De CFO van de paus

Tijdens het paasweekend zal Rome naar jaarlijkse gewoonte opnieuw overspoeld worden door een massa pelgrims. Wellicht zullen er nu een stuk meer zijn dan vroeger, want Pasen valt ongeveer samen met de eerste verjaardag van de verkiezing van kardinaal Joseph Ratzinger tot paus Benedictus XVI.

Die duizenden pelgrims vormen voor het Vaticaan een belangrijke bron van inkomsten. Via het bezoek aan allerlei historische gebouwen en musea, plus de verkoop van souvenirs, brengen ze veel geld in het laatje. Het religieuze toerisme en de merchandising zorgen voor 10 % van de inkomsten van Vaticaanstad. Dat is meer dan welkom, want de voorbije jaren zagen de financiën van het Vaticaan er niet zo rooskleurig uit. Van 2001 tot 2003 gingen de rekeningen steevast in het rood, met een verlies van respectievelijk 13 en 9 miljoen euro.

Pas voor 2004 kon de Heilige Stoel opnieuw met winstcijfers uitpakken. In dat jaar werd er een winst van ruim 3 miljoen euro geboekt. Die evolutie is vooral de verdienste van kardinaal Sergio Sebastiani. Hij is het hoofd van de prefectuur voor economische aangelegenheden en fungeert zowat als financieel directeur van het Vaticaan. De manier waarop hij het Vaticaan uit het rood haalde, komt ons bekend voor. Zo werd een deel van de put gevuld dankzij eenmalige maatregelen: de verkoop van vastgoed om precies te zijn. “Maar onze goede resultaten zijn vooral het gevolg van lucratieve beleggingen,” aldus de kardinaal. “Wij zijn op dat vlak sterk afhankelijk van de evolutie van de beurskoersen.” De beleggingen zorgden voor 17 miljoen euro extra inkomsten. Naar eigen zeggen belegt het Vaticaan 80 % in obligaties en 20 % in aandelen. De beleggingen zouden allemaal ethisch verantwoord zijn. Geen investeringen in de wapenindustrie en evenmin in farmaceutische bedrijven die voorbehoedsmiddelen produceren. In de jaren zestig kwam de toenmalige paus Paulus VI eventjes in een lastig parket toen bleek dat het Vaticaan aandelen bezat van een farmaconcern dat de pil produceerde.

Als we de officiële cijfers van de Vaticaanse boekhouding bekijken, blijkt dat er elk jaar voor meer dan 200 miljoen euro inkomsten en uitgaven zijn. “Naar het precieze vermogen van het Vaticaan blijft het gissen,” zegt de Duitse economische historicus Hartmut Benz. “Het totale vermogen van het Vaticaan schat ik op 1,2 miljard euro.”

Wanneer hem gevraagd wordt naar het precieze vermogen van het Vaticaan, houdt Sebastiani de lippen stijf op elkaar. Of hij benadrukt dat het gewoon niet te berekenen is. “Moeten we dan ook al onze kunstschatten in rekening brengen?” antwoordt de CFO van de paus. “De waarde daarvan is gewoon niet te schatten.”

Dat Sebastiani discreet blijft over het financiële reilen en zeilen van het Vaticaan, mag niet verwonderen. Eerst en vooral is openheid nooit echt een specialiteit van de ministaat geweest en bovendien slaagt de 75-jarige Sebastiani er steevast in veel te spreken zonder echt iets te zeggen. Dat typeert deze Italiaan, die het voorbeeld bij uitstek van de discrete curiekardinaal is. Net als veel collega’s heeft hij het gros van zijn carrière doorlopen in de administratie van het Vaticaan (hij was in de jaren negentig secretaris van de curie, zeg maar de regering van de paus) en beschikt over een pak ervaring als diplomaat. Zo was hij van 1985 tot 1994 nun- tius (pauselijk ambassadeur) in Turkije. Een waarnemer van het Vaticaan: “De kerk beschikt over een gigantisch netwerk aan contacten op internationaal vlak. Wie pauselijk nuntius is geweest, behoort tot de top van het diplomatenkorps.”

Sinds 1997 is Sebastiani minister van Financiën van het Vaticaan. Als oud-diplomaat heeft hij er in die functie altijd voor gepleit om te besparen op de uitgaven voor diplomatieke missies. Maar tegelijk mocht het aantal ambassades niet dalen. Het Vaticaan beschikt wereldwijd over 118 nuntiaturen.

Hij was niet echt bezorgd toen de cijfers een vijftal jaar geleden in het rood doken. Sebastiani: “Ik wist in 2000 dat we een prijs zouden betalen voor de malaise op de beurs. Daarnaast was er ook het negatieve effect van de daling van de dollar ten opzichte van de euro.” Voor de courante uitgaven moet het Vaticaan namelijk in belangrijke mate een beroep doen op bijdragen van de bisdommen (23 miljoen euro in 2004) en individuele giften via onder andere collectes (de zogenaamde Sint-Pieterspenning, goed voor 43 miljoen euro). Het gros van die bedragen wordt in dollar gestort, want 48 % van de giften komt uit Amerika. Het Vaticaan is dus sterk afhankelijk van de fluctuaties van de Amerikaanse munt. Bovendien daalt de stroom giften enerzijds door de daling van het aantal gelovigen en anderzijds door de zware schadeclaims tegen een aantal Amerikaanse bisdommen naar aanleiding van seksschandalen.

De echt belangrijke test voor Sebastiani wordt de voorstelling in juli van de resultaten voor 2005. Voor de begrafenis van paus Johannes Paulus II en het conclaaf en de verkiezing van een nieuwe paus, waren extra uitgaven nodig. Toch hoopt Sebastiani op een positief resultaat dankzij de goed presterende aandelen- en vastgoedmarkt.

Hij zal in elk geval open kaart moeten spelen, want de tijd dat de financiën van het Vaticaan zich in een sfeer van geheimzinnigheid bevonden, is definitief voorbij. Sinds het faillissement begin jaren tachtig van de Banco Ambrosiano, de huisbank van het Vaticaan, heeft de Heilige Stoel gekozen voor meer transparantie. Gedaan met de vermoedens als zou de ministaat gebruikt worden om misdaadgeld wit te wassen of dat hij misbruik zou maken van zijn positie als fiscaal paradijs.

Ook met de komst van de Europese spaarrichtlijn zal daar wellicht niets aan veranderen. Vaticaanstad valt buiten de richtlijn, maar om daarvan te kunnen profiteren, moet je wel inwoner van de ministaat zijn. En dat privilege blijft momenteel beperkt tot een aantal geestelijken en de leden van de Zwitserse Wacht.

Alain Mouton