DINOSAURUSSEN?

Voor een versterking van zijn Europese dimensie kijkt KBC naar Nederland. Net voor het weekeinde werd daar bekend dat Rabo en Achmea samensmelten – Rabo is een coöperatieve bank én de Nederlandse gesprekspartner waarmee KBC in een volgende etappe zou onderhandelen. Rabobank lijft de eveneens coöperatieve (zorg)verzekeraar en financiële dienstverlener in. De twee concerns samen krijgen grote marktaandelen voor sparen, hypotheken, betalen, beleggingsfondsen en schade- en zorgverzekeringen. Rabo (44.650 medewerkers) – de derde bank van Nederland na ABN Amro en ING – en Achmea (9750 medewerkers) hebben samen een balanstotaal van 486 miljard gulden. In eigen land fuseerden in het eerste halfjaar de coöperatieve Cera Bank en Kredietbank plus ABB tot KBC. Het Vlaamse KBC plus het conglomeraat Rabo-Achmea vormen eventueel een Europees concern van eerste orde. Zijn coöperaties toekomstgerichte bedrijven of dinosaurussen? Algemeen secretaris dr. ir. Fons Hofkens (59 j.) van de Belgische Boerenbond is nauw betrokken bij de coöperatieve beweging, stichtte coöperaties en schreef studies en boeken over coöperaties.

FRANS HOFKENS (BOERENBOND). Een eenduidige trend is er niet in de coöperatieve wereld. De bekende Belgische coöperaties in de distributiesector, denk aan De Welvaart, sneuvelden in de wedijver met de warenhuizen. Zoals het Nederlandse voorbeeld van Rabo en Achmea toont en ook de gelukte alliantie tussen het coöperatieve Cera en het niet-coöperatieve Kredietbank, is overleven, bloeien en schaalvergroting bij de coöperaties geen uitzondering. De coöperaties koppelen democratie aan economie.

TRENDS. Overnames worden heel vaak gefinancierd met aandelen. Coöperaties zijn niet ter beurze genoteerd en kunnen hun titels niet aanwenden voor de financiering van nieuwe allianties. Ze zijn vandaag structureel gehandicapt?

Het financieren van een coöperatie is altijd moeilijk geweest. De verwerving van bedrijven of de start van nieuwe activiteiten door een coöperatie verloopt door de moeizame financiering traditioneel trager. Alhoewel er doorbraken zijn. De varkenscoöperatie Covavee die 20% van de Belgische markt van de eerste verwerking beheerst – slachten en karkassen – kocht in de voorbije maanden een meer gesofisticeerde verwerker. Ik kijk naar Campina/Melkunie in het Nederlandse Noord-Brabant, dat kocht het Vlaamse Comelco en bouwde grote belangen op in Duitsland, gebaseerd op zijn coöperatieve grondslag. Je moet je project kunnen verkopen aan de coöperanten en dan doen ze een inspanning. België heeft nog 50.000 voltijdse boeren en die zitten grotendeels in coöperatieve netwerken. De melkverwerking is voor 70% in de handen van coöperaties, de coöperatieve veilingen van verse groenten beheersen 85% van de markt, deze van fruit 60 procent. De coöperatie is voor de boeren een nog steeds geldig strijdmiddel in de wedijver om prijs en kwaliteit.

Het beslissingsproces van een coöperatie stimuleert niet de wendbaarheid en de soepelheid die een onderneming nodig heeft?

Het dagelijks bestuur van een coöperatie wordt gekozen uit de ledenkring. Dat leidt wel eens tot mentale inteelt en een gebrek aan slagkracht, wat meer en meer wordt opgevangen door de aanwerving van professionals van buiten de coöperatieve kring. Bij Cera zijn er 500.000 coöperanten en 207 lokale coöperaties die hen groepeerden voor Cera Holding ontstond. Dat ingewikkelde technische operaties in dergelijke omstandigheden vertraging kunnen oplopen, zal ik niet ontkennen. In Nederland hebben coöperaties daarom soms naamloze vennootschappen met klassieke aandelen opgericht, aandelen die zij volledig controleren, om voor bepaalde activiteiten sneller beslissingen te kunnen nemen. Ik denk aan Rabo International, een naamloze vennootschap en een dochter van de coöperatieve Rabobank.

Cera en Rabo zijn ver weg geëvolueerd van hun oorsprong?

Ja. De coöperatieve kredietverleners met wortels in de boerenstand zijn al lang losgeraakt van hun historische en sociologische oorsprong. Cera heeft nog slechts 20% van zijn klandizie in de landbouw. Rabo is de derde grootste bank van Nederland, dat haal je niet met een concentratie van je bancaire activiteiten op de krimpende groep van agrariërs.

De coöperaties zijn dinosaurussen?

Decennialang was er een verzadiging. Als je de binnenlandse markt beheerst, dan is de groei moeilijk of je moet buiten de grenzen. De coöperaties zijn gelijkmatig gegroeid met de schaal van het algemene bedrijfsleven. Vandaag stel ik een nieuwe belangstelling vast voor de coöperaties. Er is een nieuwe generatie van jonge boeren die beter kan rekenen. De coöperaties krijgen vanuit die hoek een nieuw elan.

“Corporate governance” en “stakeholders” zijn modebegrippen. Passen de coöperaties deze nieuwlichterij bij de commerciële vennootschappen al niet toe van bij hun oorsprong?

Corporate governance of behoorlijk bestuur en aandacht voor andere partijen dan de geldschieters zitten in de mentaliteit en de traditie van de coöperaties. De coöperaties zijn al 150 jaar gericht op een aparte ordening van het economische leven. De proletariërs en de geproletariseerde landbouwers ontdekten het zelfhulpbeginsel en organiseerden op een democratische wijze – één man, één stem – hun verzet tegen de uitbuiting. Een economie die een einde stelde aan het enige zaligmakende winstdogma drong zich op. De mens als arbeider, boer, familiehoofd, consument moest centraal staan. In de landbouw kwam de coöperatie trouwens niet uit de lucht gevallen. Eeuwenoude landbouwgemeenschappen als de zadruga in Servië, de mir in Rusland, verenigingen voor irrigatie en dijkenbouw, zuivelschappen in de Savoie en de Jura gingen vooraf aan de coöperatie van vandaag.

De introductie van coöperaties in landen in ontwikkeling werd lang aanzien als een facet van hun sociaal-economische vooruitgang?

Na een aanvankelijk optimisme geraakt de coöperatieve beweging in de Derde Wereld moeizaam van de grond. Het verantwoordelijkheidsbesef is ginder anders dan hier. De plattelandsbewoners in de ontwikkelingslanden hebben vaak niet geleerd om hun eigen verantwoordelijkheid op te nemen, daarmee staat of valt het slagen van de zelfhulp. De coöperaties zijn een middel voor zelfredzaamheid, maar in die landen worden ze dikwijls gerecupereerd door de overheid en misbruikt voor politieke doeleinden. Met de Boerenbond steunen we reeds enkele jaren de heropbloei van coöperaties in Hongarije en Polen, en we beginnen in Bulgarije. We ontvangen delegaties, organiseren cursussen ter plaatse. De opleving laat op zich wachten. De mentaliteit is na decennia collectivisme en staatsbetutteling nog immer verziekt.

FRANS CROLS