In 2012 verandert ons inzicht in het universum voor altijd. Dat lijkt een erg boude uitspraak, maar het is een voorspelling die ik voor elk jaar had kunnen maken. De reden is het tempo van de wetenschap, dat nooit hoger lag dan in de voorbije paar decennia.
Dankzij het wereldwijde web verspreidt het wetenschappelijke nieuws zich sneller. Dat biedt wetenschappers de kans een onderwerp op te pikken en ermee aan de slag te gaan. Dat is geweldig voor de wetenschap omdat geen enkel land of gebied nog langer een monopolie heeft op intellect. De wetenschappelijke globalisering maakt het ons mogelijk genialiteit af te tappen waar ze zich ook bevindt.
Bijna elk aspect van het moderne leven berust op een wetenschappelijke basis, gaande van de geneeskunde tot IT en van landbouw tot energie. Zelfs de meer esoterische takken van de fysica, de kwantummechanica en de relativiteit, hebben hun weg gevonden naar ons dagelijks leven. Waarschijnlijk beseffen maar weinig gebruikers van gsm’s en gps’en dat hun gadgets berusten op de wetenschap die mensen als Niels Bohr en Albert Einstein in het begin van de 20ste eeuw ontwikkelden.
En daar zit het hem juist. Als wereldwijde samenleving zijn we steeds meer afhankelijk van de wetenschap, maar we weten er steeds minder over. Dat is geen gezonde toestand en het is iets dat de wetenschap moet aanpakken door zich meer in te laten met de ruimere wereld en door de globalisering van de wetenschap krachtiger dan ooit voort te zetten.
We moeten allemaal belangrijke wetenschappelijke keuzes maken en we moeten voldoende middelen hebben om dat op een rationele wijze te doen. Moeten we onze kinderen vaccineren tegen bof, mazelen en rodehond? Moeten we al onze hoop stellen op hernieuwbare energie of moeten we voor kernenergie gaan? Dat zijn geen gemakkelijke vragen, maar de antwoorden hebben verstrekkende gevolgen.
Het komende jaar wordt bepalend voor het hernieuwde contract van de wetenschap met de maatschappij. Het CERN werd van meet af aan ontwikkeld als een internationale organisatie met beheersmechanismen die de tand des tijds weerstaan. Andere gebieden van de wetenschap die zich een weg banen naar de globalisering doen er goed aan het CERN-model van nabij te bekijken.
In 2011 kwamen de directeurs van alle leidinggevende laboratoria voor deeltjesfysica ter wereld overeen een globale visie op de evolutie van dat vakgebied uit te werken. Die visie moet ervoor zorgen dat wetenschap die nationaal of regionaal bedreven wordt onnodig gedupliceerd wordt en dat de open toegang voor de wetenschappers gegarandeerd is. Ze moet er ook toe leiden dat projecten die omvangrijkere middelen vergen van bij het begin opgezet worden als wereldwijde initiatieven. In 2012 levert Europa zijn input op die visie in de vorm van een Europese strategie voor de deeltjesfysica.
Intussen beginnen Amerikaanse deeltjesfysici aan een cruciale fase. Het Fermi National Accelerator Laboratory zoekt steun van de overheid voor zijn volgende grote project. Als het in zijn opzet slaagt, dan heeft Fermilab internationale steun nodig en moet het zich bij het CERN voegen op een gemeenschappelijk evolutionair pad van regionale naar mondiale instelling. Het is niet de eerste keer dat de Amerikaanse deeltjesfysici op zoek gaan naar internationale bijdragen. Als de Verenigde Staten internationale inrichtingen willen herbergen, dan moeten ze voor het wetenschappelijk werk op lange termijn financieringsstructuren opbouwen die door alle deelnemers vertrouwd worden.
In 2012 wijzigt onze kijk op het universum. De experimenten kunnen het bestaan van het Higgsdeeltje al dan niet aantonen. Dat zo’n esoterisch stukje wetenschap tot de verbeelding van iedereen spreekt, is een uitstekende zaak. Het zet mensen er misschien toe aan de wetenschap waarmee ze dagelijks in aanraking komen eens onder de loep te nemen zodat ze bekwaam worden om onderbouwde keuzes te maken. En het zet misschien de overheden ertoe aan naar het CERN-model te kijken als ze moeite hebben met de uitdaging van de verdere wetenschappelijke globalisering.
De auteur is directeur-generaal van de Europese Organisatie voor Kernonderzoek (CERN).
ROLF HEUER
De wetenschappelijke globalisering maakt het ons mogelijk genialiteit af te tappen waar ze zich ook bevindt.
