Digitale radio, tweede poging

Gooien we onze analoge FM-radio’s over enkele jaren de deur uit? De Noren geven het voorbeeld. Zij willen in 2017 de FM-zenders vervangen door digitale DAB+. Ook in Brussel zijn er prille plannen. Al lijken de grote spelers niet overtuigd.

Digitale radio is niet nieuw. Al in 1997 zette de VRT als een van de eerste in Europa een netwerk op met Digital Audio Broadcasting-technologie, kortweg DAB. De grotere capaciteit zou onze propvolle FM-band verlichten en ook de geluidskwaliteit zou beter zijn. Verschillende Europese landen spendeerden tientallen miljoenen euro’s aan de techniek.

Het werd een flop. Minder dan 2 procent van de Vlamingen luistert vandaag via DAB. Om de signalen te kunnen ontvangen moet je een nieuw toestel kopen, waarmee je de commerciële omroepen niet kunt ontvangen, tenzij er ook een FM-functie op zit. “98 procent van de verkochte audiotoestellen zijn nog altijd klassiek FM”, zegt Jürgen De Mesmaecker van GfK, dat de retailverkoop van elektronica meet. In de eerste zeven maanden van 2014 zijn in België ongeveer 1100 DAB-toestellen en 5950 toestellen met een gecombineerde DAB/DAB+-functionaliteit verkocht, tegenover 466.900 klassieke FM-toestellen. Met een ouder DAB-toestel kan je overigens geen uitzendingen in DAB+ beluisteren.

Fjorden en bergen

“Misschien waren we toen te snel”, zegt Els Van de Sijpe, radiomanager bij de VRT. “Een product ontwikkelen en het in de markt proberen te brengen als de consument er nog niet klaar voor is, werkt niet. Maar ik merk wel dat er nu opnieuw aandacht is in Europa voor de vernieuwde drager, DAB+. Daarmee kunnen er nog meer zenders in de ether en zal het ook mogelijk zijn om extra data mee te sturen met het signaal. Een DAB+-speler heeft een schermpje waarop bijvoorbeeld nieuws, een afbeelding van een artiest of verkeersinformatie kan verschijnen. Daarnaast zijn DAB+-masten veel milieuvriendelijker. De zenders verbruiken tot 80 procent minder elektriciteit dan FM-zenders.”

Dat radio vandaag nog geen digitaal medium is, is trouwens een misverstand. In 2013 luisterden dagelijks gemiddeld 4,2 miljoen Vlamingen naar de radio, van wie 320.000 via het internet. Ook dat platform maakt gebruik van digitale technieken. Al is het internet ook niet zaligmakend. “Via je thuisnetwerk is er geen probleem”, zegt Els Van de Sijpe. “Maar als plots heel Vlaanderen via mobiel internet luistert, valt het netwerk plat. Daar komt nog bij dat radio dan niet meer gratis is. Een abonnement kost veel geld en de luisteraar wil niet betalen voor radio. Daarom geloof ik in een hybride model. Een zendtechniek als DAB+ aangevuld met het internet, zodat interactie tussen makers en luisteraars mogelijk is.”

Terwijl Noorwegen volledig inzet op DAB+ en van plan is om in 2017 FM voorgoed uit te schakelen, reageert Vlaanderen eerder afwachtend. “Je moet er rekening mee houden dat wij een erg goede FM-ontvangst hebben”, verklaart Van de Sijpe. “Landen als Noorwegen hebben een volledig andere geografie. Met hun fjorden en bergen hebben ze daar een vrij slecht FM-bereik. Als je de ontvangst kan verbeteren met DAB+, dan kan je de consument ook sneller overhalen om een nieuw toestel in huis te halen. Bovendien zie je dat in landen waar de switch wel gebeurd is, de overheid de omschakeling sterk stimuleert. Nederland is daar een goed voorbeeld van.”

“Dat klopt”, zegt Jan Westerhof, directeur Radio bij de Nederlandse publieke omroep. “De overheid speelt hier een belangrijke rol. Je kan de radiosector trouwens eenvoudig sturen, want de overheid verdeelt de FM-frequenties voor de commerciële omroepen. Vroeger ging dat hier in Nederland per opbod, wat leidde tot erg hoge prijzen. Sommige radiostations slaagden er nooit in om dat geld terug te verdienen en gingen over de kop. Bij de vorige verdeling is echter beslist dat de omroepen hun licentie mochten houden, op voorwaarde dat ze investeerden in DAB+.”

Grote zenders op de rem

In Vlaanderen lijken vooral de grote commerciële zenders DAB+ tegen te houden. Medialaan (eigenaar van Q-music en JOE fm) en Nostalgie zijn tevreden met hun nationale dekking en aangezien de FM-band eivol zit, lijkt hun positie gewaarborgd. Mocht DAB+ echter de standaard worden, dan komt er plaats vrij voor extra zenders. Met andere woorden, extra concurrenten met wie ze de reclametaart moeten delen.

“In Nederland stond de Vereniging van Commerciële Radio ook op de rem”, bevestigt Westerhof. “Al voelden ze wel dat ze moesten meegaan in de digitalisering. Je kan wachten en kijken wat er in de sector gebeurt, maar dan word je voor je het weet ingehaald. Kijk wat er is gebeurd met televisie. Inhoud aanbieden is er niet meer de exclusieve rol van omroepen. Dat doen nu ook producenten van hard- en software of videodistributeurs als Netflix. Tv wordt stilaan video. Radio-omroepen moeten beseffen dat het wel erg overmoedig is om te denken dat ze zo uniek en sterk zijn dat ze altijd overeind zullen blijven.”

