De échte redenen waarom Karel Vinck opstapt

Het was een zichtbaar verraste minister van Overheidsbedrijven Johan Vande Lanotte die vorige week moest uitleggen dat Karel Vinck vervroegd opstapt als topman van de NMBS. Maar eigenlijk had het hem niet mogen verbazen: hij is er mee de oorzaak van. Trends dook achter de schermen en vond machtsspelletjes, vriendjespolitiek en een coup van de SP.A op de Belgische mobiliteit.

Na precies 29 maanden gooide Karel Vinck vorige week de handdoek in de ring. Dat de Aalstenaar op 31 januari 2005 afscheid neemt als gedelegeerd bestuurder van de nationale spoorwegmaatschappij, vinden veel waarnemers te vroeg. Maar eigenlijk stond het al bij zijn benoeming, in juni 2002, in de sterren geschreven dat hij zijn mandaat niet zou uitzitten. Daarvoor was hij te veel manager en net iets te weinig politicus.

Een paar uur voor de ministerraad was men binnen de VLD op de hoogte van het vertrek van Vinck. Tijdens het kernkabinet van 27 oktober ging iedereen er nog steeds van uit dat de topman pas in het voorjaar van 2005 zou opstappen. Pas aan het einde van de ministerraad maakte Vinck ook aan zijn voogdijminister Johan Vande Lanotte ( SP.A) duidelijk dat hij het voor bekeken hield.

Vuile politieke spelletjes

De belangrijkste reden voor het ontslag van Vinck was dat de “vruchtbare spanning” tussen de spoorbaas en de Oostendse minister hoe langer hoe minder werkbaar was. Meer dan eens werd Vinck bij vergaderingen over de NMBS te woord gestaan door een adviseur in plaats van de plots verhinderde minister of kabinetschef Jannie Haek. Echte beslissingen werden uitgesteld. “Eigenlijk spraken ze niet meer met elkaar en dat zat Karel zeer hoog,” zegt een bevoorrechte waarnemer.

Botsen deden de twee vooral, maar zeker niet uitsluitend, over de benoemingen die in de drie nieuwe onderdelen van de NMBS (zie grafiek: De nieuwe structuur van de NMBS) dienden te gebeuren. Als de afscheidnemende topman in één ding niet is geslaagd, dan is dat het doorbreken van communautaire en partijevenwichten in de NMBS, een element waar hij bij de geslaagde herstructureringen van Eternit, Bekaert en Umicore veel minder rekening mee moest houden. Zo moest hij Luikenaar en PS‘er Vincent Bourlard dulden als directeur patrimonium, hoewel Vinck hem liever gisteren dan vandaag had weggepromoveerd. Bovendien moest hij tot zijn verbazing constateren dat hij zelf ook met een (VLD-)etiket werd opgezadeld, voornamelijk omdat hij nu eenmaal zeker geen socialist was. In mei diende Vinck een lijst in met kandidaten voor de verschillende topfuncties. Hij moest toen vrede nemen met voorlopige comités die de nieuwe NMBS-structuren moesten voorbereiden.

Uiteindelijk haalde Vinck zijn slag thuis wat betreft de topmannen Marc Deschee- maecker en Luc Lallemand, al is het voor de meeste waarnemers duidelijk dat hij zichzelf moest opofferen om Descheemaecker gedelegeerd bestuurder van de vervoersmaatschappij te kunnen maken. Vooral de benoeming van Descheemaecker was niet evident: bij de SP.A stoomde men NMBS-directeur reizigers Leo Pardon klaar voor die functie. Het spel werd daarbij niet altijd even proper gespeeld. Zo werd in logekringen het gerucht gelanceerd dat Descheemaecker een aanhanger zou zijn van het Vlaams Blok. Hierover ondervraagd, reageert Descheemaecker: “Enkele maanden geleden signaleerden goede vrienden inderdaad dat dit gerucht circuleerde. Pure onzin. Op vraag van minister Renaat Landuyt en van het VEV ben ik voorzitter van Jobkanaal, dat de tewerkstelling van allochtonen helpt te bewerksteligen. En ik ben ook de stichter van de oproep ondernemers tegen racisme.”

