De dominee van de honger

Bedreigt hongersnood miljoenen mensen? Gisteren kon u de vraag nog wegwuiven. Maar de snelle stijging van de voedselprijzen en de groeiende vraag vanuit Afrika, China en Latijns-Amerika leiden vandaag wel tot voedselrellen. Thomas Robert Malthus heeft het allemaal beschreven en grimlacht in zijn graf.

Hertford, Dorking, Okewood (Verenigd Koninkrijk)

Tijdens de G8 in Japan werd, zonder resultaat, uren gepraat over de lege magen in de derde wereld. De politics of food – een tegendraadse ontwikkeling en ook in Europa ooit een sleutelkwestie – is terug. Tussen 1700 en 1789 waren er 110 geregistreerde hongersnoden in Frankrijk. Geen Franse Revolutie zonder de strijd om brood.

Thomas Robert Malthus werd geboren in 1766 en de hongerrellen in Europa waren in zijn jeugd even veelvuldig als de choleraplagen. Het schoolprieel van Haileybury College in Hertford Heath, waar Thomas Malthus in de zomervakanties de verfijningen en weerleggingen schreef van AnEsssay on the Principle of Population (1798), is een schande. Een groenig hok met meubilair schots en scheef en gebarsten deuren en ramen kijkt over een rommelig sportveld, het vroegere zwembad. Het wordt getoond na aandringen en met de eed: dit zal hersteld worden; wij weten, het is een ramp. The Ayckbourn Theatre is de buur van Malthus’ prieel; het schooltheater met professionele uitrusting is genoemd naar oud-leerling Alan Ayckbourn (geboren in 1939), schrijver van blijspelen – Affairs in a Tent, over een in de soep gedraaide schoolsportdag is typisch – en drama’s.

Rijke Duitsers en Russen

Thomas Malthus bracht de helft van zijn leven door in East India College, herdoopt in 1861 tot Haileybury College. De economieleerlingen zijn lid van de Malthus Society van de school en de Malthus Group handelt op de beurs. Thomas Malthus had een spraakgebrek door zijn hazenlip en gespleten verhemelte maar werd geprezen als een toegewijde, intelligente en lieve leraar. Hij schreef vrije tribunes en brieven om zijn college en zijn moderne vakken te verdedigen.

Rijke Duitse en Russische ouders vallen vandaag voor Haileybury College en hun kroost is een groeiend deel van de school. Zij opent op 1 september een afdeling voor 560 leerlingen in Kazachstan. Diversiteit was hier een constante: bij de leraren behoorden vanaf de start Indiase mannen, de moonchees, in traditionele kledij, die Perzisch, Hindoe en Bengali aanleerden. De band tussen Haileybury in India is oud en bleef ook na de naamsverandering: Clement Attlee, een Haileyburian en eerste minister voor Labour van 1945 tot 1951 verleende India de onafhankelijkheid in 1947.

Je arriveert bij het college van Malthus langs smalle wegen, groene hagen en grondige landelijkheid. De school met een spectaculaire classicistische zuidgevel bezit rondom 200 hectaren bossen en velden en is een tabernakel van Britishness. Boven de entreepoort van de gemengde school met 730 jongelui staat Sursum Corda (verheft uw hart) en het motto is Fear God Honour the King. Een bewakingscamera gluurt naar de bellers. Het vierkante schoolplein met gazon omringd door lage gebouwen en een koepelkerk lijkt op de quadrangels van de colleges in Oxford en Cambridge. De school is anglicaans, de diensten moeten worden gevolgd en de anglicaanse aartsbisschop is de hoogste autoriteit van Haileybury College. Het kapelkoor is groot en een eretaak. Frederick Forsyth, de thrillerauteur van Dogs of War, over een huurlingenraid in Afrika, woont in de streek en gaf in de laatste week van het zomersemester een lezing voor de scholieren. Op de borden aan de muren van beige baksteen hangen affiches voor de roeiclub, de cricketploeg en de dansvereniging.