Ook Wim Weetjens is te vinden voor DAB+. Hij verdiende zijn sporen als presentator bij Studio Brussel en als oprichter van 4FM, nu JOE fm. Onlangs stampte hij, in de schoot van het mediabedrijf Sanoma, de nieuwe zender Story FM uit de grond. In 2016, als de FM-frequenties opnieuw verdeeld worden, wil Weetjens voor Story FM een nationale frequentie in de wacht slepen. “Momenteel zijn we niet te ontvangen via FM in Limburg en ook in de Vlaamse Ardennen en Zuid-West-Vlaanderen is onze dekking verre van optimaal. DAB+ kan die problemen van de baan helpen. Al moet de markt er dan klaar voor zijn, anders heeft het geen nut.”

“DAB+ kan er ook voor zorgen dat we eindelijk met gelijke wapens strijden. De FM-frequenties van de VRT-zenders zijn momenteel sterk beschermd door de overheid. Stel dat een VRT-zender momenteel uitzendt op 107.0, dan mag er in de buurt niemand uitzenden van 106.7 tot 107.3. Voor commerciële radiostations is die bescherming heel wat minder. Pas als iedereen gelijk is voor de wet, wordt duidelijk wie recht heeft op welk marktaandeel. Hoe komt het dat bijvoorbeeld Nostalgie op dit moment 6 à 7 procent haalt en Radio 2 bijna 30? Is het product van Radio 2 haast vier keer beter dan dat van Nostalgie? Ik vermoed van niet…”

Early adopters

Het bedrijf Norkring België kocht de licentie om DAB+ tot 2024 te mogen uitrollen in Vlaanderen. Begin vorig jaar deed het bedrijf een call for interest. Norkring België zocht openlijk partners om DAB+ in Vlaanderen en Brussel op te starten, maar concrete plannen bleven uit. Al lijkt er nu wel schot in de zaak te komen. “Norkring België wil in Brussel twee DAB+-zenders aanzetten”, zegt Wim Weetjens. “De firma belooft 70 procent van de kosten te dragen, maar zelfs dan vind ik het commercieel gezien niet interessant. In het beste geval luistert er een paar honderd man en dan moet je al geluk hebben dat ze kiezen voor jouw zender. Norkring België zou honderd procent van de kosten moeten dragen en zo DAB+ in de markt zetten. Dan sta ik ervoor open en mogen ze gerust het signaal van Story FM gebruiken.”

Momenteel zijn er acht zenders met nationale dekking op de FM-band, maar met DAB+ is er plots plaats voor achttien zenders. Die ruimte allemaal gevuld krijgen, wordt niet eenvoudig. Al denkt Dominique Lievyns daar anders over. Hij is bij Norkring België mee verantwoordelijk voor de opstart van DAB+ in Vlaanderen. Toen de VRT in 2009, op aanraden van de Europese Unie, zijn zenderpark van de hand deed, kocht Norkring België het op. Nu wil het Noorse bedrijf zijn activiteiten uitbreiden: “Iedereen is geïnteresseerd in DAB+, maar ze durven het gewoon niet te zeggen”, vertelt Lievyns. “Je hebt drie soorten mediabedrijven. Je hebt diegene die vandaag al nationale dekking hebben en die bewegen momenteel nog niet omdat ze weten dat DAB+ voor meer concurrentie zal zorgen. Daarnaast zijn er mediabedrijven die graag radio zouden maken of een extra zender in de lucht willen hangen, dan denk ik bijvoorbeeld aan Nostalgie. Maar die kunnen niet, want de analoge band zit vol.”

“Als laatste heb je de middelgrote radioketens als TOPradio of hit fm. Die stations, met een beperkt marktaandeel, zijn vaak niet in heel Vlaanderen op FM te ontvangen. Dat is een afknapper voor adverteerders. Bovendien hebben ze soms wel 25 frequenties. Al die zenders onderhouden en voorzien van elektriciteit, echt rendabel is dat niet. Ze willen dus maar al te graag overstappen op DAB+, maar zijn te klein om het voortouw te nemen. Daarom zijn we gestart met een early adopter-programma in Brussel. Ook kleinere stations kunnen een plaatsje reserveren op de DAB+-netten die we in onze hoofdstad willen opzetten. TOPradio heeft er al op ingetekend en tegen eind september hoop ik ook de andere spelers te kunnen overtuigen.”

Dat de doorbraak van DAB+ afhangt van veel factoren is duidelijk, maar uiteindelijk beslist de overheid. Al laat die niet in haar kaarten kijken. Dit komt letterlijk uit het nieuwe regeerakkoord: “We zetten in op de digitalisering van de radiosector en kiezen daarbij voor de meest toekomstgerichte technologie die breed verspreid is in de Europese Unie.” Mossel noch vis, maar voor Lievyns is het een teken aan de wand: “Nederland, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland zijn van start gegaan. Wallonië en Italië zitten in de laatste rechte lijn. Het Verenigd Koninkrijk is al even een DAB-bastion, en Noorwegen wil de FM uitknippen. DAB+ is de meest toekomstgerichte technologie. Geloof me vrij.”

CEDRIC MATTHYS

“DAB+ kan ervoor zorgen dat we eindelijk met gelijke wapens strijden” Wim Weetjens, Story FM

Mocht DAB+ de standaard worden, dan komt er plaats vrij voor extra zenders. Met andere woorden, extra concurrenten.

“Iedereen is geïnteresseerd in DAB+, maar ze durven het gewoon niet te zeggen” Dominique Lievyns, Norkring België