De man die eenhoorns velt

Vijftien jaar nadat John Carreyrou met twee collega’s de val van het spraaktechnologiebedrijf Lernout & Hauspie inzette, doet de Amerikaans-Franse journalist dat nog eens over met Theranos. De saga van de eenhoorn uit Silicon Valley is het verhaal van zijn leven, zegt Carreyrou, die al twee keer een Pulitzer kreeg voor zijn werk over misstanden in het zakenleven en de gezondheidszorg.

De start-up van Elizabeth Holmes (32), een slimme maar intussen omstreden drop-out van Stanford University, beloofde met een nieuwe automatische bloedtest een revolutie in de gezondheidszorg teweeg te brengen. Theranos beweerde op basis van een druppel bloed tegen heel lage kosten veel onderzoeken te kunnen doen. Investeerders, politici en media droegen Holmes op handen, maar het verhaal bleek te mooi om waar te zijn. John Carreyrou, journalist bij The Wall Street Journal, was de eerste die, ondanks hevige juridische dreigementen en zwartmakerij, durfde te roepen dat de keizerin geen kleren aan had.

“Dit is het belangrijkste verhaal uit mijn journalistieke carrière”, zegt de bescheiden Carreyrou. “Het bedrijf had een miljard dollar aan financiering opgehaald op basis van een grote belofte. Maar nog belangrijker is het maatschappelijke belang. Dit is niet een verhaal over een Silicon Valley-bedrijf dat ten onder gaat. Hier wordt de gezondheidszorg in ons land in gevaar gebracht.”

Incestueus Silicon Valley

Na tien maanden research publiceerde Carreyrou in oktober 2015 zijn eerste verhaal over Theranos. De serie artikelen bleek een voltreffer. De aangekondigde revolutie met nieuwe bloedtests bleek op drijfzand gebouwd. Aanvankelijk ontkende het bedrijf alles, maar het raakte almaar dieper in problemen. Na de onthullingen sprongen toezichthouders en justitie op het bedrijf. Tegen Theranos, tot voor kort nog gelauwerd als de grote belofte van Silicon Valley, loopt nu een gerechtelijk onderzoek. Vorige week besliste de Amerikaanse toezichthouder al dat Elizabeth Holmes alvast voor twee jaar geen bloedtests mag overzien, waardoor haar positie als CEO onhoudbaar is.

De toezichthouder annuleerde ook de vergunning van het labo van Theranos in Californië. De onderneming heeft dit voorjaar de resultaten van tienduizenden bloedtesten ingetrokken of moeten herzien. Dat betekent volgens Carreyrou dat sommige patiënten een verkeerde diagnose hebben gekregen. Hoewel Carreyrou in zijn eerste verhaal al gedupeerde patiënten aanhaalde, waren de reacties soms lauw. Mensen wuifden de problemen weg als kinderziektes. Onlangs nog zei een van de prominente bestuursleden tot de stomme verbazing van Carreyrou dat dat soort zaken nu eenmaal voorkomt bij jonge bedrijven.

“Die blindheid heeft alles te maken met de tweede technologiezeepbel waar we middenin zitten. Het ecosysteem maakt dit mogelijk. Mensen hebben oogkleppen op. Investeerders zijn vaak rijke individuen die minder boekenonderzoek doen. Niemand wil de boot missen. Mensen zijn vroegere affaires alweer vergeten. Elizabeth Holmes zat zelf nog in de schoolbanken toen het Enron-schandaal losbarstte. Silicon Valley is zeer incestueus. Ze zijn het er niet gewend onder vuur genomen te worden. Ook de media klitten er aan elkaar. Het is juist heel belangrijk dat we Silicon Valley kritisch onder het vergrootglas leggen. Er komt zoveel rijkdom vandaan. Bedrijven zijn nauw betrokken bij politieke campagnes en ondernemers zijn rolmodellen. We hebben een lange geschiedenis van kritische berichtgeving over Wall Street. We zouden dat ook veel meer moeten zien over Silicon Valley.”

Ruimte voor onderzoeks-journalistiek

Carreyrou is een zoon van de Fransman Gérard Carreyrou, die nog altijd actief is als radio- en televisiejournalist. Zijn moeder is Amerikaanse. John Carreyrou groeide op in Frankrijk, maar studeerde aan Duke University. Na een aantal jaren in Brussel en Parijs woont hij al geruime tijd in Brooklyn met zijn vrouw en drie kinderen, die naar een tweetalige school gaan. Carreyrou is dit voorjaar bijzonder drukbezet. Afspreken blijkt moeilijk. Dat hij veel werk heeft, blijkt uit de reeks primeurs in The Wall Street Journal over Theranos. Maar als we op een zonnige lentemiddag een lunch voorstellen in Belgische restaurant BXL Zoute in New York hapt hij toe.

“Ik heb maandenlang vertrouwelijk met bronnen gesproken om het verhaal rond te krijgen”, vertelt Carreyrou, terwijl hij zijn croque-madame verorbert. “Het bedrijf zette zwaar de tegenaanval in, op een manier die we zelden hadden meegemaakt. Onze bronnen werden geïntimideerd. De topadvocaat David Boies kwam namens Theranos met een heel team twee keer naar de redactie van The Wall Street Journal. In opdracht van Holmes probeerde hij mijn bazen ervan te overtuigen dat het verhaal niet deugde en dat ik ‘verwijtbaar handelde’ op basis van informatie die hij gestolen noemde. Hij noemde me een losgeslagen verslaggever. Het riep bij mij alleen maar sterker de vraag op waarom Elizabeth Holmes zo wanhopig het verhaal kapot wilde maken.”

