De twee sleutelvaardigheden

Welke vaardigheden zullen in de toekomst een verschil maken? Als ik – en dat is gelukkig niet het geval – over dictatoriale machten zou beschikken, zou ik voor iedereen, van piepjong tot stokoud, twee vaardigheden tot verplichte leerstof verheffen: veerkracht en loskoppelen. Alle goeroes zijn het erover eens: voorspellingen zijn vrij dwaas, de onzekerheid is te groot. Je kunt bovendien niet altijd het worstcasescenario volgen, of zelfs niet het meest waarschijnlijke. Zo blijf ik het bizar vinden dat we voor de opwarming van aarde doodernstig willen werken aan een scenario dat ons met tweederdezekerheid net aan een ramp doet ontsnappen. Zou u in een vliegtuig willen stappen dat één kans op de drie heeft om te crashen?

Wat we kunnen doen, is nagaan welke basisvaardigheden we broodnodig hebben in alle denkbare scenario’s. Persoonlijk denk ik dan aan ‘helder denken’, maar die vaardigheid staat al in zowat alle curricula. Je kunt met de vingers in de neus voorspellen dat we de volgende tientallen jaren geconfronteerd worden met nieuwe rampen (een heel dorp door modderstromen weggespoeld in Bangladesh) en bittere onzekerheid. Wanneer komt er een eind aan deze ellende? Het antwoord kennen we stilaan: niet morgen. In onze streken kun je de jaren vijftig en zestig goed schetsen als een evolutieproces zonder al te veel schokken. We werden rijker, individualistischer, minder religieus. Onze systemen werden democratischer, technologischer en kapitalistischer. Ongemerkt haast. We keken gewoon meer naar reclame op tv en gingen minder naar de kerk. Nu komen er meer schokken. En welke vaardigheid is nodig om schokken op te vangen? Veerkracht. Incasseren, en rechtkrabbelen. Volgende week zal ik daar speciale aandacht aan besteden. Wat betekent dat de facto? Hoe ontwikkel je veerkracht?

De tweede vaardigheid is: kunnen loskoppelen. Je hoeft geen cassandratype te zijn om te beseffen dat de beelden die we zullen zien, stevig op ons netvlies zullen branden. Een inflatie van 6 procent is emotioneel gesproken klein bier in vergelijking met dertig vluchtelingen die verdrinken in het Kanaal. Al te veel negatieve berichten dreigen ons te verlammen. De weg naar depressie, belachelijke knaldrang (ik zie wel de meerwaarde van ‘stappen’, maar niet van comazuipen), vluchtgedrag in gelijk wat, ligt dan wagenwijd open. Galgenhumor, cynisme, of het identificeren van bespottelijke groepen die we mogen haten (bepaalde rassen, antivaxers, dommeriken, mensen die niet denken zoals wij) zijn ook niet bepaald een stap vooruit. Hoe meer ik me informeer over de netwerken in ons brein, hoe meer ik besef dat hoe onzekerder de externe omgeving wordt, hoe meer we een ander soort zekerheid in onze interne omgeving moeten vinden. Je kunt uitgaan van een sterke identiteit, en sterkte vinden in je eigen missie (wij ingenieurs, wij Joden, wij vrouwen), maar ik denk dat zelfs de sterkste centrale waarden het begeven onder invloed van het eindeloze gebeuk van slecht nieuws. Dus moet je heel regelmatig, misschien zelfs om het uur, zeker per dag, kunnen loskoppelen, liefst zonder alcohol.

Ik begrijp waarom jonge mensen zeggen dat ze geen kinderen willen toevertrouwen aan onze planeet. Maar net in onze bevoorrechte streken zullen we goed opgeleide mensen nodig hebben. Onze kinderen en kleinkinderen zullen ongetwijfeld creatieve, duurzame en fijne hulpmiddelen ontwikkelen. Maar dan moeten ze wel geboren worden en mogen ze niet bezwijken onder de tsunami’s van confronterend nieuws. Ik geloof heel sterk in technologie, ook toegepast op het menselijk gedrag. Kreten en gefluister zijn echt niet voldoende. Gelukkig hoef ik hier niet uit te leggen waar je loskoppeltechnologie vindt: mindfulness, boeddhisme, meditatie, yoga. Bijleren op deze dimensie wordt een must. Niet om de hele dag lang, zoals monniken, die technologie te beoefenen, maar toch voldoende om het lang, en liefst heel lang vol te houden.