de natuur geeft het voorbeeld

De toekomst is blauw. Dat beweert de Vlaming Gunter Pauli, een van de voortrekkers van de blauwe economie, die van de natuur leert hoe we duurzaam kunnen groeien. Klinkt soft en zweverig? Nochtans liggen hier gouden kansen voor jonge ondernemers.

Stel dat de Lange Wapper er ligt, dan zou die brug een flink deel van de elektriciteitsbehoeften van de Antwerpse regio kunnen dekken. Te gek voor woorden, denkt u? De eerbiedwaardige Harvard Business Review publiceerde nochtans onlangs een artikel waarin werd beschreven hoe de Golden Gate Bridge in San Francisco beschilderd kon worden met een speciale verf die zonnelicht chemisch omzet in elektriciteit.

De technologie werd ontwikkeld door de Zwitserse professor Michael Graetzel en door Alan Heeger, Nobelprijswinnaar chemie in 2000. Tijdens hun onderzoek bekeken ze hoe planten zonlicht omzetten in chlorofyl, de kleurstof die planten groen maakt. Dat inspireerde hen om een verf te ontwikkelen die licht omzet in energie. Want Heeger vindt fotovoltaïsche cellen te duur, te fragiel en te energie-intensief. Er is wel genoeg zonne-energie, maar silicium (de grondstof voor het maken van zonnepanelen) is schaars en het vergt heel wat energie om zuiver silicium te verkrijgen.

Heeger en Graetzel richtten in september 2008 Konarka Technologies op. Dat maakt roestwerende verf die tegelijk elektriciteit opwekt. De fabriek in het Britse Wales draait intussen op volle toeren, is voor de komende twee jaar volgeboekt en deed onlangs een kapitaalverhoging van 140 miljoen dollar.

De Zeri-stichting of het Zero Emissions Research Institute draagt dit soort innovatieve ideeën uit. Voorzitter is de Vlaming Gunter Pauli (zie kader Een lefgozer trekt de kar). Hij praat enthousiast over het idee van bruggen als energieproducenten. “Alle kabels, de hele infrastructuur van een brug wordt op die manier een reuzenzonnepaneel. In San Francisco kan bijvoorbeeld tot 20 procent van de elektriciteitsbehoefte van de stad op die manier gedekt worden. Maar je kunt het concept ook toepassen op gebouwen,” zegt Pauli. “Het eerste product van Konarka was de flex, een zonnepaneeltje op kleren en rugzakken. Het was niet meer dan een laagje verf.”

Gsm zonder batterij

Silicium is technologie van de jaren zeventig, de flex van Konarka ziet Pauli als een nieuw zakenmodel. “Vernieuwend, want mijnbouw wordt overbodig. Wat nu groene economie heet, is eigenlijk een oud businessmodel.” Hij verwijst naar het Duitse Fraunhofer Insitut, dat een gsm heeft ontwikkeld zonder klassieke batterij. “De elektrische stroom ontstaat uit het temperatuurverschil tussen lichaam en omgeving, plus de druk van onze stembanden. Hoe langer je spreekt, hoe meer je gsm oplaadt. Dat is wel wat anders dan zogenaamde groene batterijen, die je toch telkens weer moet opladen en recycleren.”

Het concept werd mede op punt gesteld door de Colombiaanse professor George Reynolds, specialist in onderzoek naar walvissen. Reynolds ontwikkelde de eerste pacemaker die niet op batterijen werkt, geen chirurgische ingreep of lokale verdoving vereist en zo de kosten voor de sociale zekerheid met een factor 200 kan reduceren.

Minder batterijen betekent minder metalen, minder smelterijen en minder mijnbouw. Dus ook minder negatieve effecten op klimaat en natuur. Van dit soort innovatieve zakenmodellen geeft Gunter Pauli tientallen voorbeelden in zijn boek The Blue Economy, cultivating a new business model for a time of crises. Dagdromerij is het niet; het gaat telkens om concrete realisaties op verschillende continenten (zie kader Ontdek de blauwe economie op trends.be).

Tegenover de groene economie plaatst Gunter Pauli een ‘blauwe economie’. Waarom blauw? Omdat die kleur refereert aan onze blauwe planeet en de blauwe economie stoelt op fysische processen uit natuurlijke ecosystemen en niet op chemische verbindingen. Bijproducten van het ene proces zijn de inputs voor andere. En dat is wat de wereld nodig heeft, zegt Pauli. De ‘blauwe economie’ vertrekt van het basisprincipe dat milieuvriendelijke bedrijfsconcepten goedkoper moeten zijn voor de producent en de consument.

