Een belasting op speculatie

Krijgt ‘Mister Cash’ binnenkort een broertje ‘Mister Tobin’? Na de Zuidoost-Aziatische crisis wint de idee van een belasting op financiële speculatie opnieuw aan belang.

“Los van elke ethische bedenking is de tijd rijp om het Bretton Woods-stelsel uit 1944, dat de stabiliteit op de financiële markten wou waarborgen, aan te passen aan de nieuwe situatie van het vrij en internationaal kapitaalverkeer,” zegt Luc Soete, Vlaams hoogleraar internationale economie aan het Maastricht Economic Research Institute on Innovation and Technology ( MERIT) en topadviseur van de Europese Commissie.

“De huidige globalisering leidt tot een eenmaking van de wereldmarkt. De grenzen tussen volkeren en staten vervagen. We worden steeds afhankelijker van elkaar. En financiële speculaties bedreigen het huidige evenwicht op de financiële markten. Zonder correctie van een internationale instelling zal de ballon vroeg of laat knappen. In die zin is een belasting op buitensporige schommelingen van de wisselkoersen of de Tobin-taks ( TT) een nuttig én onvermijdbaar instrument om de noodzakelijke scheidsrechtersrol van de Verenigde Naties (VN) te financieren.”

Na de Zuidoost-Aziatische crash kwam er zware kritiek op de remedies van het Internationaal Monetair Fonds ( IMF). In plaats van de brand te blussen, gooide het financieel arbitragehof van de VN olie op het vuur, aldus Jeffrey Sachs, directeur van het Harvard Institute for International Development. Rudy De Meyer, hoofd van de NCOS-studiedienst: “De crisis bewijst dat een te snelle, te verregaande en onoordeelkundig uitgevoerde liberalisering van de kapitaalmarkten een bom onder heel het financiële systeem legt.”

Daarom startte

de VN het debat over een nieuwe financiële architectuur. Wereldwijd proberen specialisten de financiële markten opnieuw transparant te maken, het internationaal toezicht te versterken en eventuele crises beter te beheersen.

In deze context wint de idee van een Spahn-taks – het marktconforme alternatief van Tobin (zie kader: Spahn-taks) – terrein. In het Europees Parlement en zelfs het IMF bestaan werkgroepen rond het thema. Begin 1999 keurden de Canadese volksvertegenwoordigers een resolutie goed om de maatregel internationaal te verdedigen. Frankrijk en Brazilië bereiden een gelijkaardig besluit voor. In april beloofde Jean-Jacques Viseur (PSC), onze voormalige minister van Financiën, een zware belasting op excessieve speculatie op de Europese agenda te plaatsen. In België schreven alle democratische partijen – uitgezonderd de VLD – het punt in hun verkiezingsprogramma.

“Uit recent onderzoek van Rodney Schmidt van het North-South Institute in Ottawa (Canada) blijkt dat de Spahn-taks implementeerbaar is via het bestaande clearing-systeem van de banken,” zegt Luc Van Liedekerke van het Centrum Ethiek en Economie aan de Universiteit Antwerpen. “Dankzij de gedetailleerde informatie van SWIFT ( nvdr – de internationale coöperatieve vereniging gespecialiseerd in het doorsturen van financiële berichten) kan men makkelijk een onderscheid maken tussen de brutobedragen en de nettovorderingen in de deviezentransacties, zodat je de Spahn-taks wel kan toepassen, wat tot nu toe altijd werd betwijfeld. Naast de potentiële opbrengst van ruim 100 miljard dollar functioneert zo’n heffing als een soort meetinstrument (monitoring) om alle financiële stromen in kaart te brengen. Bovendien past Chili met goedkeuring van het IMF al jaren zo’n mechanisme toe, namelijk een belasting op de import van het kortetermijnkapitaal om het snelle omslaan van kapitaalstromen tegen te gaan ( nvdr – het tarief is nu echter teruggezakt tot bijna 0%).”

“De Spahn-taks werkt als een effectief opvolgingsinstrument voor de trends in de financiële sector,” bevestigt Danny Cassimon, docent economie aan de Universiteit Antwerpen. “Het systeem zorgt voor een automatische en statistische weergave van de transacties, zodat bijsturingen mogelijk worden. Ook belemmert deze belasting het vrij kapitaalverkeer niet. De glijdende doelkoers of pariteit laat immers de markt toe op fundamentele trends te reageren en beleidsfouten af te straffen door de wisselkoers geleidelijk in waarde te doen dalen zonder de sociale kosten van een plotse muntcrisis. Voorts tast de maatregel de nationale fiscale soevereiniteit niet aan, zodat in een aanvangsfase enkele landen zonder problemen het systeem op eigen houtje kunnen invoeren.”

De consensus groeit om de financiële markten aan te pakken. De huidige onzekerheid op de beurs staat immers de economische groei in de weg.

“Als je pas op het ogenblik van de crisis reageert, zoals het IMF in Zuidoost-Azië in 1997, krijg je paniekvoetbal onder de beleggers met alle gevolgen vandien. In die zin kan de Spahn-taks als zelfregulerend instrument bij grote muntschokken de stabiliteit op de markten herstellen. Zo’n belasting biedt geen soelaas voor de structurele problemen van een land, maar beperkt de nefaste gevolgen van een beurscrash. De massale kapitaalvlucht wordt afgeremd zodat de lokale economie niet plots instort, wat nu in Indonesië of Thailand is gebeurd,” aldus Soete.

Maar wie moet de belasting innen en waar gaan de inkomsten naartoe? “Conform de Wereldhandelsorganisatie ( WTO) zou je makkelijk een internationaal fiscaal instituut kunnen oprichten. Binnen het IMF – niet de VN, want daar trekken de ministeries van Buitenlandse Zaken aan het touw – is toch een forum mogelijk,” oppert Van Liedekerke.

In hun boek Globalisering, de wereld in verval (Rijswijk, Elmar, 1997, 331 blz.) besluiten Hans-Peter Martin en Harald Schuman – twee journalisten van Der Spiegel – dat de kapitaalmarkten vroeg of laat opnieuw onder een streng staatstoezicht moeten komen, want de chaos groeit zelfs de leidende figuren boven het hoofd. “In hun cyberspace hopen zich risico’s op die vergelijkbaar zijn met de gevaren van de nucleaire technologie.”

Eric Pompen