Dominantie Windows en Office vermindert

De alleenheerschappij van Windows en Office is aan het tanen. Dat geldt niet onmiddellijk voor de macht van Microsoft zelf. Nochtans rijst de vraag of de softwaregigant de piek niet heeft bereikt.

Toen Microsoft Windows 95 lanceerde, verkocht het bedrijf discreet een klein filiaal dat de verpakking voor de software maakte. Die beslissing leek toen te passen in de voortgang van het computergebruik en de opkomst van het internet. Mensen over heel de wereld stonden nog wel altijd in de rij om als eerste een in karton en krimpfolie verpakt exemplaar van Microsofts jongste besturingssysteem in handen te krijgen. Maar men ging er toen al van uit dat er een tijd op komst was waarin dergelijke producten rechtstreeks langs hogesnelheidsnetwerken zouden worden geleverd aan de computers.

Microsoft meldde op 17 januari dat Windows Vista in de VS online beschikbaar zou zijn voor aankoop en download. Het neemt niet weg dat zelfs daar de meeste mensen de upgrade in de vertrouwde kartonnen dozen zullen kopen, net als in 1995. Ze zullen echter met minder zijn, ondanks de opgeklopte reclame.

Dat illustreert hoezeer de dominantie van Microsoft langzaam vermindert. Wie de loodgieterij voor een personal computer produceert, doet er veel minder toe dan in 1995. Steeds meer pc’s spreken met elkaar via open in plaats van merkgebonden standaarden. Heel wat diensten en sommige programma’s zijn online te verkrijgen. De mensen kijken naar video’s op YouTube, delen foto’s met elkaar op Flickr, kijken hun e-mail na en werken zelfs op documenten en spreadsheets, allemaal met software die op het internet gelokaliseerd is.

Die veranderingen zijn slecht voor Microsoft. Het brengt Vista uit samen met Office 2007, een update van de wereldwijd gebruikte suite van tekstverwerker, rekenblad en andere toepassingen. Windows en Office vormen de ruggengraat van de onderneming. Ze vertegenwoordigen samen bijna 60 % van de verkoop en 80 tot 90 % van de winst, zo schat de onafhankelijke onderzoeksfirma Directions on Microsoft. Er zijn op dit ogenblik bijna een miljard pc’s in gebruik in de wereld en omdat Windows en Office op bijna alle daarvan geïnstalleerd zijn, vormen die programma’s de onvermijdelijke tienden die moeten worden betaald om tot de informatiemaatschappij te behoren.

Vraag is of Microsoft die contributies zal kunnen blijven innen. Bijna zes jaar waren nodig voor de ontwikkeling van Vista, die zes miljard dollar kostte. Er werkten ongeveer 8000 mensen aan. Het product komt echter twee jaar later dan voorzien. Microsoft bracht in november een bedrijfsversie uit, net voor de feestdagen en dus op een tijdstip dat weinig firma’s geneigd zouden zijn om het te installeren. Dat bood Microsoft de kans om brokjes aanvullende code af te werken. Dit moest het programma soepel doen draaien. Er wordt overigens verwacht dat de meeste gebruikers geen moeite zullen doen om te upgraden (Zie kader: Weinig reden om meteen te upgraden). Ze zullen Vista slechts onder ogen krijgen als ze een nieuwe computer kopen. Achteraf bekeken zou de lancering van Vista wel eens gezien kunnen worden als het moment waarop Microsofts Windows en Office het toppunt van hun hegemonie bereikten.

Drie trends werken tegen Microsoft

Werken met de computer is radicaal veranderd sinds Microsoft 25 jaar geleden op de voorgrond trad met zijn besturingssysteem voor de personal computer van IBM. Microsoft zorgde voor uniforme standaarden, wat zowel gebruikers als softwareschrijvers het leven makkelijker maakte. Softwareontwikkelaars gebruikten Windows en Office als platformen voor hun eigen toepassingen. Dat vergrootte de alomtegenwoordigheid van Microsoft. Drie tendensen brengen daar verandering in.

Het opensourcealternatief

Ten eerste is er de opkomst van de opensourcesoftware. Niet een of andere onderneming, maar vrijwilligers schrijven grotendeels de code daarvoor. Het gebruik van de programma’s is doorgaans gratis en ze zijn het voorwerp van voortdurende verbeteringen. Bedrijven – starters tot reuzen als IBM – commercialiseren opensourcesoftware door de diensten te verkopen die hem ondersteunen.

Omdat het om een gemeenschappelijke inspanning gaat, kan open source de ontwikkeling versnellen, het makkelijker maken om elementen toe te voegen en de gebruikers geld doen besparen. De populairste webserversoftware, Apache, is open source. Hetzelfde geldt voor het Linuxbesturingssysteem, dat eveneens in ruime mate wordt gebruikt op servers. Firefox was enkele jaren geleden zo goed als onbekend. Vandaag gebruikt een op de tien mensen het in plaats van de Internet Explorer van Microsoft.

