De schuldkanker

Vermindering van begrotingstekorten en overheidsschulden staat in alle rijke landen bovenaan de agenda. Het wordt nog een pijnlijk en onaangenaam decennium, concluderen de toponderzoekers Carmen Reinhart en Kenneth Rogoff. Bereid u voor op minder groei en meer financiële repressie.

De Amerikaanse president Barack Obama wil, gespreid over twaalf jaar, voor 4000 miljard dollar besparingen en belastingverhogingen. Zijn langverwachte initiatief kwam er niet toevallig twee dagen nadat het IMF in zijn halfjaarlijkse World Economic Outlook behoorlijk ongezouten taal had gebruikt. Voor de VS is er dringend behoefte, aldus het IMF, aan “een geloofwaardige strategie om de overheidsschuld te stabiliseren op de middellange termijn, met al een begin van budgettaire consolidatie in 2011”.

De Verenigde Staten zitten inderdaad met een fors schuldenprobleem. Dat bleef de voorbije maanden wat in de schaduw van de gelijkaardige problemen in de eurozone. De globale schuld, zijnde de som van private en publieke schulden, in de Amerikaanse economie bereikte in 2008 een historische piek van 370 procent van het bbp (zie grafiek Totale schuld in VS). De voorbije twee jaar daalde die globale schuldgraad slechts lichtjes, ondanks een forse schuldafbouw bij de Amerikaanse gezinnen en financiële instellingen. De overheidsschuld bleef fors oplopen en zal bij ongewijzigd beleid begin volgend jaar door de grens van de 100 procent van het bbp gaan.

Absolute piek

De schuldenproblematiek escaleert echter niet enkel in de VS. Op Duitsland na zullen alle belangrijke industrielanden de komende jaren hun openbare schuld behoorlijk zien oplopen (zie tabel). De schuldenberg van Japan reikt nu tot stratosferische niveaus, al kan dat land wat verzachtende omstandigheden inroepen. Bovendien lijken de hypotheses van het IMF in zijn prognoses eerder aan de optimistische kant.

De overheidsschuld in het geheel van de rijke landen bereikte vorig jaar de hoogste piek in vredestijd, zo blijkt uit onderzoek van Carmen Reinhart (Peterson Institute for International Economics) en Kenneth Rogoff van Harvard University (zie grafiek Overheidsschuld rijke landen in historisch perspectief). Zij ontpopten zich de voorbije jaren tot de absolute toonzetters in empirisch economisch onderzoek over de schuldenproblematiek. Hun in 2009 verschenen boek This Time is Different (ondertitel: Acht Eeuwen van Financiële Gekte) is nu al een klassieker.

“De periode 2008-2017 zal volledig in het teken van de schulden staan. De overheidsschuld loopt voort op, terwijl zich een intensief proces van schuldvermindering in de privésector ontrolt. De toenemende overheidsschuld hangt trouwens voor een flink stuk samen met de opstapeling van schuld in de privésector en de financiële crash die daaruit voortvloeide. Dat geldt zowel voor landen in het centrum van de financiële crisis als voor minder betrokken landen (zie grafiek Gecumuleerde toename van de overheidsschuld sinds begin 2008). Om het risico van een meltdown van het financi-ele en bancaire systeem te voorkomen, zien overheden zich vaak verplicht om private schulden over te nemen”, aldus Carmen Reinhart in een commentaar op de net verschenen nieuwe studie A Decade of Debt van haar en Kenneth Rogoff (°).

Geen uitweg

Het decennium 2008-2017 wordt bijgevolg pijnlijk en moeilijk. Carmen Reinhart: “Het wordt allemaal nog veel onaangenamer als, zoals te verwachten valt, in de loop van die periode ook nog eens de rentevoeten substantieel hoger gaan.” Concreet vreest zij dat het afkicken van de schuld gepaard zal gaan met minder groei en meer financiële repressie.

“Ook al oogt de conjunctuur nog behoorlijk goed”, argumenteert Carmen Reinhart, “toch zullen de negatieve gevolgen van de schuldexplosie op de economische groei niet uitblijven. Ons onderzoek geeft aan dat vanaf het moment dat de openbare schuld boven 90 procent van het bbp uitkomt, de negatieve impact op de groei van de economie erg duidelijk wordt. De optie van uit de schuld weg te groeien, is dus niet erg realistisch.”

Een tweede belangrijk kenmerk van het schulddecennium wordt de opkomst van financiële repressie. Carmen Reinhart: “Burgers wier financiële middelen onvoldoende mobiel zijn, zullen op de een of andere manier verplicht worden hun spaarsurplussen naar de overheid door te sluizen. We zijn het al een beetje vergeten, maar tot het begin van de jaren tachtig deed zo’n financiële repressie zich op vrij algemene schaal voor. Ik vrees bijvoorbeeld dat de overheden gretig aanspraak zullen maken op de omvangrijke middelen in diverse pen-sioenfondsen om hun schuldfinanciering te vergemakkelijken.”

Bestaat er nog een uitweg uit de schuldenval? Carmen Reinhart: “Niet echt. De teerlingen zijn geworpen. Krachtig en moedig beleid met de nadruk op doordachte besparingen kan de pijn verzachten, maar veel meer dan dat zit er niet meer in.”

(°) “A Decade of Debt”, Centre for Economic Policy Research, Discussion Paper, no. 8310 (april 2011)

JOHAN VAN OVERTVELDT

Op Duitsland na zullen alle belangrijke industrielanden de komende jaren hun openbare schuld behoorlijk zien oplopen.