Het stemt de journalist optimistisch dat de krant achter hem is blijven staan. Hij vertelt dat de grote kranten de afgelopen jaren weer flinke teams onderzoeksjournalisten hebben samengesteld als tegenwicht voor de snelle journalistiek in het digitale tijdperk. “Het is niet alleen goed voor onze reputatie, het loont ook. Onze stukken over Theranos zijn de meest gelezen verhalen van het jaar. We zien dat uit die groep lezers veel nieuwe abonnees voortkomen, wel duizenden. De onderzoeksverhalen worden zeer gewaardeerd onder de lezers. Er is niets originelers in de journalistiek dan het onthullen van dat soort zaken. Mensen hebben dat heus wel door.”

Trekken aan het touwtje

De Frans-Amerikaanse journalist schreef al jaren over de wereld van de gezondheidszorg, toen Holmes voor zijn vizier kwam lopen. Hij las eind 2014 een groot profielverhaal in The New Yorker over haar en kreeg wantrouwen. “Holmes deed heel geheimzinnig over de technologie en zei iets opvallend onnozels. Dat heeft bij mij een zaadje geplant. Ik sprak later iemand uit de medische wereld die iets had gehoord van iemand die iets had gehoord van een ander. We krijgen wel vaker tips, die negen op de tien keer op niets uitdraaien. Toch moet je al die sporen volgen. Ik ben aan het touwtje beginnen te trekken en kwam uiteindelijk bij de primaire bron uit. Dat was een dappere voormalige medewerker die zich moreel bezwaard voelde. Die persoon was ook doodsbenauwd, voelde zich bedreigd. Het heeft heel veel overtuigingskracht gevergd om hem te spreken. Dat ging eerst alleen via mails en tekstberichten.”

Carreyrou sprak daarnaast met tientallen andere bronnen, onder wie de weduwe van een Britse chemicus die bij Theranos werkte en zelfmoord had gepleegd. De weduwe vertelde de journalist dat haar man twee jaar voor zijn dood enthousiast was over Theranos, maar later vertelde dat de tests niet werkten. Theranos schroomde volgens The Wall Street Journal niet de weduwe onder druk te zetten om niet met Carreyrou te praten.

Onder investeerders waren de verwachtingen over het bedrijf van Holmes hooggespannen. Ze stond op de cover van zowat alle grote Amerikaanse magazines. Ook in de week dat Carreyrou de onthullingen naar buiten bracht, lag ze prominent in de kiosk. “Werkelijk iedereen mocht haar interviewen. Maar voor mij bleven de deuren gesloten. Ik heb een halfjaar geprobeerd een gesprek te krijgen in Palo Alto, maar dat lukte niet.”

Hatemail uit België

Zijn verhalen deden het zakenleven in de Verenigde Staten – van de Westkust tot de Oostkust – uiteindelijk op zijn grondvesten daveren. Dat was Carreyrou eerder al gelukt in Frankrijk met zijn onthullingen over Vivendi en eind jaren negentig in België met Lernout & Hauspie. The Wall Street Journal ontdekte in 1999 dat het Belgische bedrijf de beurskoers manipuleerde. Carreyrou ziet overeenkomsten en verschillen tussen de twee zaken.

“Lernout & Hauspie was een klassieke fraude op de beurs. Beleggers werd een rad voor ogen gedraaid met nepomzet in Korea. Het was natuurlijk een bijzonder populair, beursgenoteerd bedrijf. Er waren zoveel huishoudens met aandelen. Dat speelt bij Theranos niet. Ik zie wel een overeenkomst in het ondernemingsbestuur. In beide bedrijven zien we een cult rond de oprichters. Lernout & Hauspie was echt een show rond ‘Jo en Pol’. Toezichthouders in het bestuur waren vrienden en wisten heel weinig. De symboliek van de trots uit Ieper was groot. We hebben nog veel hatemail gekregen van Vlaamse lezers.”

Het verhaal dat geheime diensten mee verantwoordelijk zouden zijn geweest voor het uitlekken van de boekhoudschandalen van L&H verwijst hij naar het rijk der fabelen. “Ik heb nooit een bron uit die hoek gesproken. Dat zijn samenzweringstheorieën.” In 2001 werd Lernout & Hauspie failliet verklaard. Het bedrijf was op zijn hoogtepunt net zoveel waard als Theranos voor de onthullingen van The Wall Street Journal.

Tijd kopen

De helft van Theranos is nog altijd in handen van de oprichter en CEO Elizabeth Holmes. Haar persoonlijke vermogen werd op 4,5 miljard dollar geraamd. Maar dit voorjaar zag Forbes zich genoodzaakt haar vermogen af te boeken tot nul dollar. Het rammelende imperium is grotendeels ingestort. “Omdat Theranos niet beursgenoteerd is, kan het bedrijf langer het hoofd boven water houden”, zegt Carreyrou. “Hier staan kleine aandeelhouders niet woedend op de barricaden. Enron was al na drie maanden bankroet nadat de beurskoers instortte. Het is een interessante casestudy omdat Theranos als privaat bedrijf tijd kan kopen.”

Holmes houdt zich gedeisd, maar belooft later dit jaar met data te komen. “Ze geeft een presentatie op de jaarvergadering van de American Association for Clinical Chemistry in augustus. Het is, denk ik, haar laatste kans om de meubels te redden. In het American Football noemen ze dat Hail Mary. Een lange pass naar voren met weinig kans op succes.”

Gerben van der Marel in New York

“Dit is niet een verhaal over een Silicon Valley-bedrijf dat ten onder gaat. Hier wordt de gezondheidszorg in ons land in gevaar gebracht”