De manier waarop democratieën functioneren, krijgt de jongste tijd meer en meer kritiek in het kleine en politiek zelden stabiele België. G1000-gezicht David Van Rey-brouck pleit zelfs voor een soort van verkiezingen via loting. Maar ook ‘s werelds grootste democratie, de Verenigde Staten, krijgt door de recente politieke patstelling over het schuldenplafond meer en meer kritiek.
Maar tegelijk blijven de inwoners van de democratieën het principe van Winston Churchill hanteren dat dit de “minst slechte vorm van politiek bestuur is”. De Amerikaanse hoogleraar Ilya Somin, assistant professor law aan de George Mason School of Law, doet al jaren onderzoek naar de werking van democratieën en maakt in Democracy and Political Ignorance een gedurfde analyse. Een van de grootste problemen van de moderne democratie is volgens Somin dat het merendeel van het publiek meestal onwetend is over hoe politiek en overheid werken. De bezorgdheid hierover is overigens geen nieuw idee in het westerse politieke denken: Plato, Aristoteles en John Stuart Mill onder anderen beschouwden het zelfs als een van de belangrijkste problemen.
Niet dat de mensen dom zouden zijn, maar het politieke bedrijf is vaak zo complex — onder meer door het systeem van proportionele vertegenwoordiging en door de coalitievorming — dat ze ontgoocheld zijn dat hun stemgedrag niet tot het gewenste beleidsresultaat leidt. Ze haken dan af en hebben nog minder interesse voor politiek. Daardoor komt een natie van mensen met weinig politieke kennis tot stand en met weinig vermogen om politici objectief te beoordelen. Een selffulfilling prophecy dus. Een geïnformeerde kiezer is een voorwaarde voor democratie. Als de kiezers niet weten wat er gaande is in de politiek, dan kunnen ze geen rationele controle over het regeringsbeleid uitoefenen. Onvoldoende kennis van de kiezers heeft als gevolg dat de regering de wil van het volk niet meer kan weerspiegelen.
In Democracy and Political Ignorance onderzoekt Somin de omvang van dat probleem. De auteur weegt ook verschillende opties af om het probleem op te lossen. Uiteindelijk komt de auteur met een typisch ‘Angelsaksisch’ of ‘Amerikaans’ voorstel. Hij argumenteert dat de politieke onwetendheid het best ‘verzacht’ wordt en de gevolgen ervan beperkt door decentralisatie én het inkrimpen van de overheid. Somin stelt enigszins provocerend dat mensen betere beslissingen nemen als ze op de markt groenten kopen, dan wanneer ze in het stemhokje stemmen, want op de markt hebben ze sterkere prikkels om relevante informatie te verkrijgen en ze verstandig te gebruiken.
Een regering met strikt beperkte be-voegdheden kan volgens de auteur het probleem van de publieke onwetendheid verzachten door het aantal beslissingen te verminderen die door de overheid worden genomen. Zo kan het politieke bedrijf tot een niveau worden gebracht dat de kiezers meer beheersbaar zouden vinden. Over wélke taken de overheid dan nog moet uitvoeren, is Somin niet echt duidelijk.
Ilya Somin, Democracy and Political Ignorance, Why Smaller Government Is Smarter, Stanford University Press, 2013, 280 blz, 30 euro.
THIERRY DEBELS
