De harmonie van het Westen en de islam

De grote vraag voor 2010 – en de rest van de eeuw – is of de beschavingen, godsdiensten en culturen hun aanhoudende conflicten kunnen stoppen. Sommigen voorspellen dat de kloof tussen de islam en het Westen breder wordt en dat een botsing van beschavingen onvermijdelijk is. Ondanks de globalisering en technologie voorspel ik een gestage toename van de godsdienstigheid wereldwijd. De principes van identiteit – lokaal, nationaal, regionaal – worden meer dominerend.

Dat zal echter gebeuren tegen een achtergrond van multiculturaliteit en tolerantie. Overal ter wereld beginnen de mensen te beseffen dat samenwerking dividend oplevert, niet alleen binnen beschavingen, maar ook ertussen en eronder. Racisme is op de terugweg, apartheid is verdwenen. Het aantal landen dat zich bekent tot godsdienstvrijheid en het aantal van de wereldburgers dat in een open en pluralistische maatschappij wonen, is hoger dan ooit.

Aan het begin van de vorige eeuw was er slechts een handvol democratieën, vandaag zijn er 89 vrije democratieën. In de moslimwereld roept de Organisatie van de Islamitische Conferentie haar leden op om democratie, mensenrechten, fundamentele vrijheden en deugdelijk bestuur te bevorderen.

Niet-westerse beschavingen hebben inderdaad de mars naar het modernisme aangevat. Daarbij hebben mensen uit verschillende godsdiensten en culturen hernieuwd vertrouwen gevonden en zijn ze anderen beginnen te bekijken als partners eerder dan als een bedreiging. De wereldwijde uitdagingen – van klimaatverandering tot terrorisme – leiden tot nieuwe verplichtingen om de verschillen tussen beschavingen te overstijgen.

Die bemoedigende tendenzen moeten echter nog altijd wedijveren met de negatieve. Fanatisme, onverdraagzaamheid en onwetendheid tieren nog welig. Opiniepeilingen tonen aan dat de perceptiekloof tussen beschavingen – vooral dan tussen de islam en het Westen – zorgwekkend groot blijft.

Een unieke remedie is er niet, maar sta me toe dat ik er een paar aanreik. Ten eerste moeten de wereldleiders in 2010 de dialoog intensifiëren. Het gaat dan onder meer over de Dialoog tussen de Beschavingen van de VN, het recente Saoedische initiatief voor een Interfaith Conference en de Wereldwijde Intermediadialoog.

Ten tweede moeten de inspanningen meer gericht worden op de gewone mensen. Zelfs in de modernste maatschappijen is onwetendheid over andere godsdiensten alledaags. In sommige westerse landen is de islam de snelst groeiende religie en dat gaat vergezeld met toenemende islamofobie.

Vandaar dat politieke en religieuze leiders discriminatie en onverdraagzaamheid krachtig moeten veroordelen. Het is een tweerichtingsstraat. De leiders in de moslimwereld moeten aansluiting zoeken bij het Westen, net zoals zij verwachten dat het Westen begrip opbrengt voor de islam. Het is bemoedigend dat het Vaticaan openlijk de kandidatuur voor de EU van Turkije ondersteunt en dat in Europa een vredelievende oplossing gevonden werd voor het conflict in ex-Joegoslavië.

Zonder een oplossing voor het Arabisch-Israëlisch conflict en de aloude kwestie-Jeruzalem zal de sluipende wrevel van de moslims over wat zij zien als westerse ongerechtigheid en vooringenomenheid blijven sluimeren. De tijdige terugtrekking van de westerse strijdkrachten uit een hopelijk stabiel en tolerant Irak en Afghanistan, zou ook helpen.

Ten derde zullen we de gematigde krachten in de wereld een hart onder de riem moeten steken. Verdraagzaamheid en gematigdheid zou al op jonge leeftijd de kinderen op school moeten worden aangeleerd. In Indonesië, bijvoorbeeld, worden aan moslimleerlingen in schoolexamens vragen gesteld over de christelijke viering van Kerstmis en de hindoetraditie van Nyepi.

Ten vierde moeten we er ook voor zorgen dat alle beschavingen kunnen genieten van de globalisering. De mensheid heeft nog nooit een periode meegemaakt waarin alle beschavingen tegelijk gedijden. De remedie schuilt in onderwijs, dat gemarginaliseerde maatschappijen op gelijke voet kan brengen met het Westen bij het genieten van de voordelen van de globalisering.

Een islamitische renaissance zal heel wat veranderen aan de misvatting van veel moslims dat zij wereldwijd het slachtoffer zijn van onrecht. Ze zal er ook toe bijdragen dat het terrorisme herleid wordt tot wat het werkelijk is: een misdaad die noch een heilige oorlog is, noch een strijd voor rechtvaardigheid.

Een samenvloeiing van beschavingen is perfect mogelijk. Duizenden jaren vormde onze archipel een veilige haven voor vele beschavingsstromingen. Daarom kunnen democratie, islam en modernisme in het hedendaagse Indonesië hand in hand gaan ondanks de occasionele extremistische dreiging.

DE AUTEUR IS PRESIDENT VAN INDONESIë.

Susilo Bambang Yudhoyono

De leiders in de moslimwereld moeten aansluiting zoeken bij het Westen, net zoals zij verwachten dat het Westen begrip opbrengt voor de islam.