De verkrampte inertie van Japan

Met een staatsschuld die dubbel zo groot is als het bbp, een sterker wordende yen, een vergrijzende bevolking en een economische groei van amper 1,6 procent staat de economie van Japan er niet rooskleurig voor. De tsunami van maart 2011 had het land wakker moeten schudden, maar dat is amper het geval.

Aan het einde van de jaren tachtig kende het land van de rijzende zon een vastgoedbubbel. In de jaren negentig kon het eiland zich geleidelijk herstellen. Maar in de jaren 2000 dommelde de economie weer wat in, met een krimp van het bbp die in 2009 opliep tot 6 procent en een deflatie van 1,3 procent. Op 11 maart kreeg Japan een tsunami en daarop een enorme kernramp over zich heen.

Die cijfers zouden genoeg moeten zijn om het land economisch in een ‘geef acht’-positie te doen springen. Maar in het zakencentrum van Tokio lijkt alles business as usual. Ook in Nagoya, zo’n twee uur met de supersnelle Shinkansen-trein, wijst niets op een verhoogde waakzaamheid.

“Het idee dat de Japanners harde werkers zijn, klopt niet helemaal”, zegt Kristien Van Vlaenderen. Ze woont en werkt al jaren in Nagoya, in het bedrijf dat autozetels voor Toyota maakt. Als geen ander kan ze de mentaliteit van de Japanse bedrijfstop beschrijven, haar directe baas is Shuhei Toyoda, lid van de familie die Toyota bezit. Haar bedrijf telt 7000 werknemers. De autoproducent is de enige klant. “Dit bedrijf is geen concurrentie gewoon en efficiëntie is bij veel Japanse bedrijven ver te zoeken. Japanners spenderen veel uren op kantoor, dat is juist, maar hard werken doen ze niet.”

Snelle veroudering

“Ze denken zo graag dat ze de beste zijn. Maar het is niet duidelijk of dat echt wel zo is”, beaamt Luc Gellens, voorzitter van Umicore Japan. Hij houdt het Japanse kantoor in Tokio open. Umicore Japan produceert en verkoopt materialen voor batterijen en chemische producten. En de zaken gaan goed. Toch voor Umicore, want voor Japan ziet hij de zaken minder rooskleurig.

“Het land veroudert snel, de bevolking krimpt. Japan is heel sterk afhankelijk van zijn export en heeft een staatsschuld die twee keer zo hoog is als het bbp. Voeg daar nog eens een yen aan toe die maar in waarde blijft stijgen. Japan heeft een probleem.” Volgens Gellens bestaat de oplossing in immigratie. “Immigratie kan de bevolking verjongen, de consumptie weer aanzwengelen en knelpuntberoepen invullen.”

Dirk De Ruyver, hoofd van Flanders Investment & Trade in Japan, beaamt die analyse. “Er worden inderdaad mensen uit het buitenland binnengebracht, denk maar aan verpleegsters uit Thailand. Maar de grote industrieën kiezen duidelijk voor een andere aanpak. Zij investeren massaal in het buitenland. Ze gaan naar China, produceren daar goederen en voeren die nadien weer in Japan in. Het aandeel van die buitenlandse investeringen neemt enorm toe.”

In de noodzaak aan immigratie zitten behoorlijk wat kansen voor buitenlandse investeerders. Takeshi Saito is directeur van Jetro, de Japan External TRade Organization. Het is zijn taak buitenlandse bedrijven naar Japan te lokken. Hij weet welke sectoren nieuwe kansen bieden. “Na de aardbeving van 11 maart 2011 en de daaropvolgende kernramp is ons land zich heel snel bewust geworden van zijn afhankelijkheid van energie. We gaan meer en meer inzetten op hernieuwbare en schone energie. Ik denk daarbij aan de markt van de zonnepanelen, in Japan is die nog weinig ontwikkeld.”

Daarnaast zien analisten vooral mogelijkheden in de wereld van de life sciences en de farmasector. Jo Anseeuw is managing director van Materialize Japan. Het Leuvense bedrijf dat gespecialiseerd is in protheses, heeft vaste voet aan de grond in Japan. “De bevolking veroudert heel snel en dus zien wij nieuwe mogelijkheden in de medische wereld. Er zit veel potentieel in voor elk bedrijf dat zich specialiseert in het aantrekkelijker maken van het leven voor oude mensen.”