Het college is stil, de vakantie begon, we zijn midden juli, alleen in het staatsonderwijs blijven de klassen in zwier. Dit is een fee paying school en Toby Parker, leraar kunstgeschiedenis, Schot, schoolarchivaris en mijn gids, zwijgt devoot op de vraag: hoeveel kost een jaar? Het zal meer zijn dan de benedictijnenscholen in Loppem en Maredsous voor onze betere schoolgangers.

Feuilleton van Morse

Haileybury College heeft een meeslepende geschiedenis en Thomas Malthus was een van de eerste docenten. Hij begon in het stichtingsgebouw, het Normandische kasteel aan een wad van de River Lea in Hertford, een marktstadje met trage straten en dikke 4×4’s op tien kilometer ten noorden van de Orbital, de ringweg rond Londen. Hertfordshire is een plaatjesboek Engels met slingerende weggetjes (Slow 30 Miles), watermolens, gastenkamers met buitenmuren vol rozen, pubs met strodaken, dorpen met een green voor cricket, lauw bier, zonnehoeden, brouwerijtjes voor amber ale. Je rijdt door een feuilleton van Morse. Oxford is op vijftig kilometer van Hertford.

Met welbehagen opent Toby Parker, tweed jasje en ribfluwelen broek ondanks de warmte, het bezoek aan Haileybury College met thee in de oudste schoolvleugel. Hij en ik zitten aan de majestueuze vergadertafel van de East India Company (“the room was literaly built around it”) en in de belendende kamer hangt een tekening van Thomas Malthus. Hij was niet happig op portretten want schaamde zich zijn hele leven voor zijn misvormde mond. Rond de haard hangen tegels in Delfts blauw. Bezoekers ontvangen een afdruk van het enige bekende portret van Robert Malthus dat behoort tot het collegepatrimonium. De oude kapel is de schoolbibliotheek en in deze ruimte met gebogen zoldering, ruime ramen en de wijding van boekengeleerdheid predikte Thomas Malthus op zondag.

Petekind van Rousseau

Malthus was bij zijn vrienden bekend als Bob en bij zijn studenten als Old Pop. Zijn critici noemden hem Monster Malthus of de Miserable Parson. Hij was de tweede zoon van zeven kinderen van een strenge vader die Jean-Jacques Rousseau en David Hume (zie Trends van 3 juli 2008 – wandelen met Adam Smith) bewonderde en persoonlijk kende. Rousseau werd de peter van de jonge Malthus.

Hij liep school in Cambridge, waar hij afstudeerde als wiskundige, werd gewijd als dominee in 1788 en vijf jaar nadien verkozen tot Fellow van Jesus College. Op zijn 32ste, in 1798, publiceerde Robert Malthus het boek dat hem tot vandaag beroemd en actueel houdt, de volledige titel is An Essay on the Pinciple of Population as it Affects the Future Improvement of Society en er volgden zes edities met telkens nieuwe elementen (in zijn tweede editie verdedigde hij seksuele tucht en onthouding om het kinderaantal te drukken, een eerste vorm van officiële geboortebeperking; de kritiek was oorverdovend). Hij weerlegde in het essay de stelling van William Godwin dat de bevolkingsaanwas en de voedselproductie gelijkliepen en er dus geen schaarste zou ontstaan.

De doctrine van Malthus is: de bevolking groeit in een meetkundige reeks – 2, 4, 8, 16, 32 – terwijl de landbouw groeit in een rekenkundige reeks – 1, 2, 3, 4, 5, 6. Dus ontstaan overbevolking, armoede, honger en een instorting van de samenleving. Zijn theorie beïnvloedde het denken van Charles Darwin en diens bekende uitspraak: the survival of the fittest.

