Wij vinden het normaal overal in de wereld te interveniëren. Stel dat China ooit had geïntervenieerd in Noord-Ierland om daar de vrede af te dwingen, dan hadden we toch vreemd opgekeken? Maar we kijken niet vreemd op als we dat zelf doen in Azië of Afrika. Wij zijn moralistisch. Wij hebben de overtuiging dat we weten wat goed is voor de rest van de wereld. Nou, een hoop landen vindt het heel prettig om daarvan verlost te zijn.”
Bio
· Doctor in de geschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen
· Hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit van Leiden
· Stichter en directeur van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies
· Startte zijn carrière in 1977 als freelancejournalist
· Werd later onder andere hoofd Veiligheidsstudies aan het Clingendael Instituut, en hoogleraar internationale betrekkingen aan de Nederlandse Defensie Academie in Breda
· Diverse adviesfuncties in binnen- en buitenland, commentator in veiligheidsvraagstukken en Europese integratie.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier