De killzone van de grote jongens

In de podcast Drie boeken bespreekt zanger en tv-maker Jan Leyers een boek van de Duitse auteur Sebastian Haffner. Hij beschreef het gewone leven van een Duitser tussen 1907 en 1933. De opkomst van Adolf Hitler wordt in merkwaardige termen verteld. Eerst lachte iedereen met die man met zijn rare Oostenrijkse accent, maar naarmate hij meer succes kreeg, schaarden steeds meer mensen zich achter hem. Ze wilden de winnaar steunen. Het kritische denken werd uitgeschakeld, iedereen werd verblind door succes.

De parallellen met de Amerikaanse president Donald Trump zijn opvallend. Een man uit een reality-tv-show, niet politiek geschoold, brutaal, betrokken bij het ene schandaal na het andere, iemand die alle conventies aan zijn laars lapt. De grondwet is een vodje papier, de scheiding der machten is belachelijk. Trump regeert voor Trump. De oudste partij van de Verenigde Staten, de Republikeinen, de Grand Old Party, volgt een man die overleden militairen beledigt, zegt dat vrouwen loslopend wild zijn, andere rassen beschimpt, de neutrale presidentiële woning gebruikt voor zijn kiescampagne, en laat verstaan dat hij zich niet zal neerleggen bij de verkiezingsuitslag.

Succes hypnotiseert, fans supporteren voor succes, het zijn gloryhunters. Maar op die manier ontspoort het zelfcorrigerende vermogen van de markten en de democratie. In de politiek zie je hoe populisten zoals Boris Johnson het democratische spel kapen door misleiding, spindoctors, de hulp van sociale media. Een zelfcorrigerend systeem – als je niet tevreden bent over je leiders, stem je ze weg – wordt zo een zuiver opbodsysteem.

Er zijn altijd marktleiders geweest die het spel naar hun hand probeerden te zetten, door concurrenten uit te schakelen, kartelafspraken te maken of gewoon slimme marketing. Dat laatste is in een vrije markt volkomen aanvaardbaar, en elke marketeer weet dat hij zwaar moet blijven investeren in zijn merk. Zo krijgen concurrenten soms een prijsvoordeel en blijft de markt zichzelf corrigeren. Maar nu wordt gesproken over de killzone van bedrijven als Amazon, Alphabet (Google), Apple, Facebook en Microsoft. De fans van die merken hebben die bedrijven ontzettend groot en machtig gemaakt. Het spel van de destructieve constructie kan niet meer worden gespeeld. Zodra je een beginnende dreiging vormt voor de grote jongens, kopen ze je over of pesten ze je kapot. Ze bieden heel gelijkaardige producten aan, stelen wat van je patenten, zorgen ervoor dat je winstmarges nooit groot genoeg zijn om stand te houden.

Als je een beloftevolle starter bent, raak je bijna niet meer aan fondsen. Investeerders weten dat je een vogel voor de kat bent. Als je in de killzone van de grote jongens komt, word je zonder pardon doodgeschoten. Kapitalisme leeft bij de gratie van vrije concurrentie. Maar de grote bedrijven gebruiken hun macht en dominantie om concurrentie onmogelijk te maken. Dat is een heel voorspelbaar patroon. Zolang ze klein zijn, roepen de bedrijven dat het concurrentiespel dé motor van de vooruitgang is. Maar zodra ze groter zijn, schakelen ze zo snel mogelijk de concurrenten uit, met legale middelen als het kan, met illegale middelen als het moet.

Big tech is al lang niet meer het speelveld van de briljante ondernemer die vanuit zijn garage uitzonderlijk innovatieve producten op de markt brengt. De Grote Vijf beheersen het slagveld, van patentbescherming tot concurrentievervalsing. En de gebruikers zijn verslaafd aan hun producten. Terwijl de gemeenschap verslavende producten aan banden probeert te leggen, doet ze weinig aan die techreuzen. Het traject van Hitler en Trump komt niet alleen in de politiek voor.