‘Njet’ van Stevaert

Ander geschilpunt: de schuldovername. Het herstructureringsplan Move 2007 – en een financieel evenwicht in 2008 – staat of valt met de overname van de historische schuld van de spoorwegmaatschappij voor een bedrag van 7,4 miljard euro. Maar de overname, beloofd voor 2005, zal eerder eind december dan begin januari plaatsvinden. De regering verwacht dat ze jaarlijks zowat 300 miljoen euro rente moet aflossen. Dat geld moet komen uit een apart fonds, waarin voor 2005 zowat 100 miljoen euro zit. De overige 200 miljoen wil de overheid halen uit de verkoop van NMBS-gronden, maar als dat niet lukt, zou de spoormaatschappij moeten bijpassen. Bovendien verliest de NMBS, als de regering een flink deel van haar vastgoed inpikt, haar belangrijkste mogelijkheid om de resterende schuld van zowat 4 miljard euro af te lossen.

Ten slotte verschillen Vinck en Vande Lanotte grondig van mening over het beheerscontract. Vinck liet vrijdag 29 oktober zijn raad van bestuur een tariefverhoging met 4,77 % goedkeuren. Want met het oog op een break-even in 2008 moet de NMBS niet alleen productiever werken en zijn kosten inkrimpen, maar ook meer inkomsten hebben. Daarom drong hij eerder dit jaar al een paar keer tevergeefs aan op een bijkomende tariefverhoging met 2,5 %. 4,77 is meer dan de 3,32 % die het huidige beheerscontract toelaat, maar Vinck voert aan dat de energiekosten de laatste twee jaar sterk zijn gestegen. Dat Vande Lanotte de verhoging zou goedkeuren, valt sterk te betwijfelen.

Want een tariefverhoging strookt niet met de ambities van SP.A-voorzitter Steve Stevaert. De Limburgse politicus heeft er nooit een geheim van gemaakt mobiliteit erg belangrijk te vinden. Minder files kunnen helpen om de verzuring in de maatschappij tegen te gaan en om mensen te stimuleren het openbaar vervoer te gebruiken, maak je het zoveel mogelijk gratis.

Rode coup op mobiliteit

De socialisten zitten daarom ook graag zelf achter het stuur: met Katleen Van Brempt en Renaat Landuyt zijn zowel de Vlaamse als de federale minister van Mobiliteit in SP.A-handen. Maar ook in de raden van bestuur van de meeste overheidsinstanties die van ver of dichtbij met de problematiek te maken hebben, is rood de dominante kleur. Te land geldt dat vooral voor de Vlaamse Vervoermaatschappij De Lijn, waar zowel voorzitter Jos Geuens als gedelegeerd bestuurder Ingrid Lieten bij de socialistische familie horen. Ter zee staat minister van de Noordzee Johan Vande Lanotte zijn mannetje, maar wordt ook bij de NV Zeekanaal en de Dienst voor de Scheepvaart – waar Willy Claes tot eind 1998 voorzitter was – aandachtig geluisterd naar wat er in Hasselt wordt gezegd. Voorts heeft de partij met Toon Colpaert ook de Vlaamse Havencommissaris – en nu ook de voorzitter van Infrabel – in haar rangen. In de lucht, ten slotte, vinden we voormalig minister Luc Van den Bossche bij de Zaventemse luchthavenuitbater Biac, wat omwille van de taalpariteit wel betekende dat Jannie Haek – kabinetschef van Vande Lanotte – moest opstappen als voorzitter ten voordele van de PS’er Pierre Klees.

De naam Haek valt nu ook opvallend vaak wanneer het erover gaat wie Vinck opvolgt als gedelegeerd bestuurder van de overkoepelende NMBS-holding. Maar liefst niet té uitgesproken: het uitlekken van een plan waarbij Luc Van den Bossche, na een passage bij Biac, het spoorbedrijf zou gaan leiden, zorgde ervoor dat het werd opgeborgen. Om dat scenario te vermijden, wordt her en der gesuggereerd dat niet Haek, maar Leo Pardon tijdelijk de post van Vinck zou gaan bezetten, tot Haek kan worden gemist op het kabinet Vande Lanotte. Want er liggen eerst nog een paar belangrijke dossiers op tafel: de programmawet en de begroting, bijvoorbeeld. Toch, zegt een SP.A-zwaargewicht, “moet Haek stilaan beseffen dat het voor hem tijd begint te worden dat hij weet waar hij naartoe kan”. Maar ook de piste-Van den Bossche is volgens sommigen nog niet dood en begraven. Biac wordt namelijk geprivatiseerd en de kans bestaat dat de nieuwe eigenaars liever een eigen CEO benoemen, waardoor de Gentenaar opnieuw op de markt komt.