Hitler en Gandhi

Malthus werd professor van het East India College in 1806 en bleef tot aan zijn dood in 1834. Hij stierf aan een longaandoening tijdens een gezondheidskuur in Bath (een badenstad sedert de Romeinse tijd) en is daar begraven. Professor Malthus was getrouwd en had twee kinderen, later een derde, en zijn vijanden maakten hem belachelijk met de roddel dat hij elf afstammelingen had en niet pratikeerde wat hij predikte. Karl Marx (zie Trends van 31 juli 2008 – Wandelen met Karl Marx) bespotte hem: “een schaamteloze pluimstrijker van de heersende klasse” en in Byrons Don Juan (1820) werd hij ervan beschuldigd “het huwelijk te veranderen in wiskunde”.

In de twintigste eeuw gebruikten zowel Adolf Hitler als Mahatma Gandhi Malthus’ ideeën voor hun leerstellingen van respectievelijk moordzucht en vegetarische vrede. De uitgebreide dierenbeschermingswetten van de nazi’s en de vegetariër Hitler bewezen daarbij dat diervriendelijkheid kan samengaan met ongekende wreedheid tegenover mensen.

De bevolkingstheorie was niet de enige belangstelling van dominee Malthus: hij debatteerde over kapitaal en winst, Ierland, de Poor Laws, eigendom en huur.

Eerste economiedocent ooit

De school van Thomas Malthus is twee eeuwen oud. Hertfordshire en Bedfordshire lokten de hoge lui van de East India Company, de privéonderneming, met staatstoestemming, die India en Pakistan exploreerde, exploiteerde en beheerde voor de Britse natie.

Markies Wellesley opende bij het begin van de negentiende eeuw voor de overheid een school voor ambtenaren en soldaten in India en dreigde met dat talent het monopolie van de East India Company te verzwakken. Haileybury College begon in de heuvels van Hertfordshire als East India College met een programma dat de Schotse pedagogie – die ruimer en moderner was dan de Engelse – volgde. Chemie, natuurkunde, wiskunde, astronomie en talen waren verplichte vakken. Thomas Malthus was de leraar geschiedenis en economie van het koloniale college en met die leeropdracht werd hij de eerste docent ooit die economie als vak aanleerde.

Malthus had een invloed op het volledige schoolprogramma en besprenkelde het met zijn ideeën over de Britse volkshuishoudkunde en de economische betrekkingen met de kolonie. De East India Company was stinkend rijk en kon haar leraren hoge wedden betalen (500 pond per jaar, de helft daarvan na tien jaar als pensioen plus een gratis woning, merkelijk meer dan in Oxford en Cambridge), het corps was uitmuntend en bleef trouw aan de instelling. Het East India College kreeg een statuut tussen middelbare school en universiteit. De civiele opleiding had de overhand, hoewel schermen in het uurrooster stond evenals schetsen om de afgestudeerden bij de exploratie, de fortenbouw en de spionageopdrachten in het Verre Oosten nuttig te zijn.

Ruzie en opstand

De scholieren waren een roerige bende. Zij kwamen niet binnen wegens hun talent, maar gewoon op voorspraak van het leidende personeel van de East India Company. Ruzie en opstand waren het gevolg. De docenten ontvingen stone money, bibbergeld om de rellen te verzoeten. Met ingezonden stukken bepleitte Robert Malthus dat de opstandigheid van de scholieren grof werd overdreven.

De stellingen van Malthus beïnvloedden de Britse kolonisatoren tijdens de hongerjaren in India. Trouw aan het Essay zagen zij deze als natuurlijke wapens tegen de overbevolking van het subcontinent. In 1857 werd de East India Company opgeheven en de koloniale school werd in 1861 de public school van Hertfordshire. Door fusies met andere instellingen, onder meer het United Services College in Devon, baadt zij in de imperiale traditie. Onder meer Rudyard Kipling, de kwintessentiële apologeet van de Britse expansie en dadendrang, met The Jungle Books en Kim, is een oud-scholier. Het schoolblad adverteert voor het 69ste Kipling Dinner op zaterdag 22 november 2008 bij de Royal Overseas League aan Buckingham Palace.