Open source heeft als nadeel dat moeizamere delen van de softwareontwikkeling weinig aandacht dreigen te krijgen en dat de programma’s er uiteindelijk wat sullig beginnen uitzien. OpenOffice, een opensourceversie van Microsofts Office, had moeite om ingang te vinden en bepaalde versies van Linux voor de pc zijn nog steeds omslachtig. Maar zoals Firefox heeft aangetoond, kan daarin verandering komen.

Internet, niet Windows als platform

De tweede trend waarmee Microsoft wordt geconfronteerd, heeft te maken met onlinetoepassingen en de opkomst van software als dienstverlening. Internet, niet de harde schijf, wordt steeds vaker bron van toepassingen en opslagruimte voor gegevens. Naast e-mail, de opslag van foto’s en muziek bieden Google en andere gratis onlinediensten tekstverwerking en rekenbladtoepassingen aan.

Het besturingsprogramma doet er minder toe als programma’s online aangeboden kunnen worden. Onlinesoftware heeft bovendien als voordelen dat hij goedkoper aangeboden kan worden, dat er onmiddellijke feedback is van de gebruikers en dat de toepassingen constant verbeterd kunnen worden. Dat zijn aanzienlijke voordelen in vergelijking met de software die in een doos wordt verkocht in een enkele versie per keer.

Het betekent niet dat besturingssystemen voor de pc overbodig geworden zijn, maar wel dat het steeds meer het internet en niet de pc is die als lanceerplatform dient voor werk op de computer. En het betekent dat er nieuwe manieren zijn om software te verkopen. Geen dozen meer, maar een dienst waarvoor maandelijks wordt betaald, of die gratis is en geld laat verdienen met advertenties.

Veiligheid eeuwig probleem

De veiligheid is het derde probleem waarmee Windows en Office worden geconfronteerd. Een verbetering van de beveiliging vormde, wat de managers van Microsoft betreft, voor een groot deel de rechtvaardiging van Vista. Overheden en grote bedrijven hadden zich ongerust getoond over de alomtegenwoordigheid van de Microsoftproducten en over de golf van computerkraken en van virussen die gebruikmaakten van de gaten in de software van de firma.

Een oplossing was niet meteen voorhanden omdat Microsoft elke nieuwe versie van Windows boven op de vorige edities schreef. De code werd daardoor slungelig en begon te gelijken op afzettingsgesteente met daarin hier en daar een fossiel van een verloren gewaand onderdeel of een ongewild kwetsbaar punt.

Het was de bedoeling dat Vista al dat puin zou opruimen. De code werd van nul af aan opnieuw geassembleerd, wat trouwens een van de belangrijke redenen voor de vertraging was. Plannen voor ambitieuze nieuwe features, zoals een krachtige methode om te speuren in de inhoud van de computer en een nieuwe methode om bestanden op te slaan en op te halen, het zogenaamde WinFS, werden in 2004 afgevoerd toen bleek dat de technologie ervoor te ingewikkeld was. Microsoft, dat al ver achterlag op het schema, besloot overhaast tot een release. In december, amper enkele dagen nadat Vista beschikbaar werd voor bedrijven, ontdekten de onderzoekers tekortkomingen in de beveiliging, ook al had het Amerikaanse National Security Agency geholpen om het programma op poten te zetten. Het zal pas blijken of er nog andere kwetsbare plekken zijn als Vista in bredere kringen wordt gebruikt.

Aanvankelijk was Microsoft van plan om de beveiligingssoftware van andere firma’s de toegang te ontzeggen tot de ‘kernel’ van Vista, het eigenlijke hart van het systeem. Maar dat zou rivaliserende producten minder doeltreffend maken. Die kernel beschermen tegen kwaadaardige code is weliswaar zinvol, maar sommige bedrijven voerden aan dat het nog maar eens een poging van Microsoft was om zijn besturingssysteem te gebruiken als entreeticket voor een andere markt, zoals het eerder gedaan had met browsers en mediaspelers. Na een klacht van de Europese Unie krabbelde Microsoft terug en liet een zekere vorm van toegang toe.

Verkopers vervangen ingenieurs

Microsoft heeft al vaker gezegd dat het zelf zijn grootste concurrent is: de vorige versies van haar producten werken goed genoeg, dus zullen heel wat klanten de moeite niet doen om te upgraden naar de nieuwere versies.

Dit keer heeft Microsoft alle zelfvoldaanheid aan de kant gelegd. In de voorbije achttien maanden heeft het bedrijf zijn departementen gereorganiseerd. Het heeft de leiding in handen gegeven van managers met een commerciële achtergrond in plaats van hun meer technisch georiënteerde collega’s. Dat betekent een grote verschuiving voor iets wat altijd al een ingenieurscultuur was.

