De verkoop van geverfde mussen

Met inzicht in de negen persoonlijkheidstypen van het enneagram worden leidinggeven, teamwerk en ook zelfmanagement een stuk makkelijker. Tenminste, dat beloven de vele boeken.

Wie hem op een piëdestal plaatst, noemt hem welwillend de Russische Socrates, maar George Gurdjieff (1866-1949) werd ook berucht als een oplichter die zelfs geverfde mussen verkocht als Amerikaanse kanaries. Wanneer het regende en de waterverf dreigde op te lossen, pakte hij zijn biezen naar het volgende dorp. Hij sjacherde met antiek en handelde in korsetten, maar een plaats in de encyclopedie veroverde hij met het enneagramsymbool (een cirkel met een negenpuntige ster erin). Daarop plaatste hij een ingewikkelde ratjetoe van filosofie, psychologie en mystiek. Als bron verwees hij naar een geheim klooster in Oezbekistan, al noemde hij ook wel eens Tibetaanse wijzen of soefimeesters. Niemand heeft het Oezbeekse klooster ooit gevonden. Op een kasteel in Fontainebleau, in de schaduw van Parijs, leidde hij in de jaren ’20 met ijzeren hand een commune.

Omdat niemand de bronnen van Gurdjieff, de new age-apostel avant la lettre, kon natrekken, leggen we de oorsprong van het enneagram dan ook maar bij hem en niet in een of andere eeuwenoude leer. Zijn discipelen distilleerden er een persoonlijkheidstypologie uit. Vreemd toch dat de managementwereld anno 2001, die zich zo graag wentelt in de kenniseconomie en de hightech, zich met bijna demonische overgave stort op peperdure cursussen over een leer met zo’n dubieuze, vage en mystieke origine. De stapel boeken over het enneagram groeit sneller dan bamboe in het regenseizoen.

Bijbel of horoscoop? “Het enneagram is een geometrische figuur die de negen fundamentele persoonlijkheidstypen van de menselijke aard en hun complexe onderlinge relaties in kaart brengt. Het geeft een ontwikkeling in de moderne psychologie weer, die haar wortels onder meer in de spirituele wijsheid van diverse oude tradities heeft. Het woord enneagram is afgeleid van het Grieks voor negen ( ennea) en figuur ( grammos),” schrijven Don Richard Riso en Russ Hudson in De wijsheid van het enneagram, een gebonden uitgave met stevige kaft. In de wereld van het enneagram klinken de namen van deze auteurs veel luider dan deze van zovele mindere goden. Vooral Riso heeft al een merkwaardige carrière achter de rug. Voor hij de wereldwijde enneagramgoeroe par excellence werd, was hij 13 jaar lang jezuïet.

In hun jongste boek bomen Riso en Hudson door op hun bestseller Enneagram basisboek. Ze herhalen de basis en vullen aan met oefeningen en het uitdiepen van de karaktertrekken. Kortom, opgewarmde kost met een vers dessert. Als verkoopargument hoeft dat niet eens negatief uit te vallen, want het duo spreekt zowel de diehards als de beginners aan, die hierin meteen ondergedompeld worden in de theorie én de sfeer.

Zelfs de onvermurwbare sceptici worden er op hun wenken bediend. Naast het melige new age-gewauwel (dat niets te maken heeft met authentieke spiritualiteit), stuiten lezers op de negen types. Eerst moet je uitvissen waar je zelf bijhoort (hervormer, helper, bereiker, individualist, onderzoeker, loyalist, enthousiasteling, uitdager of vredestichter). Zonder nu meteen in te gaan op de sporadisch amechtig piepende vertaling van de etiketten, valt al gauw op dat de categorieën breed blijven. Je vindt altijd wel enkele kenmerken die bij jou of je collega thuishoren. Het mechanisme van de horoscoop is nooit ver uit de buurt: altijd voldoende ruimte tot verschillende interpretaties laten, zodat je steeds kan uitroepen: “Zie je dat het waar is.”

Wie met wie? Helemaal toeval dat het enneagram vandaag floreert, is het niet. Nu mensen (spreek uit: human capital) steeds belangrijker worden om het verschil te maken in de concurrentiestrijd, komt het bijna bevrijdend over als je een systeem vindt dat belooft de mensheid in te delen in duidelijke types. Bovendien geven boeken als dit van Riso en Hudson ook aan hoe je best omgaat met welk type. Hier wordt de aloude vraag beantwoord: hoe motiveer ik iemand? Hoe krijg ik iets gedaan? Wie kan ik met wie laten samenwerken?

Daarnaast kan je nog altijd het inzicht in jezelf uitbreiden. Vanuit die betere zelfkennis kan je ook efficiënter leren werken, communiceren en leidinggeven. Dat leren we vooral in de twee andere boeken die we doornamen, Werken met het enneagram van Hanna Nathans en De kernkwaliteiten van het enneagram van Daniel Ofman en Rita van der Weck. Het laatste biedt een vlugge introductie. Het boek van Nathans is prestigieuzer, heeft het over zelfmanagement en sociale psychologie. Maar zelfs dit rijpere werk kon ons niet overtuigen.

Don Richard Riso & Russ Hudson, De wijsheid van het enneagram. Altamira/Becht, 432 blz, 1300 fr. Hanna Nathans, Werken met het enneagram. Scriptum/Lannoo, 293 blz., 1095 fr. Daniel Ofman & Rita van der Weck, De kernkwaliteiten van het enneagram. Scriptum, 175 blz., 600 fr.

Luc De Decker