Een dopjaar

Met bijna 100.000 extra werklozen wordt 2010 een rampjaar voor de Belgische arbeidsmarkt. Vakbonden pleiten voor arbeidsherverdeling om jobs te redden. De werkgevers schermen met de loonkostenhandicap.

Volgens de Nationale Bank van België (NBB) zijn er in 2009 70.400 werklozen bijgekomen. De Nationale Bank voorspelt in een recent rapport 97.100 werklozen extra in 2010. Niet echt opbeurend, al dacht de NBB in juni dat het aantal werklozen met 111.100 zou toenemen. De economie mag technisch wel uit de recessie zijn, de arbeidsmarkt incasseert nog maanden harde klappen. Het sociaal secretariaat SD Worx verwacht dat de jobvernietiging zeker tot het vierde kwartaal van 2010 blijft duren. Pas in 2011 zal de nettojobcreatie weer positief zijn en eigenlijk moeten we tot 2013 wachten om het tewerkstellingsniveau van 2008 te bereiken. Toen waren er 4,4 miljoen Belgen aan de slag.

Tussen 2008 en eind 2010 gaan ongeveer 118.000 jobs verloren. Maar het totale aantal extra werklozen ligt nog hoger. Door de stijging van de actieve bevolking komen er in die tijdspanne 168.000 werklozen bij. De jongeren die zich voor het eerst op de arbeidsmarkt aanbieden, hebben het zeer moeilijk om een job te vinden, ook de hooggeschoolden. Bovendien kwamen er de voorbije jaren steeds meer vrouwen op de arbeidsmarkt. Deze positieve evolutie leidt nu ook tot meer vrouwen in de werkloosheid. België zal begin 2011 dan ook een absolute piek van 776.100 werklozen tellen. Een groot verschil met 2007-2008 toen er zo’n 600.000 werkzoekenden waren en 2009 toen het totale aantal rond 656.000 lag.

Belgische arbeidsmarkt is procyclisch

De stijgende werkloosheid is het rechtstreekse effect van de recessie. Maar de impact van de crisis op de werkgelegenheid laat zich in 2010 zo hard voelen door het typische karakter van de Belgische arbeidsmarkt. Dankzij de systemen van tijdelijke werkloosheid voor arbeiders is het aantal ontslagen beperkt gebleven in vergelijking met onze buurlanden. Bovendien werd tijdelijke werkloosheid voor bedienden in het leven geroepen. Al mocht het systeem deze naam niet dragen, toch konden 5000 bedienden er gebruik van maken. Het aantal tijdelijk werklozen, arbeiders en bedienden samen, bedroeg eind 2009 zo’n 159.000.

Bedrijven in België wachten ook met afdankingen omwille van het dure ontslagstelsel. De Belgische arbeidsmarkt is procyclisch. Bij een sterke economische groei werven bedrijven vrij snel aan. In moeilijke tijden worden afdankingen uitgesteld door de rigide arbeidsmarktregels. Bovendien hebben bedrijven meer en meer oog voor de schaarste die zich de komende jaren op de arbeidsmarkt laat voelen. Aangezien de meeste recessies niet zo lang aanslepen – hooguit een jaar – hopen ze die te overleven zonder al te zware ingrepen in het personeelsbestand. Maar nu de impact van de crisis groter is dan bij een normale recessie, zijn bedrijven niet in staat om dat beleid van job-behoud aan te houden.

De kans is zeer groot dat de verloren jobs niet meer terugkomen. Vooral de arbeiders hebben het moeilijk. Voor elke 100 arbeiders die een job verloren, komen er maar 80 nieuwe in de plaats. Voor elke 100 verloren bediendebanen, komen er 120 nieuwe jobs bij. De schokken op de arbeidsmarkt versterken de desindustrialisering van de Belgische economie.

Voorjaar cruciaal voor sociaal overleg

De sociale partners zetten in 2010 volop in op het behoud van jobs. Dat wordt ook het centrale thema van het interprofessioneel overleg dat in het najaar van start gaat. De focus ligt vaak op de beschikbare loonmarge en de werkgevers zullen het probleem van de Belgische loonkostenhandicap ten opzichte van de buurlanden op de tafel gooien. Volgens de werkgevers is die in twintig jaar opgelopen tot 12 procent. VBO en Unizo pleiten weer voor lineaire lastenverlagingen, maar daar hebben de vakbonden weinig oren naar. Zij kiezen voor het behoud van de bestaande jobs via arbeidsherverdeling. Het is al jaren het credo van de vakbonden. Dat betekent een versterking van allerlei stelsels van loopbaanonderbreking zoals tijdskrediet. Die verzuchtingen verzoenen, wordt weer een hele klus.

Het overleg start pas in het najaar, maar het kan al in het voorjaar worden gehypothekeerd. De sfeer tussen vakbonden en werkgevers dreigt te verzieken omdat ze het dossier over het eenheidsstatuut voor arbeiders en bedienden weer op hun bord krijgen. Eind 2009 slaagden de sociale partners er maar niet in om enige vooruitgang te boeken. Het is het Brussel-Halle-Vilvoorde van het sociaal overleg.

Door Alain Mouton/Illustratie: Karl

2010 De schokken op de arbeidsmarkt versterken de desindustrialisering van de Belgische economie.