De eerste president van België (er was niet eens staatsgreep nodig)

Politieke carrières worden intenser maar korter, zo blijkt uit een doorlichting van Vlaamse verkozenen. Ondertussen ondergaat België wel een opvallende ‘presidentialisering’.

Heeft eerste minister Guy Verhofstadt in alle stilte een staatsgreep gepleegd? Uit een kersverse doorlichting van de Vlaamse (en ook wel Belgische) verkozen politici blijkt alvast dat ons federale parlementaire systeem steeds meer neigt naar presidentialisering. En ja, die evolutie versterkt het aanzien van de Belgische premier. Maar neen, de eerste minister treft geen schuld. Hij kreeg de presidentiële aura door ontwikkelingen die zijn voorgangers op het spoor gezet hebben. In de eerste plaats is de presidentialisering het gevolg van de federalisering. Vrijwel alle federale ministers zagen bevoegdheden verhuizen naar de gemeenschappen en gewesten. De minister van Landsverdediging behoudt weliswaar zijn macht, maar het leger krimpt. Ook de minister van Financiën blijft stevig op post, al moet hij de zorg om de munt nu wel overlaten aan de Europese Unie. Blijven over: de minister van Justitie en de premier.

“De taken van de premier bleven nagenoeg onaangeroerd in al dat federaliseringsgeweld. Daardoor geniet de eerste minister zowel een strategisch als een psychologisch voordeel ten aanzien van de overige regeringsleden,” lezen we in Wie zetelt? – De politieke elite in Vlaanderen doorgelicht. “De presidentialisering houdt in dat de collectieve idee van een parlementaire democratie op meerdere wijzen en op meerdere terreinen verdrongen wordt door een meer individuele controle en verantwoordelijkheid. De focus komt steeds meer op personen te liggen, zowel in de campagne als in het concrete functioneren van het politieke bestel.” Niet alleen de federalisering, ook de internationalisering en het groeiende belang van de massamedia dragen bij tot de presidentiële allures. Ondertussen baseren de kiezers hun stem almaar minder op partijprogramma’s en almaar meer op personen.

De professoren Stefaan Fiers (KU Leuven) en Herwig Reynaert (Universiteit Gent) leidden het onderzoek en kregen hulp van dertien academici uit Antwerpen, Leuven, Gent, Louvain-la-Neuve en Luxemburg. Alle niveaus werden doorgelicht – van de gemeenteraadsleden, via de provincies tot de deelregeringen en het federale forum. De overige bevindingen klinken minder verrassend. Ze geven wel duidelijk de gevolgen aan van (recente) hervormingen. De quotawet van 1994, bijvoorbeeld, heeft eindelijk meer vrouwen in de politiek gebracht. Toevallig of niet (de media weet-u-wel) gaat het om jonge vrouwen, zodat ook een verjonging ingezet is, al lijkt het sindsdien voor jonge mannen juist moeilijker om een stek te verwerven (tenzij zonen-van). De mediatisering en de parlementaire hervorming van 1995 zorgen ook voor een kortere houdbaarheid van toppolitici. Politieke carrières worden korter.

Stefaan Fiers & Herwig Reynaert (red.), Wie zetelt? – De politieke elite in Vlaanderen doorgelicht. LannooCampus, 203 blz., 22,50 euro.

Luc De Decker