De genadeloze plannen van het Antwerpse stadsbestuur

Als het van ‘t Schoon Verdiep afhangt, wordt de metropool binnenkort overrompeld door bezoekers. De bibliotheek? Die moet vanaf 2005 jaarlijks 1 miljoen lezers trekken. De Zoo? Zelfs 1,1 miljoen. Het Flanders Congress & Concert Centre? 400.000. Eén van de pijlers onder die metamorfose is het Designcenter de Winkelhaak, een kantoor-, congres- en evenementencentrum.

“Een sociaal-economisch project.” Zo heette de oprichting van het designcenter de Winkelhaak in de briefings naar de media.

De buurt rond het Antwerpse station was letterlijk verloederd. Op de plaatsen waar er in de jaren zeventig bloeiende handelszaken hadden gestaan, had zich eind de jaren negentig een zware criminaliteit genesteld. Terwijl ondertussen het Zuid en de kaaien positief ontwikkelden, gingen rond het station ook nog eens de belangrijkste Antwerpse cinemacomplexen dicht. Uiteindelijk trokken ze op het stadhuis aan de alarmbel.

Klara De Smedt, manager van designcenter De Winkelhaak, heeft dit verhaal al tientallen keren verteld. “Momenteel wordt hier alles in het werk gesteld om de buurt economisch te laten heropleven. De aankoop van de panden voor het bouwen van het designcenter is slechts één kraaltje in een ketting van ingrepen. De HST moet de belangrijkste trekker worden, en voorts is er de nieuwe, grote parking onder het Astridplein, de inrichting van het Diamantmuseum, de heraanleg van het Sint-Jansplein en het de Conincplein met daar de bouw van het culturele Permekecentrum, waarin ook de nieuwe hoofdbibliotheek van de stad een onderkomen vindt. Ten slotte worden straten en pleinen rond deze aandachtspunten heraangelegd.”

Het hele plan moet zorgen voor een publieksinjectie. De bibliotheek moet vanaf 2005 jaarlijks 1 miljoen bezoekers trekken, de Zoo naast het station 1,1 miljoen, het Flanders Congress & Concert Centre (waarin zich de Koningin Elizabethzaal bevindt) 400.000, het Diamantmuseum 100.000, het Astrid Park Plazahotel 300.000. “Het designcenter wordt één van die pijlers; wij zouden toch op zo’n 25.000 bezoekers per jaar kunnen rekenen.”

Centen

Het designcenter – dat genomineerd is voor de tweejaarlijkse architectuurprijs Bouwheer 2003 – moet de stedelijke breukzone rond de Korte en Lange Winkelhaakstraat omvormen tot een nieuwe en dynamische buurt.

Het doet dat direct door jonge ontwerpers een platform te bieden. Voor de maandelijkse som van 500 euro kunnen designers – in de brede zin van het woord – één van de achttien ateliers in het mooie transparante gebouw huren. Een exporuimte van 380 vierkante meter staat straks tegen een voordelig tarief ter beschikking van ontwerpers, fabrikanten, verdelers, ondernemers en organisatoren.

Het accent van die expo’s ligt op business to business activiteiten. Het designcenter biedt vergader- en conferentiefaciliteiten aan en voorts treedt het driekoppige managementteam op als consultants.

Designcenter de Winkelhaak is sinds januari 2000 een naamloze vennootschap die ontstond binnen de NV NOA, een bedrijfsontwikkelaar. Het is een voorbeeld van een PPS-formule (publiek-private samenwerking) voor stadspatrimonium.

De samenwerking houdt in dat de overheid patrimonium ter beschikking stelt en de privé-sector bedrijfskapitaal. Het patrimonium van het designcenter bestaat uit meer dan twintig panden waarop een recht van opstal voor dertig jaar rust. Het patrimonium is te verdelen in drie potentiezones: het designcenter, het oude gebouw van Paris XL en vijftien panden in de nabijgelegen Schaafstraat.

De eerste financiering voor het designcenter bedroeg 4.687.000 euro: 4.500.000 euro daarvan is van de overheid, de Europese Unie, de Vlaamse Gemeenschap en de stad Antwerpen. Zij vragen in ruil garanties naar exploitatie en rentabiliteit, maar eisen geen financiële return.

187.000 euro komt van privé-investeerders. Het geld werd gebruikt om de panden op te kopen en de nieuwbouw te zetten op een grondoppervlakte van 500 vierkante meter en over 5 niveaus in de hoogte. Op 25 april 2001 zorgden de privé-investeerders voor een kapitaalverhoging van 450.000 euro. De vennootschap moest een extra kapitaal bijeenbrengen om te investeren in de inrichting, de promotie en de kwaliteit van de diensten van het designcenter.

Het business- en financieel plan van het designcenter houdt rekening met een tweede fase voor nog eens 500 vierkante meter vloeroppervlakte, die plaats zal bieden aan onder andere een retail/horecabedrijf, vergaderzalen en zes appartementen.

“Hoewel het weinig waarschijnlijk is dat dit recht van opstal na dertig jaar zal vervallen, houden we daar in ons financiële plan wel degelijk rekening mee,” zegt Klara De Smedt. “Het is de bedoeling dat van de inkomsten het deel voor de afbetaling van het gebouw systematisch opzijgezet wordt.”

Het stadsbestuur investeerde nog eens 1 miljoen euro in de aankoop, de gevelrenovatie en de vernieuwing van de nutsvoorzieningen van het Paris XL-pand op de andere hoek met het designcenter. De inkomsten uit de verhuring van het Paris XL-gebouw, waar nu onder andere een prachtige Kartell-designwinkel huist, moet ook de kas spekken van het designcenter. Van de vijftien panden in de Schaafstraat, die de stad eveneens aankocht, kreeg de NV designcenter de Winkelhaak ook het recht van opstal; vermoedelijk worden er in de toekomst nog een aantal panden toegevoegd.

Break-even in 2005

Heel concreet zorgen nu alleen nog maar de ateliers en de verhuring van het XL-winkelpand voor inkomsten. De volgende realisatie wordt wellicht het project in de Schaafstraat. Dat liep een paar jaar vertraging op doordat op een verkeerd been gestart werd. “We wilden daar woningen-annex ateliers realiseren voor doorgroeiers uit het designcenter,” zegt Klara De Smedt, “maar voor dat idee vonden we geen investeerders.”

Uiteindelijk schreef de stad een wedstrijd uit voor tweespannen van architecten en ondernemers. De Nederlandse Vastgoedmaatschappij won en gaat er nu dertien koopwoningen zetten voor tweeverdieners en hun gezin. Klara De Smedt: “Het doel is bewoners met een hogere koopkracht de buurt binnen te halen; daarom kosten de woningen tussen de 150.000 en de 200.000 euro. Maar met dit project heeft het designcenter uiteindelijk niks meer te maken; we maken er ook geen winst op. In ieder geval is de tweede fase van ons businessplan van essentieel belang voor de rentabiliteit van het designcenter. Komt die er niet, dan gaan we failliet.”

Voor 500 euro per maand kunnen designers één van de achttien ateliers in het transparante gebouw huren.