‘De toekomst is veel rooskleuriger dan de ecologisten beweren’

Dat de wereld naar de verdoemenis gaat, is een leugen. Matt Ridley bewijst het ongelijk van de pessimisten in De rationele optimist.

We zien Matt Ridley bij Paul, een franchise van een Rijselse pasteibakker in Saint Pancras, de terminal van de Eurostar. Ridley woont bij Newcastle in het noorden van Engeland en neemt straks de trein in King’s Cross.

“Vandaag stoot een auto op volle snelheid minder vuiligheid uit dan een geparkeerde auto in 1970”, is een van zijn honderden uitsmijters. Uit onbehagen over de eenzijdigheid van het publieke debat over de toekomst schreef hij de bestseller The Rational Optimist, ondertussen vertaald in het Nederlands.

“De pessimisten in de media en de politiek irriteren en frustreren mij. Ik schreef dat boek om die teleurstelling van mij af te schudden. Ik wilde de waarheid kennen en die is veel en veel rooskleuriger dan de ecologisten en hun nabootsers beweren. Ik ben geen fantast, wel een rationele optimist omdat ik kijk naar de bewijzen van vooruitgang en van verbetering, niet omdat het mijn temperament of instinct is.”

TRENDS. Wat lokt een geneticus naar een breed maatschappelijk debat?

MATT RIDLEY. “In mijn boek heb ik Adam Smith en Charles Darwin verbonden, de econoom en de evolutionist. Ik interpreteer de mensheid als het product van een lange geschiedenis van natuurlijke selectie van culturele, meer dan van genetische, kenmerken. Wat ontstond, groeide vanuit een onzichtbare hand vol met individuele beslissingen, dus niet vanuit een oorzakelijkheid van boven naar beneden.

“Seks leidde tot een verdergaande biologische evolutie, en de uitwisseling tussen mensen maakte de culturele evolutie en de collectieve intelligentie cumulatief. 100.000 jaar geleden is in Afrika een Soort – met hoofdletter, nog geen Mens – ontstaan die generatie na generatie haar gewoonten opbouwde zonder dat er in de genen veel veranderde. De uitwisseling van dingen en diensten tussen individuen maakte dat mogelijk. De Soort verwierf een externe, collectieve intelligentie die veel groter was dan wat een individu van die Soort in zijn al krachtige hersenen kon stoppen.”

De bevolkingsexplosie schrikt u niet af?

RIDLEY. “Tegen 2050 is de wereldbevolking gegroeid van minder dan 10 miljoen mensen 10.000 jaar geleden tot bijna 10 miljard. En die 10 miljard heeft een betere toegang dan ooit tot meer calorieën, watts, vierkante meter, gigabytes, megahertz, nanometers, schepels koren per hectare, kilometers per liter benzine, partners, tennisraketten, soaps, mangomesjes, schoenen, vitamines, velcro. In Londen kun je tien miljard verschillende producten kopen. Is zo’n opsomming onnozel? Neen, want er blijven te veel mensen die beweren dat het leven vroeger beter was. Dat rozig getinte optimisme noemt de oude tijd eenvoudig, rustig, sociaal en spiritueler dan 2011 en zijn massaconsumptie. Zoiets is zuiver sentiment, romantiek en zelfbegoocheling.”

U bent boos?

RIDLEY. “Ik ben boos over de dwaze biobrandstoffenhype. Gefrustreerd ben ik over de houding van zeer velen dat alleen pessimisme de juiste en verantwoorde houding is en dat er te veel toekomstprojecties gemaakt worden die alleen rekening houding met pessimistische prognoses, niet met de optimistische opties.”

Pessimisme is een kenmerk van zeer veel mensen?

RIDLEY. “De mensheid, de groep, de samenleving – niet zozeer elk individu – heeft de neiging om pessimistisch te zijn. Dat is een leerproces. In het verleden hadden de pessimisten gelijk, want zij overleefden en de optimisten waren eraan voor de moeite. Zij stierven, want zij trotseerden gevaren. Het verleden is zeker en de toekomst is onzeker.”

U kent de evolutionaire biologie, kan nieuw optimistischer gedrag gaan overheersen over enkele eeuwen?

RIDLEY. “Neen. Onze genen staan niet onder druk om te veranderen in de richting van optimisme, dat is een te darwinistische kijk op onze biologische evolutie. Er is wel een selectieve overleving van ideeën en optimisme kan aanstekelijk zijn. Zie naar de burgers van de Lage Landen in de zestiende eeuw die veel uitvindingen deden, datzelfde meesleepeffect bestaat vandaag in Silicon Valley, op Manhattan, in de Indiase technologieparken. Is China vandaag een pessimistisch land? Integendeel.”

De nieuwste politiek-economische psychose zijn dreigende voedseloorlogen?