“De Japanners houden van luxueuze consumentenproducten”, voegt De Ruyver toe. “Dat opent mogelijkheden voor producenten van bier, chocolade en modeartikelen. Zij kunnen met onze hulp distributeurs in Japan zoeken. De grote industrieën zijn op zoek naar technologieleveranciers, vooral dan in de automobiel en de biotechnologie. De Japanse industrie heeft heel veel centen ter beschikking, 3,4 procent van het bbp gaat naar onderzoek en ontwikkeling. Vlaanderen is traditioneel sterk in de wereld van biotechnologie. Hier moet samenwerking mogelijk zijn.”

Geduld, geduld…

De economie in Japan heeft een nieuwe boost nodig. “Vers bloed uit het buitenland zorgt niet alleen voor een betere handelsbalans, maar brengt ons nieuwe inzichten”, zegt Saito. En daar wringt meteen het schoentje. Van Vlaenderen werkt voor een Japanse baas en beschrijft de Japanner als zelfzeker. Wat hij zelf doet, doet hij beter. En dus staat de Japanse bedrijfswereld niet te springen om buitenlandse bedrijven.

“Het is Japan tegen de rest van de wereld. Daardoor sluiten de Japanners hun ogen voor nieuwe ideeën, voor externe nieuwkomers. Wil je écht op de Japanse markt doorbreken, dan moet je jouw westerse innovatie ‘japaniseren’, maar toch weer niet helemaal. Pas je aan of ze gaan je nooit binnenlaten. Maar behoud je eigenheid”, adviseert Anseeuw.

“Het vraagt ontzettend veel tijd om het vertrouwen van je Japanse partners te winnen. Ze zullen je tientallen malen opnieuw controleren, uitvragen, naar referenties vragen, onderhandelen. Het duurt een hele tijd voor je hen van je kunnen kan overtuigen. Topkwaliteit of hightech zijn daarbij een conditio sine qua non. En dus heb je als bedrijf met businessplannen in Japan veel investeringen nodig. Je komt hier niet voor de snelle winst”, zegt Gellens.

Maar als je in Japan zakendoet, heb je een zeer trouwe klant en kan je bovengemiddelde winstmarges realiseren. “Zakendoen is hier erg moeilijk. Maar je moet dat ook positief bekijken: het is ook voor je concurrent moeilijk. Eenmaal je binnen bent, heb je hier een quasi monopolie. Weinig concurrentie betekent ook weinig druk op de prijzen. Je kunt op de Japanse markt mooie marges nemen”, zegt De Ruyver.

“Maar Japanners zijn nationalistisch en willen het liefst hun hele leven voor één – Japans – bedrijf werken”, zegt Gellens. “Als buitenlands bedrijf is het niet vanzelfsprekend de juiste mensen te vinden. Vaak gaat het om Japanners die al buitenlandse ervaring opdeden. En al even vaak om vrouwen die in buitenlandse bedrijven meer kansen zien omdat ze in Japanse bedrijven tegen een glazen plafond botsen.”

Sense of urgency

We lopen op een maandagmiddag door het zakendistrict van Osaka. Onze ge-sprekken met Japanners geven niet meteen de indruk dat er in het land van de rijzende zon een sense of urgency heerst. De economie groeit nauwelijks, maar daar zijn ze duidelijk niet ongerust in. Alweer een nationalistische reflex. De staatsschuld blijft volledig binnenlands, want de obligaties om de schulden te bufferen, blijven voor 100 procent in Japan. En daardoor is het land niet of nauwelijks besmet door de internationale bankencrisis.

De Ruyver ziet de toekomst van de Japanse economie niet zo somber in. “De bedrijven zitten op bergen cash. Veeleer dan dividenden uit te betalen, houden ze hun winsten in het bedrijf. Daardoor heeft de economie nauwelijks geleden onder wat ze hier de ‘Lehman-shock’ noemen. Ondanks de enorme staatsschuld is de Japanse industrie in staat nieuwe schokken op te vangen.”

Hoeveel schokken nog? Niemand kan garanderen dat er ook in Japan niet vroeg of laat rommelkredieten uit de kast vallen. Ook al blijven de deviezen hoofdzakelijk binnen de grenzen bewaard, toch zijn er ook hier leningen die bij buitenlandse banken lopen. Dat kan voor onaangename verrassingen zorgen. En wat er dan staat te gebeuren, daar kan iedere Europeaan ondertussen over meespreken.

Dit artikel kwam tot stand met de steun van het Marilo Fund, de Koning Boudewijnstichting en Flanders Investment &Trade.

Vanaf 19 december zendt Kanaal Z de reeks ‘Japanse Zaken’ uit.

AART DE ZITTER IN TOKIO

“Japanners spenderen veel uren op kantoor, dat is juist, maar hard werken doen ze niet” Kristien Van Vlaenderen