De overbevolking van Afrika beheersen

De regio’s met de grootste bevolkingsgroei zijn ook de meest kwetsbare voor de gevolgen van de opwarming van de aarde. Dat zal de migratiedruk vertienvoudigen, vooral in de richting van Europa.

1 In welke gebieden zitten de meest acute risico’s?

Het demografische risico is tweeledig. In sommige delen van de wereld zet de bevolkingsgroei de toegang tot hulpbronnen onder druk. Dat is zo op het Afrikaanse continent en in Zuid-Azië. “De Afrikaanse bevolking zal naar verwachting stijgen van 1,2 miljard nu tot 4 miljard in 2100″, zegt Nabil Jijakli, plaatsvervangend CEO van Credendo. Aangezien in Afrika bezuiden de Sahara de gevolgen van de klimaatverandering het pijnlijkst zullen zijn, zal dat leiden tot migratiestromen.”

François Gemenne, lid van het IPCC en hoogleraar milieugeopolitiek aan de ULiège en Science-Po Paris, wijst ook op de demografische ontwikkeling van India. “Er is een hoog geboortecijfer in een gebied dat sterk is blootgesteld aan de gevolgen van de klimaatverandering, en dat een snelle ontwikkeling doormaakt. Wanneer en hoe zullen de ontwikkelings- en de demografische curve elkaar kruisen? Die vraag is cruciaal voor de klimaatverandering.”

In andere delen van de wereld neemt de bevolking af. Dat gebeurt al in de Balkan, China en Japan. Op de lange termijn is heel West-Europa aan de beurt. “De economie van een land weer op de rails krijgen, is met een vergrijzende bevolking veel ingewikkelder dan met een jonge bevolking”, zegt Sylviane Delcuve, econoom bij BNP Paribas Fortis.

“We beseffen nog niet in welke mate de Chinese demografie zal instorten”, voegt François Gemenne eraan toe. In China werden vorig jaar 11 miljoen kinderen geboren, het laagste cijfer sinds 1978. Daardoor zal de uitstoot van broeikasgassen waarschijnlijk sneller pieken dan verwacht, wat goed nieuws is, maar het levert veel andere problemen op.”

2 In welke gebieden gaat het beter?

We zijn net de 8 miljard aardbewoners gepasseerd. De Verenigde Naties hebben verschillende scenario’s ontwikkeld voor het jaar 2100. De meest gebruikte voorspelt 11 miljard mensen tegen het einde van de eeuw. “Dat zal de druk op de middelen doen toenemen en kan leiden tot meer pandemieën”, waarschuwt Raphaël Cecchi, risicoanalist bij Credendo. “Als we de grenzen van de hulpbronnen van de planeet rationeler zouden benaderen, zouden we de bevolkingsgroei waarschijnlijk aankunnen.”

“De Afrikaanse bevolking zal meer dan verdubbelen”, zegt Tanguy Struye, directeur van het Centrum voor de Studie van Internationale Crisis en Conflict (UCLouvain). “Die landen zullen een jonge bevolking hebben, die rechtstreeks door de klimaatverandering wordt getroffen, maar in staten wonen die vaak failliet zijn. Als we niet massaal investeren in de ontwikkeling van Afrika, betalen we dat over tien of vijftien jaar cash. Wij hebben de middelen gevonden om Oekraïne te steunen, waarom kunnen we dat niet doen voor de Sahel?”

Tanguy Struye wijst ook op het tegenovergestelde probleem voor Europa, en noemt het alarmerende cijfer van 10 miljoen vacatures in Europa in de komende decennia. “Het debat over immigratie moet de komende jaren intensiever worden.” Het demografische risico, zowel naar boven als naar beneden, lijkt het Amerikaanse continent en Australië lijkt te ontzien.

3 Wat mogen we de komende jaren verwachten?

Scenario’s voor onze demografische toekomst vragen om communicerende vaten: een verschuiving van de bevolking van overbevolkte naar krimpende gebieden. “Gereguleerde immigratie is een deel van de oplossing voor de vergrijzing in sommige delen van de wereld en voor de klimaatverandering”, zegt Nabil Jijakli. “Dat is positief, op voorwaarde dat er regelgeving is, en niet de improvisatie die we de jongste jaren in ons migratiebeleid hebben gezien.”

Waar de bevolkingsgroei moet worden afgeremd, voornamelijk in Afrika en een deel van Azië, lijkt economische ontwikkeling de beste hefboom te zijn. Daarom pleit Tanguy Struye voor massale investeringen in Afrika. De geschiedenis leert ons dat economische groei de toegang van vrouwen tot onderwijs en tot contraceptie vergemakkelijkt. En meer in het algemeen betekent het dat gezinnen hun kinderen niet langer hoeven te gebruiken als productiemiddelen.

Een herstel van de bevolkingsgroei lijkt ingewikkelder. Een beleid van geboortebeperking heeft zelden het gewenste effect. “Ik denk dat het te maken heeft met het toekomstbeeld van de mensen”, analyseert François Gemenne. Een of twee generaties geleden waren mensen ervan overtuigd dat hun kinderen een beter en gemakkelijker leven zouden hebben dan zijzelf. Dat is volledig omgedraaid. We zien het aan de jongeren die geen kinderen willen, vooral om klimatologische redenen.”

Daarom pleit hij ervoor hoop in het politieke discours te injecteren, om “die vorm van wanhoop, die zich onder de bevolking verspreidt” te doorbreken. “Laten we ophouden met defaitistische toespraken, laten we niet de indruk wekken dat niets wordt gedaan, dat niets gebeurt”, benadrukt hij. “Er worden op verschillende niveaus acties gevoerd, er moet ruchtbaarheid aan worden gegeven en de beweging moet worden uitgebreid. Vooral bedrijven komen in actie, zij beseffen dat een economische transitie in hun belang is. Zij beschikken vaak over effectievere hefbomen dan regeringen, omdat zij hun acties kunnen plannen en, voor grote ondernemingen in ieder geval, ook buiten hun grenzen kunnen inzetten.”