RIDLEY. “Voedseloorlogen verwacht ik niet. Wat nu gebeurt, is een tijdelijke stijging van de voedselprijzen. Zij klimmen, maar absoluut niet zo hoog als vroeger. In de jaren tachtig lagen de voedselprijzen gemiddeld 30 procent hoger dan de jongste jaren. De technologie is verbeterd, de expertise groeit wereldwijd, de markten zijn beter aan elkaar gekoppeld. Waarom zijn de prijzen gestegen? Door mislukkende oogsten, maar nog veel meer omdat wij grote landbouwoppervlakten in de VS en Brazilië ingeruimd hebben voor de productie van ethanol. De biobrandstoffen halen letterlijk het voedsel uit de mond van arme mensen voor de auto’s van rijke, weldoorvoede mensen.”

De Vlaamse groenen blijven onverbeterlijke zeurkousen, is er elders een dialoog?

RIDLEY. “Ik zie een deugddoende ontnuchtering, de ecologisten zijn minder ideologisch, ik zou haast zeggen theologisch, bezig. Een opvallende strekking stemt bijvoorbeeld in met de groei van de supersteden omdat dit de druk op het platteland verlicht, gaat akkoord met meststoffen, want dat brengt sneller kwalitatieve landbouwproducten voort. De ecologische beweging telt ook redelijke mensen. Er zijn natuurlijk nog misstanden, bijvoorbeeld de irrationele verdediging van organische landbouw die veel te veel ruimte opeist voor het voedsel van het stijgende aantal wereldburgers. En de tweede misstand is de hernieuwbare energie. Als wij voor het volle pond gaan voor hernieuwbare energie dan vernietigen we te veel natuur. Fossiele brandstoffen en kernenergie zijn zoveel doelmatiger, rendabeler en leveringszeker.

“Als wij te veel geld stoppen in het verminderen met enkele graden van de gemiddelde temperatuur over honderd jaar dan pakken wij geld af van oplossingen om het leven van de mensen vandaag te redden of te verbeteren.”

Wat is uw ecologische voetafdruk?

RIDLEY.(lacht) “Ik heb nooit mijn ecologische voetafdruk berekend, die foefjes zijn best grappig, maar doen niet ter zake. Trouwens zij versterken bepaalde obsessies en verminderen de redelijkheid. Dat gezegd zijnde, ik leef sinds mijn boek bewuster en ga na of ik geen energie verspil of geld besteed aan pietluttigheden.”

Zal uw achterkleinkind u niet verwijten onzorgzaam te zijn geweest met de planeet?

RIDLEY. “Ja, ik zondig tegen de conventionele wijsheid van 2011. Erger nog. Ik geef de indruk van een misplaatste, criminele onverschilligheid tegenover feiten als 1 miljard mensen die onvoldoende voedsel hebben, 1 miljard mensen die vies water drinken, 1 miljard mensen die analfabeet zijn. Precies omwille van die misstanden is het nodig dat meer mensen optimistisch zijn, want alles in onze geschiedenis wijst op gestage en versnellende verbetering van de levensomstandigheden. Als mijn achterkleinkind De Rationele Optimist leest dan moet zij weten dat ik heel goed weet hoe ongelijk de kansen van velen op de wereld zijn, hoe ik kan zeuren over mijn gewicht, een restauranthouder kan morren over de onnozelheid van het invoeren van groene bonen per vliegtuig vanuit Kenia in de winter, terwijl in Darfoer het verrimpelde gezicht van een kind bedekt is door vliegen, een Somalische vrouw gestenigd wordt en een eenzame Amerikaanse filantroop scholen bouwt in Afghanistan terwijl zijn regering die bombardeert.”

Hoe zou u de nieuwe tijd noemen?

RIDLEY. “Om het met één, ik geef toe, onelegant en moeilijk, woord te zeggen, de 21ste eeuw is de eeuw van de catallaxy. Ik ontleen het begrip aan Friedrich Hayek. Catallaxy is zijn woord voor een spontane orde die gecreëerd wordt door handel en specialisering. Die spontane orde zie je bij de ‘dot-communisten’, een gilde van werkers, van vrije mensen die hun ideeën en producten delen zonder veel na te denken of hun ruil echt geld oplevert. Het internet is een hemel voor die vrije ruil en iedereen is verbaasd over de omvang van het uitwisselen van informatie door steeds grotere groepen computergebruikers. Foto’s worden gedeeld op Flickr, gedachten op Twitter, vrienden op Facebook, kennis op Wikipedia, software op Linux, giften op GlobalGiving, pedigrees op Ancestry.com, medische info op PatientsLikeMe. (lacht vrolijk) Dankzij het internet geeft iedereen volgens zijn mogelijkheden en talent aan iedereen die er behoefte aan heeft, in een mate die nooit bestaan heeft onder het marxisme.”

FRANS CROLS IN LONDEN

“De biobrandstoffen halen letterlijk het voedsel uit de mond van arme mensen voor de auto’s van rijke, weldoorvoede mensen”

“Alles in onze geschiedenis wijst op gestage en versnellende verbetering van de levensomstandigheden”