‘Dit kunstwerk moet kunnen racen’

BMW kon niemand minder dan Jeff Koons strikken voor een kunstproject. De Amerikaanse topartiest ontwierp de zeventiende versie van de Art Car, een unieke reeks raceauto’s die het merk al sinds 1975 op de wereld loslaat. Imagoproject of ware kunst? We vroegen het aan mister Koons himself.

De toeschouwers op de 24 uur van Le Mans keken vorig weekend verbaasd op toen ze een felgekleurde BMW M3 GT2 zagen voorbijflitsen. Het ‘kunstwerk’ dat Jeff Koons in opdracht van BMW maakte, was wel degelijk in staat om te racen. Al moest de bolide na vijf uur met motorpech aan de kant. Spontaan borrelt de bedenking op: is zo’n ‘hyperfunc-tionele wagen’ – met een 500 pk sterke 4,0 liter V8-motor onder de kap – eigenlijk wel een kunstwerk te noemen?

“Dat ik een kunstwerk moest maken met een commercieel logo op, wist ik op voorhand. Ik wou per se dat die BMW kon racen op topniveau”, vertelt Koons ons. “De aerodynamiek en de materiaalkeuzes staan helemaal in functie van de prestatie. Mijn ingreep mocht de functionaliteit niet in de weg staan. De vinylbekleding toont de explosie van energie die de auto teweeg- brengt. Om het juiste kleurenpatroon te vinden, heb ik op internet honderden foto’s van racewagens bekeken om te zien waar de kracht van wagens precies vandaan komt. Het resultaat is een volwaardig kunstwerk, dat een belangrijke plaats inneemt in mijn oeuvre. In de jaren negentig speelde ik al eens met het idee om een auto als kunstwerk te maken, maar door een speling van het lot is die er nooit gekomen.”

Stap terug?

Koons’ BMW is de zeventiende Art Car. De reeks begon in 1975, onder impuls van de Franse piloot-veilingmeester Hervé Poulain. Het was Alexander Calder, een vriend van Poulain, die de eerste Art Car realiseerde. De volgende 35 jaar maakten onder meer Andy Warhol, Robert Rauschenberg, Frank Stella, Ken Done, David Hockney, Jenny Holzer en Roy Lichtenstein in opdracht van BMW een kunstwerk.

Met het imagoproject wil BMW aantonen dat het een vinger aan de pols heeft van de kunstwereld en dat het meer is dan een autoproducent met een passie voor snelheid en performantie. De oorspronkelijke bedoeling – een functionele racewagen een artistieke draai geven – verwaterde mettertijd wat. Slechts een paar van de Art Cars haalden effectief het racecircuit, waarvoor ze oorspronkelijk in 1975 bedoeld waren. De laatste BMW die effectief een wedstrijd reed, was die van Andy Warhol in 1979. Robin Rhodes Art Car uit 2009 was in feite een Z4 Roadster die rondjes reed op een gigantisch canvas. Het kunstwerk was dat doek vol rijsporen, de wagen zelf was louter gebruikt als penseel. De Art Car daarvoor, uit 2007, was van de hand van de IJslandse artiest Olafur Eliasson. Ook diens kunstwerk kon niet eens zelf rijden: als reflex op de ‘groene wagens’ en de afsmelting van de poolkap maakte hij een ‘milieuvriendelijke’ BMW op waterstof met een carrosserie van ijs. De sculptuur wordt permanent in een gigantische diepvriezer bewaard.

Met zijn creatie keert Koons dus bewust terug naar de racetraditie van de BMW Art Cars die in 1979 was stopgezet. Beschouwt Koons zijn ontwerp ook als een artistieke terugkeer naar de seventies? “Absoluut niet. Ik heb er alles aan gedaan om esthetica op een hedendaagse manier met fysica te vermengen. Maar ik hou er wel van om deel uit te maken van de BMW Art Cargeschiedenis. Het was mijn stille droom om er ooit eens aan mee te doen. Mijn ontwerp is een dialoog met de andere zestien Art Cars en hun makers. Heel mijn oeuvre is één grote dialoog met mensen als Dalí, Picasso, Duchamp, Courbet, Fragonard, Manet en zoveel anderen.”