Langs de oprijlaan van Haileybury College gedenkt een obelisk de 54 Haileyburians die sneuvelden in de Zuid-Afrikaanse Boerenoorlog rond 1900. Vierhonderd oud-scholieren dienden bij de Britse bezettingstroepen aan de Kaap en in Transvaal.

Okewood Chapel

In het Tourist Office van Dorking, een marktstad ten zuiden van Londen, zoek ik een uur met Sue Raven op de landkaarten naar Okewood Chapel, de kerk waar Thomas Robert Malthus jaren sleet als dominee en de eerste zinnen schreef van AnEssay on the Principle of Population. In haar map zit één artikel over de wereldberoemde stadsgenoot, blij is zij wel, ondanks de commotie, om meer te kunnen doen dan het dichtstbijzijnde bankkantoor of het internetcafé in de High Street aan te wijzen. Na zestig minuten is het eureka, vinden wij een route naar de gehuchten Wotton en Forest Green bij Guildford, en vertrek ik langs The Rookery in Dorking, een privédomein van de familie Brooke, waar Thomas Robert Malthus geboren werd in 1766 als de zoon van Daniel en Henrietta Malthus.

Daniel legde het terrein aan met vijvers, watervalletjes en cottages. De volgeling van Rousseau verbood zijn vrouw om haar trouwring te dragen. The Rookery is ook nu paradijselijk met witte huizen onder de wingerd, klimop en theerozen.

Dorking ligt aan Box Hill, 172 meter boven de zeespiegel, een geliefd natuuroord voor de Londenaren die wandelen, fietsen en orchideeën, planten en vlinders zoeken op de kalkheuvel. De streek is bekend bij motorrijders en de eettent Ryka’s Burgers, ontsnapt uit een aflevering van Coronation Street, is de startplek voor tours on wheels van Honda’s, Kawasaki’s, Yamaha’s en Guzzi’s. Robert Malthus zwierf in zijn jeugd uren over Box Hill dat toen ver lag van dagjesmensen uit de metropool op dertig kilometer. Jane Austen vertelt in het populaire boek Emma: ” She had never been to Box Hill, Emma wished to see what everybody found so well worth seeing … seven miles were travelled in expectation of enjoyment, and everybody had a burst of admiration on arriving“.

Veel doopsels, weinig begrafenissen

Thomas Malthus wist dat zijn spraakgebrek hem als dominee zou schaden, maar schreef aan zijn vader: “Mijn grote wens is teruggetrokken te kunnen leven op het platteland en de Master van Jesus College in Cambridge geeft toe dat hij geen woord verliest als ik lees of voordraag in de kapel.” De filosoof vond zijn quiet country living in Okewood Chapel bij Dorking en Guildford. De kleine, dertiende-eeuwse kerk op een bult is omringd door een bos en ziet er sprookjesachtig uit. Het kerkhof is cirkelvormig en doet meer denken aan een heidense begraafplaats dan aan een christelijke.

Okewood was merkwaardig in de achttiende eeuw in de ogen van zijn bedienaren, ook van zij die Robert Malthus en zijn opinie nooit hebben gekend, door het grote aantal doopsels en het beperkte aantal begrafenissen. In 1792-1794 tekende de kerk 51 doopsels en 12 overlijdensmissen op, terwijl er in het nabije Wotton in dezelfde tijdspanne 24 doopsels en 34 overlijdensmissen waren. Statistisch is dat nonsens, maar op Robert Malthus moet het hebben ingewerkt. Hij leerde in Dorking, Okewood en Wotton dat de stoere landelijkheid van de Engelsen romantische kletspraat was en het leven buiten zwanger was van misvormingen, honger en vroege dood.

Door Frans Crols

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content