De zwarte zwaan krijgt een baard

Guy Legrand Freelance journalist

Wie denkt dat de conjunctuur alleen maar kan verbeteren, leest best Nassim Taleb. Hij schreef net een vervolg op zijn sleutelwerk dat afrekent met klassieke mathematische prognoses. Managers aller landen dwepen met de zwarte zwanen van de Libanese ex-trader. Vrij vertaald: niets is onmogelijk, ook een double dip niet.

Wat als de rijken en de beroemdheden hun fortuin te danken hebben aan het toeval, eerder dan aan hun talent? Dat is in The Black Swan. The impact of the highly improbable het uitgangspunt, of althans het meest beklijvende facet waar de bestsellerauteur Nassim Taleb in 2007 mee uitpakte. De ex-trader kwam in opstand tegen de mathematische modellen, de bankiers en de economen, om maar zijn belangrijkste koppen van jut te noemen. Hij betoogt eigenlijk dat het volstrekt nutteloos is om te willen vooruitlopen op de toekomst als we enkel rekening houden met wat min of meer voorspelbaar is en uitzonderlijke gebeurtenissen, zoals de befaamde ‘zwarte zwanen’, uitsluiten. Want die kunnen alles op losse schroeven zetten. Enkele voorbeelden: de Eerste Wereldoorlog, de aanslagen van 11 september… of het succes van Harry Potter.

Internationale bestseller

De eerste uitzonderlijke en onverwachte gebeurtenis die de auteur getekend heeft, was de oorlog in Libanon. Die zette in de jaren zeventig een land op z’n kop dat tot dan toe beschouwd werd als een ‘paradijs van stabiliteit’. Nassim Nicholas Taleb is immers een telg uit een Libanese patriciërsfamilie en tot aan zijn adolescentie woonde hij er ook. Zijn studies deed hij in het Frans. Hij ging vervolgens voortstuderen in Parijs en trok daarna naar de VS, waar hij aan Wharton ging studeren. Achttien jaar lang kwam hij aan de kost als trader, lang genoeg om de ijdelheid van de acteurs op financiële markt te leren kennen. Daarop formuleerde hij zijn bedenkingen over de rol van het toeval en vooral over de verblinding van het collectieve denken ten opzichte van het onvoorspelbare.

De vrucht van die overpeinzingen schreef hij neer in zijn Fooled by Randomness, the hidden role of chance in life and in the markets, een werk dat in 2001 verscheen. Nassim Taleb ging daarop zijn benadering nog verfijnen en, wat misschien nog belangrijker is, hij vond de allegorische blikvanger die de aandacht van heel de wereld zou trekken. Dat is de befaamde zwarte zwaan, waarvan men dacht dat ze niet bestond en niet kon bestaan, tot ze in Australië opdook. Met The Black Swan. The impact of the highly improbable, een werk dat in 2007 voor het eerst verscheen (Nederlandse titel: De Zwarte Zwaan. De impact van het hoogst onwaarschijnlijke – Nieuwezijds, 2008), brak de auteur alle records. Het werk is in meer dan 30 talen vertaald en er gingen bijna 3 miljoen exemplaren van over de toonbank.

De kaders aan de schandpaal

De Zwarte Zwaan is in essentie een filosofisch essay, gekruid met een wiskundige benadering, maar absoluut geen economisch werk, wat wel wat vreemd is, gezien het professionele verleden van de auteur. De enige opmerkelijke uitzondering op die regel is te vinden in de proloog, waarin Taleb zegt dat “de markteconomie werkt omdat ze mensen toelaat geluk te hebben dankzij een systeem van offensieve probeersels en niet dankzij de beloning of de financiële stimulans van competentie”. De gewezen trader verklaart zich ook nader: “De strategie van de ontdekkers en de ondernemers bestaat er niet zozeer in dat ze afgaan op een gerichte planning, maar eerder dat ze maximaal voorrang geven aan probeersels en aan kansen wanneer die zich voordoen.” Want “in tegenstelling tot wat de sociale wetenschappen hebben kunnen vaststellen, bestaan er nauwelijks ontdekkingen of technologieën van enig belang die bewust en gepland tot stand gekomen zijn”.

Dat het boek zo’n impact had in economische en vooral financiële kringen, is toe te schrijven aan het feit dat het alle voorspellingen en modellen die voorgesteld worden als een garantie op succes op de helling zet; niet door ze frontaal aan te vallen en bij naam te noemen, maar door hun basis te ondermijnen. Dat komt ook omdat Taleb een duivels plezier heeft in het gebruik van kleine moordende zinnetjes en ironische opmerkingen.

Taleb, zo wordt gezegd, verdraagt nauwelijks dat hij aangepakt wordt, maar dat belet hem niet om zelf met de nodige verve klappen uit te delen. Taleb: “Ik heb al een tiental ‘gespecialiseerde’ artikels gepleegd over bepaalde aspecten van het idee van de zwarte zwaan. Het is erg vervelende lectuur, want bijna alle academische artikels zijn gemaakt om te vervelen.”

De wijsheid van Moeder Natuur

Het jongste werk van Nassim Taleb draagt als titel On Robustness and Fragility. Het gaat om een toevoegsel aan The Black Swan, enkele aanvullende bedenkingen die de jongste drie jaar gerijpt zijn. In het boek breidt de auteur zijn galerie van verafschuwde personages uit. Kop van Jut zijn nu ook de journalisten van de New York Times, de Diet Cokedrinkers en ook Robert Rubin, de gewezen Amerikaanse minister van Financiën, die adviseur was van de Citibank tot aan zijn ontslag in januari 2009. Taleb heeft het over banksters, een samentrekking van bankers en gangsters die erg in zwang kwam net na het uitbreken van de financiële crisis in 2008.

De gewezen trader neemt in dit jongste opus een agressievere houding aan en hij is duidelijker dan ooit tevoren met zijn “10 principes voor een maatschappij die zich wil wapenen tegen de zwarte zwanen”. Hij gaat erin te keer tegen de socialisering van de verliezen en de privatisering van de winsten, er terloops op wijzend dat “de banken in de Verenigde Staten in de jaren 2000 de controle over de overheid verworven hebben. Dat is absurd”.

Hij raast ook tegen de bonussen, of althans de asymmetrie ervan: “Kapitalisme is een kwestie van beloningen en bestraffingen. Niet alleen van beloningen.” Voorts benadrukt hij nog dat “de complexe systemen overleven dankzij de marges en de redundantie, niet door schuldenlast en optimalisering.” Nassim Taleb is bij dit aanvullende werk duidelijk uitgegaan van het voorbeeld van Moeder Natuur, die de risico’s weet te beperken en altijd een reddingsboei achter de hand houdt. Is dit weer een springplank naar een nieuw essay?

Guy Legrand

“De markteconomie werkt omdat ze mensen toelaat geluk te hebben”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content