Antropomorfe machine

Koons vragen is tactisch een slimme zet van BMW geweest: de Amerikaan past door zijn toegankelijke, herkenbare oeuvre en visuele stijl perfect in de traditie van de Art Cars. Bovendien is Koons (55) een van de meest succesvolle hedendaagse kunstenaars. De Amerikaan brak in 1981 internationaal door met zijn zwevende basketballen in een aquarium. Later haalden zijn extralargesculpturen geïnspireerd op clownballonnen, seksfoto’s met pornoster La Cicciolina, beschilderde porseleinen beeldjes en zijn gigantische bloemensculpturen de wereldpers. Met zijn solotentoonstelling in het kasteel van Versailles (die in de winter van 2008 liep) verzekerde de Amerikaan zichzelf van een plaats in het pantheon der succesvolle hedendaagse kunstenaars.

De jongste jaren worden dan ook gigantische bedragen (tot 25 miljoen dollar) neergeteld voor zijn controversiële stukken die flirten met de grenzen van de goede smaak. Terecht of niet? Sommige critici noemen Koons wel eens in één adem met Damien Hirst, allebei slimme artiesten die hun succes soms meer aan marketingtalent en aan speculatiespiralen te danken hebben dan aan talent. Vernieuwend kunnen we de stijl van de Amerikaan alleszins niet echt noemen. Hij is zeer schatplichtig aan de popart, met zijn verheerlijking van de consumptiecultuur, verleidingstechnieken, de banaliteit van alledag en kitsch. Begeeft BMW zich niet een beetje op glad ijs door zich zo nadrukkelijk aan de ‘kitschkoning van de kunst’ te linken? Of anders gezegd: Vindt Koons auto’s even banaal als porseleinen postuurtjes? “Nee, auto’s zijn in mijn ogen metaforen voor mensen. Ik noem het ‘antropomorfe machines’: ze moeten ook gevoed en onderhouden worden, net zoals wij.”

Razzle dazzle

BMW mag tevreden zijn dat Jeff Koons heeft toegehapt, want de artiest maakt maar uitzonderlijk op aanvraag een kunstwerk. Voor de dochter van Dakis Joannou, een Griekse topcollectioneur die al lang bevriend is met Koons, ontwierp hij de verjaardagstaart. Voor Joannou zelf tekende hij de buitenkant van een enorm jacht. Koons koos daarvoor een patroon van felgekleurde vlakken, geïnspireerd op de razzle dazzlecamouflagetechniek uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

Is de Art Car van Jeff Koons ook geïnspireerd op die verwarrende camouflagetechniek? “Absoluut. Ik creëer verschillende optische illusies met de patronen. Wie de Art Car achtervolgt, ziet op de achterkant van de wagen tekeningen van rondvliegende stenen en kraterinslagen. De energie spat eraf. De kleurige patronen die ik op de wagen kleefde, bevatten ook een soort optische misleiding. Als je van voor naar de wagen kijkt, lijkt hij erg breed. Wie van opzij kijkt, kan moeilijk achterhalen of hij bol of hol is. De tekeningen zijn een klein beetje razzle dazzle, maar vooral bedoeld om te tonen dat de energie er letterlijk ‘afspat’.” Is deze wagen nu een opstap naar een nieuwe reeks ‘kunstwagens’ die Koons wil maken? “Elke ervaring brengt andere ideeën en contacten met zich. De boot voor Dakis Joannou heeft me deze opdracht voor BMW opgeleverd. Dus wie weet waar deze Art Car toe leidt? Ik vond het in ieder geval een zeer aangename denkoefening.”

www.bmwdrives.com/artcars

Door Thijs Demeulemeester

“Dit is een volwaardig kunstwerk, dat een belangrijke plaats inneemt in mijn oeuvre”

Jeff Koons