Anderen zien in het ‘namen noemen’ een manoeuvre van Wouter Gabriëls, de kabinetschef van premier Guy Verhofstadt, die zo alsnog een derde liberale topfunctie zou willen binnenrijven ten koste van de SP.A. Al twijfelen de meeste waarnemers aan de haalbaarheid van dat scenario.

Ruzie en perslekken

Die stoelendans verklaart ook mee waarom Vinck al wilde opstappen op 31 januari, hoewel hij zelf altijd had gezegd dat hij eind volgend jaar zelf wou onderhandelen over het tweede deel van zijn hervormingsplan Move 2007. “Dat hij op het einde van het voorjaar zou opstappen, leek me logisch. Dan moet er een volgende CAO worden afgesloten, en dat gaat niet goed wanneer je die niet zelf in de praktijk moet brengen. Dat hij dat nu al doet, grenst aan het irrationele,” vindt een waarnemer. Er moet namelijk nog een beheerscontract met de overheid worden afgesloten. “Ik denk dat dit niet hét nieuwe beheerscontract zal worden, eerder eentje waarmee de boel kan worden opgestart, zonder meer.”

Maar er moet ook een conventie met de vakbonden worden getekend over welke mensen in welke van de drie maatschappijen moeten terechtkomen. “Wanneer het erover gaat of iemand een toeslag van 0,25 euro of 0,30 euro krijgt om naar de vervoersdochter over te stappen, staan de vakbonden nu wel in een veel steviger positie om de 0,30 te verkrijgen.” Bovendien moet de nieuwe constructie werkbaar worden gemaakt.

Eén figuur springt eruit. De Waalse liberaal Jean-Claude Fontinoy werd fors tegen de zin van Vinck bestuurder gemaakt van de NMBS-holding en van de exploitatiemaatschappij. Fontinoy wordt voluit gesteund door minister van Financiën Didier Reynders, maar wordt een affairist en een ruziestoker genoemd. Ten tijde van Schouppe was hij niet te beroerd om als bestuurder perslekken te organiseren over zowat elk gevoelig dossier. Nog moeilijker te slikken voor Vinck: op 1 februari wordt Fontinoy zelfs voorzitter van de holding. Zijn partijgenote Dominique Offergeld, MR-schepen van Vielsalm en cabinettard van vroeger Louis Michel (MR) en nu Marc Verwilghen (VLD), wordt dan directeur financiën van de holding.

Overigens moest niet alleen Vinck slikken. Ook de christendemocraten hadden op meer gehoopt dan het directeurszitje van Alex Migom. Met Marcel Baele, Dirk Demuynck en Etienne Deganck hadden ze drie kandidaten voor een extra directeurspost, ter vervanging van de in de lente gepensioneerde Antoine Martens. Die hadden ze willen verwerven ten koste van Tony Van den Berghen, maar ze bleven buiten spel staan. CD&V-senator en oud-gedelegeerd bestuurder van de NMBS Etienne Schouppe: “Ik ga geen namen noemen, maar dat mensen die bij een objectieve beoordeling zeker in het directiecomité zouden zetelen, daar níét zitten, irriteert me enorm.”

Maar misschien zit er voor hen nog iets in. Want bij Infrabel zijn voorlopig slechts vier van de acht mogelijke bestuurszitjes ingevuld. An Goovaerts

Luc Huysmans

An Goovaerts Luc Huysmans

Vinck wilde dat Marc Descheemaecker de topman van de ‘nieuwe NMBS’ zou worden, maar de SP.A stoomde Leo Pardon klaar voor die functie.