De betovering van een foto

MARC BUELENS

Een tekening zegt meer dan duizend woorden. En als het op emoties aankomt, zegt een foto vaak meer dan tien tekeningen. Voor mij is de foto van het jaar al gemaakt. De staf van het Witte Huis kijkt vol spanning toe hoe de navy seals Osama Bin Laden uitschakelen.

Het is een merkwaardige foto. De ogen van iedereen gericht op een scherm. Behalve een generaal in het midden die een computer bedient. Onze ogen glijden dadelijk af naar de twee meest bekende gezichten: Obama en Clinton. Clinton met de hand voor de mond. De eerste indruk lijkt een mengeling van afschuw, spanning, ja, zelfs wat angst.

Slechts bij een tweede studie zie je vooral kritische observatie. Je kunt duizend keer uitleggen dat ze last had van allergie, maar dat zie je niet. Is dit een late afrekening van de Obama-clan die niet vergeten is hoe Hillary Barack had aangepakt tijdens de voorverkiezingen? Toevallig waarschijnlijk, maar toch mooi meegenomen.

Vicepresident Biden met een rozenkrans. In het atheïstische Europa maakt dat een vreemde indruk. Zie je al Di Rupo of De Wever met een rozenkrans discussiëren over Brussel-Halle-Vilvoorde? Maar in het diepreligieuze Amerika scoor je daarmee.

Bijzonder merkwaardig is de plaats die Obama inneemt op de foto. Niet in het midden, niet rechtstaand à la George Bush ‘mission accomplished’, maar gespannen, supergespannen zittend, op het tipje van een lage stoel, opzij, 100 procent betrokken, maar niet dominerend.

Ook hier is er een prozaïsche reden. Brigadier Generaal Brad Webb (in het midden) had de technische regie op zich genomen, Obama was gewoon een plaats opgeschoven. Dit projecteert een uniek beeld van Obama, een betrokken leider, maar geen dictator, geen superego à la Sarkozy of Berlusconi, maar iemand die het niet nodig heeft om zichzelf in het midden te zetten. Misschien krijgen we binnenkort wel een nieuwe rage: ‘leiden van opzij’.

De kamer (the situation room) is ontzettend klein. Je zit bijna op elkaars schoot. De vraag is natuurlijk, waarom is er dan plaats voor een fotograaf? Als je graag de boodschap de wereld rondstuurt ‘wij zijn een team’, dan moet je het natuurlijk zo doen. Boeiend is dat ze niet het moment van de beslissing tonen, dat interesseert de Amerikanen matig, maar het moment van de actie, waar ‘onze jongens’ hun leven riskeren voor het vaderland, voor de rechtvaardigheid, met de volle steun van hun leiders. En terwijl de navy seals kunnen sterven, eten de leiders geen kaviaar of kreeft, maar wat snacks en chips. Dat heeft het Obama-team goed geleerd van Bill Clinton: ongezonde dingen als president, dat maakt je menselijker.

Is dit nu allemaal hineininterpretieren? Slechts gedeeltelijk. De foto is naar alle waarschijnlijkheid niet vervalst, het risico is te groot dat dit ontdekt wordt. Maar de verkiezingscampagne is begonnen. Dus laat je de huisfotograaf 100 foto’s nemen en er zal wel eentje bingo zijn. Die 99 andere, die met een gapende Obama, een nagelbijtende vicepresident, of een chipsetende Clinton, die krijgt niemand te zien.

Leiderschap, en zeker politiek leiderschap, is meer en meer ‘theater op het moment van de waarheid’. Dan moeten de oneliners uit de mond rollen, dan moet de foto genomen zijn langs de fotogenieke kant, dan moet de stem dieper, de spraak wat trager, dan moet je scoren. Uit onderzoek blijkt dat we nauwelijks enkele seconden nodig hebben om ons een min of meer betrouwbaar beeld te vormen van een andere persoon.

We kunnen uiteraard niet in vijf seconden schatten of iemand goed scheikunde kent of aanleg heeft voor bedrijfsrecht. Maar of iemand betrouwbaar is (lees: ‘ons ligt’) of enthousiast danwel dominant is, daar hebben we een radar voor die ons zelden in de steek laat. Zo’n foto moet dus dadelijk aanspreken en moet de Amerikaanse kiezer wegleiden van slechte jobcijfers, van een nooit gezien staatsdeficit en ruziemakende politieke partijen, die niet het land maar zichzelf centraal stellen.

De foto is vakmanschap. In propaganda. In presidentstheater. In leiderschap. Ik hou van vakmensen.

De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Leuven Gent Management School.