Bill Gates, die als chief software architect voor een groot deel verantwoordelijk was voor de vorige, mislukte versie van Vista, heeft die rol opgegeven. Zijn opvolger is Ray Ozzie, een relatieve outsider die pas bij Microsoft belandde nadat het in 2005 zijn onderneming had opgekocht. Ozzie tracht de Microsoftproducten te ‘verwebben’. Men verwacht zich ook aan een grotere discipline. Steve Ballmer, de CEO, belooft plechtig dat er geen lange vertragingen meer zullen zijn bij de introductie van nieuwe producten.

Meer online

Microsoft probeert bedreigingen om te buigen tot voordelen. Het heeft gereageerd op de opkomst van de opensourcesoftware met zowel inschikkelijkheid als demonisering. Vorig jaar gooide Microsoft het op een akkoord met de ontwerper van opensourcesoftware Novell om beide ondernemingen op een soepele manier te doen samenwerken. Microsoft laat grote klanten toe om zijn code te inspecteren, maar het bedrijf blijft zich tegelijk afvragen of opensourceprogramma’s geen inbreuk vormen op de intellectuele eigendomsrechten van anderen.

De onderneming beweegt zich ook in de richting van “software als dienst” met zaken als Office Live, een stel bijkomende services die kleine bedrijven helpen om een eigen website op te zetten, en Windows Live, dat een aantal onlinefeatures biedt. Microsofts Hotmail, bijvoorbeeld, werd onlangs omgedoopt tot Windows Live Mail.

De managers van het bedrijf verwijzen intussen naar Windows Update, dat bijgewerkte versies verstuurt over het internet, en geven daarmee te kennen dat de onderneming al langer dan vandaag in de onlinedienstverlening zit. De meeste grote bedrijven kopen Windows en Office aan als een abonnement voor meerdere jaren, dat recht geeft op alle upgrades en op ondersteuning. Microsoft doet dus op zijn minst stappen in die richting. Op het gebied van onlinecomputerspelletjes heeft zijn XBox Livedienst meer dan 5 miljoen abonnees, wat lijkt aan te geven dat de onderneming best in staat is om innovatieve diensten aan te bieden.

Greep van Microsoft verschuift naar servers

Microsoft is al vaker afgeschreven, maar het is zijn opwaartse koers steeds blijven volgen. Zijn volharding wierp vruchten af op nieuwe markten zoals de SQL databasesoftware en de serversoftware, gebieden waar het een achterstand in te halen had. Ook zijn software voor mobiele apparatuur begint aan stuwkracht te winnen. Niettemin is de prijs van het aandeel in de voorbije jaren stabiel gebleven, terwijl de markt toch groeide.

Naarmate echter het belang van de besturingssystemen voor pc’s afneemt, wordt de potentiële wurggreep van de computerbranche verschoven naar de software die zich op netwerkservers bevindt. Op dat vlak boekt Microsoft grote vooruitgang en het is precies daarop dat de Europese regelgevers hun aandacht concentreren om ervoor te zorgen dat de onderneming details van haar code vrijgeeft, zodat concurrerende producten parallel aan de Microsoftsoftware kunnen worden ontwikkeld.

Sommige waarnemers beweren dat Vista en Office 2007 de laatste monolithische software-edities zullen zijn. Het zou gemakkelijker moeten worden om Vista online te updaten. Toch is Microsoft van plan om de Big Bangmomenten in leven te houden om zijn marketing te ondersteunen. “We willen nog altijd sleutelevenementen organiseren waarop we de hele sector samenbrengen om te tonen wat we aan het doen zijn,” zegt Chris Capossela, die binnen Microsoft de bedrijfsproductengroep leidt.

Is er leven na Windows?

Het is waarschijnlijk onmogelijk om een stel producten te vinden dat zo’n lucratieve licentieopbrengsten genereert als Windows en Office. Een groot deel van de activiteiten van Microsoft tijdens het voorbije decennium kunnen echter worden gezien als pogingen om daarvan los te komen. De firma heeft haar software uitgebreid naar andere apparaten zoals televisiedecoders en mobiele telefoons, ze heeft webactiviteiten op het gebied van reizen en media opgezet en weer verkocht. En ze is nieuwe domeinen binnengetreden. Ze heeft zelfs haar eigen apparaten gelanceerd, zoals de XBox en de Zune-mediaspeler, die ondanks zijn achterstand op de iPod van Apple toch een aantal nieuwigheden invoerde, zoals het draadloos delen van muziek.

Een aantal grote ondernemingen beschikt over het vermogen en het talent om concurrentieel te blijven terwijl hun sector van de ene reïncarnatie naar de andere slingert – IBM heeft dat ooit gedaan toen het zich verplaatste van hardware naar diensten. Zijn aloude partner zal waarschijnlijk hetzelfde moeten doen. De dominantie van Microsofts producten vermindert. De macht zelf van het bedrijf nog niet. “IJsbergen smelten,” merkt een veteraan uit Silicon Valley op, “maar ze smelten uiterst langzaam.”

© The economist