De erfgenaam van de zonnekoning

Midden oktober verschijnt het boek ‘De Euroscheppers’ (Uitgeverij Pelckmans), waarin Johan Van Overtveldt onder meer focust op Jean-Claude Trichet. Hij gaat er dieper in op de problematiek van de EMU, de euro en het Stabiliteitspact.

Op 1 november 2003 neemt de Fransman Jean-Claude Trichet de voorzittershamer van de Europese Centrale Bank ( ECB) over van de Nederlander Wim Duisenberg. Op 25 september moeten de europarlementsleden weliswaar nog hun goedkeuring geven, maar dat wordt een formaliteit.

Eindelijk kan Trichet de periode afsluiten waarin zijn betrokkenheid bij de Crédit Lyonnais-fraude als een zwaard van Damocles boven zijn loopbaan hing. Een Franse onderzoeksrechter verdacht hem van het verspreiden van valse financiële informatie ten tijde van de neergang van de Franse overheidsbank en de weg van Trichet naar de ECB-troon was geblokkeerd. Duisenberg moest een jaar langer op post blijven dan was afgesproken bij de start van de ECB. Pas in juni 2003 werd Trichets blazoen gezuiverd.

Het optreden van Trichet valt op door kalmte, dossierkennis en vastberadenheid. Zijn gedecideerde houding komt tot uiting in twee essentiële standpunten. Ten eerste: hij liet er, zoals zijn voorganger Duisenberg, geen twijfel over bestaan dat iedereen zijn handen moet afhouden van het Stabiliteitspact. Ten tweede: hij beklemtoont dat hij zich zeker niet méér als Fransman dan als Europeaan zal gedragen.

Wie zich hiermee gerustgesteld voelt, is naïef of dom. Het Stabiliteitspact blijft onzin en zal dan ook worden aangepast. En geloven dat iemand als Trichet, een énarque van het zuiverste gehalte, niet eerst als Fransman denkt en handelt, is van hetzelfde gehalte als geloven dat we de komende weken een verzoening meemaken tussen George Bush, Saddam Hoessein en Osama bin Laden.

Jean-Claude Trichet, telg van Bretoense ouders, maar geboren in Lyon in 1942, kwam via zijn vader, een professor, al vroeg in contact met de politieke wereld. De latere Franse president Georges Pompidou en de latere Senegalese president Léopold Senghor waren geregeld te gast ten huize Trichet. Tijdens zijn studies voor mijningenieur in Nancy sloot de jonge Jean-Claude zich aan bij de socialistische beweging. Via dat kanaal verwierf hij in 1969 toegang tot de even beruchte als selecte Ecole Nationale d’Administration ( ENA) in Parijs.

De afgestudeerden van de ENA, de énarques, mogen allen worden beschouwd als afstammelingen van Jean-Baptiste Colbert (1662-1683), het financiële brein achter zonnekoning Lodewijk XIV. Colbert wilde Frankrijk snel moderniseren volgens een protectionistisch en etatistisch model. Hij besefte dat zo’n operatie alleen kon slagen als er een bureaucratenelite werd gecreëerd met als basishouding: onvoorwaardelijke toewijding aan de Franse belangen. Door de eeuwen heen veranderde er nauwelijks iets aan die filosofie.

Trichet behoort in hart en nieren tot de moderne énarques-staat in Frankrijk. Typerend voor die groep is het onwrikbare geloof in Parijs (en Frankrijk) als absoluut centrum van de wereld, de drang tot controle en strikte planning, de grote achterdocht voor de vrijemarkteconomie, het onwankelbare geloof in eigen kunnen, de stevige achterdocht voor de democratie (want te weinig elitair en te veel onderhevig aan de grillen van het plebs), het onuitputtelijke vermogen om alle problemen en opportuniteiten te reduceren tot kwesties van politieke macht en de voorliefde voor het verwijzen naar Angelsaksische samenzweringen wanneer Frankrijk in de problemen komt. Niets menselijks is les énarques echter vreemd, want, zo documenteert Thierry Pfister in zijn boek La République des Fonctionnaires (1988), ook de eigen bankrekening krijgt voortdurend de nodige aandacht. Wie naar een echte staat in de staat zoekt, vindt bij de Franse énarques een nagenoeg perfect voorbeeld.

Voor Trichet begon het professionele bestaan als énarque al onmiddellijk na zijn studies. Op het ministerie van Financiën maakte hij snel carrière. Het feit dat hij moeiteloos de politieke tegenpolen Valery Giscard d’Estaing en François Mitterrand kon dienen, bewijst zijn politieke plooibaarheid, ook een typische trekje van de top- énarque. Trichet zag hoe het expansionistische beleid van Mitterrand resulteerde in inflatie, begrotingstekorten en devaluaties van de franc. Samen met de rest van de Franse elite kon Trichet niet verteren dat Duitsland monetair de lakens uitdeelde in Europa. Als er één land dat historische recht mag opeisen, zo staat in de énarque-bijbel, dan is dat Frankrijk. Om Frankrijk zover te brengen, moest het land eerst ook een sterke munt krijgen. Vervolgens moest het monetaire beleid onder een Europese noemer komen. Alleen vanuit een Europese koepel kon men de Duitsers verleiden tot het opgeven van hun monetaire machtspositie. Vandaar dat Trichet in Frankrijk de grote voorvechter werd van het franc fort-beleid, van de Economische en Monetaire Unie en van de euro. In 1993 zag hij zijn inspanningen ter zake beloond, toen hij werd benoemd tot gouverneur van de centrale Banque de France.

Niemand betwist de intrinsieke bekwaamheid van Jean-Claude Trichet om op 1 november het roer in handen te nemen bij de ECB. Als gouverneur van de Banque de France zetelt hij al sedert 1 januari 1999 in de raad van bestuur ( gouverning council) van de ECB. Velen kijken wel uit naar de wijze waarop Trichet zal omgaan met de sterke positie die Otmar Issing tijdens de periode-Duisenberg kon opbouwen bij de ECB. Issing, een product van de Duitse Bundesbank, is berucht om zijn conservatieve denkbeelden inzake monetair beleid. Het zou echter van een enorme naïviteit getuigen dat Trichet zijn job als ECB-voorzitter als neutrale Europeaan zal aanpakken. Eens énarque, altijd Vive la France als leidmotief.

Johan Van Overtveldt

Trichet beklemtoont dat hij zich zeker niet méér als Fransman dan als Europeaan zal gedragen. Wie zich hiermee gerust-gesteld voelt, is naïef.