De toekomst lijkt begonnen

Marc Buelens
Marc Buelens Professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

In 1992 verscheen een van de meest merkwaardige boeken ooit. Francis Fukuyama stelde vast dat overal ter wereld de cocktail democratie, vrije markt en technologie het zo goed deed, dat de strijd gestreden was, dat het samenlevingsmodel van de toekomst gekend was, dat het einde van de geschiedenis een feit was. Mede door de provocatieve titel van zijn boek, The end of history and the last man, is het boek meer en meer weggehoond.

Uiteraard bedoelde Fukuyama niet letterlijk dat er geen geschiedenis meer geschreven zou worden, maar wel dat ‘vrijheid en gelijkheid’ overal zouden triomferen. Maar weldra leek het moslimextremisme veel belangrijker dan de opmars van de democratie, vooral omdat de terroristen twee grote torens hadden laten instorten. En daarover had Fukuyama niets geschreven. Neen, de clash of civilizations leek veel relevanter. Het moslimgevaar, dat was pas reëel.

De revoluties in het Midden-Oosten zijn fukuyamische revoluties. Jonge mensen willen respect. Dat is net wat hij had vastgesteld in zijn boek. De mens zoekt erkenning, bevestiging. Die bereikt hij collectief op het moment dat hij zich kan affirmeren door kennis op te doen, actief deel te nemen aan het economische verkeer en zelf zijn leiders te kiezen. Dit is wat de volkeren van het Midden-Oosten overduidelijk willen.

Wat mij bij de Egyptische revolutie het meest getroffen heeft, is de wijsheid en mildheid van het volk. De revolutionairen sloegen niet alles kort en klein. Ze gedroegen zich hoofs tegenover de saboteurs. Hun revolutie werd gedragen door waarden, door mildheid en ook door extreme vastbeslotenheid. Niet elke revolutie hoeft bloederig te zijn. En Libië bewijst dat sommige revoluties wel bloederig zijn.

De volgende jaren zullen uitwijzen of dit soort revoluties gerecupereerd wordt of niet. Fundamentalisten, maffia, imperialisten staan uiteraard klaar om het zaakje over te nemen. Democratie is een jong plantje. Democratie moet verdiend worden, dag in dag uit. In het westen, en zeker in België, geven we niet bepaald het goede voorbeeld. Democratie is een werkwoord. Wie het niet heeft, wordt vaak heel actief, riskeert zijn leven. Wie het wel heeft, zeurt wat over domme politici, diep overtuigd van zijn eigen grote gelijk, een fundamenteel ondemocratische houding overigens.

De revolutie in het Midden-Oosten is een hoopgevend feit. Maar de aanleiding is helaas zeer verontrustend: hoge voedselprijzen. Het jaar 2010 is gekenmerkt door gemiddeld zeer hoge temperaturen, hitterecords in vijftien landen, wolkbreuken, overstromingen, hittegolven. Geen enkele ramp afzonderlijk levert ook maar een enkel bewijs dat de doemprofeten over de opwarming van de aarde gelijk krijgen.

Maar het patroon is beangstigend. Want bijna stuk voor stuk zijn deze rampen concrete voorbeelden van wat ik vijf jaar geleden in alle detail heb gelezen in boeken van deze doemdenkers. Bijna alle rare weerfenomenen (ook de overvloedige sneeuw) kunnen perfect verklaard worden door een uit de hand lopende opwarming van de aarde en bijna niet door de optimistische modellen van de positivo’s.

En laat de doemdenkers nu net voorspeld hebben wat we vandaag vaststellen: mislukte oogsten brengen volksverhuizingen met zich. Uiteraard kunnen we nog steeds hopen dat er ergens een technische oplossing (‘een paraplu rond de aarde’) uit de bus komt, maar die houding is wel erg technologisch naïef.

Beide fenomenen zijn perfecte illustraties van een tipping point, een onomkeerbaar keerpunt. En het wondere is dat in deze complexe wereld de twee tipping points dus niets eens onafhankelijk van elkaar zijn. Het bizarre klimaat jaagt de voedselprijzen omhoog en de revoluties barsten los omdat de mensen honger beginnen te krijgen, en zien dat de stinkend rijke families zich daar geen zier van aantrekken.

De dominostenen beginnen te vallen en sleuren elkaar mee in hun val. Ik heb de jongste weken heel sterk het gevoel dat de toekomst begonnen is, want er gebeurt te veel tegelijk dat enkele jaren geleden netjes is voorspeld. En die toekomst ziet er rooskleurig en zwartgallig uit. Tegelijk.

De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Leuven Gent Management School.

MARC BUELENS

De revolutie in het Midden-Oosten is hoopgevend, maar de aanleiding is zeer verontrustend: duur voedsel.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content