“Zeker in een economische crisis moet je zo innovatief zijn dat je minder investeringskosten hebt. De mensen kunnen dan duurzaam consumeren zonder meer te moeten betalen. Terwijl in de ‘groene economie’ van de consument verwacht wordt dat hij bereid is iets meer te betalen om de aarde te sparen. Dat werkt niet, het lukte al niet in de jaren van economische groei. En dus moet de overheid bijspringen met royale subsidies.”

Erg efficiënt zijn al die subsidies niet. RWI Essen, een van de belangrijkste Duitse economische onderzoeksinstellingen, berekende dat het installeren in Duitsland van zonnepanelen en windmolens tussen 2000 en 2010 respectievelijk 53,3 miljard euro en 20,5 miljard euro heeft gekost. Voor elektriciteitsverbruikers kwam dat in 2008 neer op een meerprijs van 1,5 euro per kilowattuur. De creatie van deze ‘groene jobs’ kostte de Duitse overheid 175.000 euro per job.

Nieuw businessmodel

Maar er is meer dan alleen maar zelfvoedende energie in apparaten zonder batterijen. Aan de universiteit van Oxford ontdekte Fritz Vollrath hoe zijde van de zijde-worm titanium kan vervangen in medische apparatuur en consumentenproducten zoals scheermesjes. Een andere ontdekking is de kracht van de vortex. Dat is de kolkbeweging die door de zwaartekracht ontstaat bij het doorspoelen van water. Het Zweedse Watreco AB bekwaamde zich in deze niche: bacteriën en lucht worden uit water onttrokken door louter fysische effecten, in plaats van door toevoeging van chemische producten als chloor. Een eerste industriële toepassing van het principe werd deze maand opgestart in een ontziltingsinstallatie op de Canarische eilanden. Het Spaanse Endesa hoeft zijn 20.000 installaties niet overboord te gooien, maar wil door vooraf 60 procent van het zout uit zijn installaties te halen met een vortextoepassing zijn productiecapaciteit minstens verdubbelen.

Blauwe economie is volgens Pauli iets dat zal groeien van onderuit. “De aanvoerketen van heel wat bedrijven is achterhaald. De batterij bijvoorbeeld is een centrale technologie in draagbare telefoons, hoorapparaten, i-pods, noem maar op. Maar het kan perfect zonder.” Hij verwacht dat die grote breuk met vertrouwde businessmodellen ruimte geeft aan jonge entrepreneurs. “Natuurlijk maakt dit de Philipsen, Siemensen, General Electrics, P&G’s of Unilevers van deze wereld ongemakkelijk. De BASF’s of de Bayers reageren zelfs ronduit sceptisch en met ongeloof. Want het gaat om een totaal nieuwe industriële toevoer- en waardeketen.”

“Als wij om te beginnen twintig van deze nieuwe zakenmodellen ruime ingang doen vinden, zal ook geleidelijk het macro-economische systeem veranderen. En dan kan de uitstoot van broeikasgassen echt beginnen verminderen.” Pauli kreeg voor zijn visie in mei de steun van de Club van Rome en in december van de VN-organisatie voor industriële ontwikkeling.

Wallonië loopt voorop

Ook in eigen land krijgt de kosmopolitische Vlaming stilaan gehoor, zij het voorlopig in enkel het zuiden. Dat dankt hij aan het onderzoek van van Jean-Paul Vigneron, professor aan de Facultés Notre-Dame in Namen. Die achterhaalde hoe het edelweissbloempje schadelijke uv-stralen absorbeert en dusdanig spreidt dat ze onschadelijk worden. Dat opent heel wat mogelijkheden voor cosmeticabedrijven en de automobielsector. Cosmeticareus Clarins en de grootste Japanse aankoper van carrosserieverven zijn bijzonder geïnteresseerd.

Ook het Waalse Val Saint-Lambert zou voor zijn kristallen vazen de Vigneron-techniek kunnen gebruiken. “Innovaties uit de blauwe economie zullen kleinschalig zijn, gedragen door kleine, meestal familiale bedrijfjes. Toch beseft ook de producent van kristallen sierobjecten Swa-rovski, een familiale groep met één miljard euro omzet, dat als het deze opportuniteit mist een nieuw Swarovski het in zijn plaats zal doen”, lacht Pauli.

Dat de klimaatconferentie van Kopenhagen is mislukt, komt volgens Pauli omdat daar nog altijd werd gedacht in termen van de bestaande economische modellen: “We kunnen hier alleen uit geraken als bedrijven – de markt dus, niet van de grote concerns, maar duizenden kleine ondernemers – kiezen voor dit nieuwe economische model. De overheid kan dat niet, groene jobs creëren met subsidies is een illusie.”

opinie. Durf ook buiten het groene pad te treden, blz. 13.

Door Erik Bruyland

De groene economie bestaat enkel bij gratie van subsidies.

Innovaties in de blauwe economie zullen groeien vanuit jonge entrepreneurs.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content