De beste Jaren moeten nog komen’

Trendsdirecteur Frans Crols vertrok eind 2007 met pensioen. Een terugblik op de loopbaan van een journalist, die ook pedagoog is, en zijn blad.

Ik slaap de laatste tijd slecht”, zegt de premier en dan rijst het vermoeden dat de economische toestand er voor iets tussenzit. Zo begon het grote interview in het eerste nummer van het toen nog veertiendaagse zakenblad Trends dat in maart 1975 in de krantenwinkels lag. De premier was Leo Tindemans, met wiens nachtrust het de daaropvolgende jaren niet veel beter zou gaan. De interviewers waren de redactionele coördinator van Trends Wout Pittoors, die naderhand mee de krant De Morgen van de kant zou duwen, en … Frans Verleyen, de hoofdredacteur van Knack, de wat oudere broer van Trends. Zo ging dat in die dagen. Die van Knack, Frans Verleyen, Johan Struye, Walter De Bock en Frank De Moor, redacteurs die dan al landelijke bekendheid genoten, trokken mee de Trendskar.

Frans Verleyen woonde in die jaren vlak in de buurt van Tindemans en kwam geregeld bij de premier over de vloer. Dat vergemakkelijkte een en ander. Bovendien maakte Tindemans’ toenmalige kabinetschef Willy Boes deel uit van de redactieraad van Trends.

Het Egmontpact en het verloop van de machtsstrijd binnen de CVP tussen Tindemans en diens opvolger als premier, Wilfried Martens, zou de relatie van Verleyen met zijn buurman wat vertroebelen. Maar in dat eerste Trendsinterview stond de barometer nog op mooi weer. Wat ook mag blijken uit de eerbiedige, soms plechtige toon van het gesprek, dat eindigde met de vraag of er ‘uit deze gestoorde periode, een rechtvaardiger planeet, een eerlijk wereldsysteem kan of zal groeien’ en hoe de christendemocraat en ethicus, Leo Tindemans dus, dat zag?

Kortom een vraag die de lezer vandaag nog altijd bezighoudt.

“Weet je”, zegt Trendsdirecteur Frans Crols, “mocht je de congresteksten van het VEV van toen naast die van het huidige Voka leggen, je zou merken dat nogal wat thema’s actueel zijn gebleven. De werktijd, flexibiliteit, loonlasten, globalisering – al heette dat toen nog buitenlandse concurrentie, vooral vanuit de lagelonenlanden – het kwam allemaal al aan bod.”

En het waren nog woelige tijden ook. Ook economisch. Wereldwijd waren de gevolgen voelbaar van de beslissing van de Amerikaanse president, Richard Nixon, om een einde te maken aan de vrije converteerbaarheid van dollars in goud. Want de sluiting van de zogenaamde ‘gold window’ maakte een einde aan monetaire en prijstechnische discipline. Van dan af kon het gebeuren dat wisselkoersen, zelfs van tot dan granietvaste munten als de Zwitserse frank, in een uur tijd meer op en neer jojoden dan in de decennia voordien.

Er hing wat kranks in de lucht in 1974. Enkele maanden voor de lancering van Trends trad de Amerikaanse president Nixon af als gevolg van het Watergateschandaal. In Zuid-Vietnam veroverde de Vietcong de hoofdstad Saigon. In Saudi-Arabië werd koning Feisal vermoord. In Libanon laaide de burgeroorlog weer op. In Spanje stierf dictator Franco en in het Drentse plaatsje Wijster gijzelden Molukkers een trein.

In politiek België draaide het debat rond de gewestvorming, een thema dat daarom ook ter sprake kwam in het eerste grote Trendsinterview met Tindemans.

Iskra

Het nieuwe aan Trends waren de uitgesponnen gesprekken als dat met Leo Tindemans, en de doortimmerde achtergrondverhalen. Het uitgeven van zakenbladen was tot dan vooral een zaak van kleine, vooral Franstalige uitgevers. Hun bladen, intussen allemaal ter ziele, hadden veel weg van het Algemeen Wereldtijdschrift in Lijmen van Willem Elsschot.

De eerste redactiecoördinator bij Trends, Wout Pittoors, een oudgediende van de socialistische Volksgazet, had kortstondig voor dat soort bladen gewerkt. Elke bedrijfsleider die graag zijn portret op de cover van zo’n blad zag en binnenin een hoera-artikel over zichzelf en zijn bedrijf wenste, kon dat tegen betaling van een paar duizend euro krijgen.

Bob Wezenbeek, gewezen VEV-directeur, werkte toen voor De Financieel Economische Tijd. Die krant, waarvan de titel intussen werd gekortwiekt tot De Tijd, was in 1968 door het VEV en de grootbanken opgericht, maar werd geleid door bonafide journalisten. De zakenkrant, die de economische en financiële berichtgeving ernstig opnam, floreerde van bij de start.

“Na hooguit vijf jaar was de krant al uit de rode cijfers. Een onverhoopt succes”, herinnert Wezenbeek zich. “Tegen de tijd dat Trends op de markt kwam, benaderde de verkoop van de krant de kaap van 30.000 exemplaren. Trends kwam precies op zijn tijd, want het grote elan van het Vlaamse bedrijfsleven was begonnen.”

In die dagen was Frans Crols een aanstormende journalist op de economie- redactie van Gazet van Antwerpen, waar Louis Meerts de hand aan het roer hield. Crols, geboren in 1942 en opgeleid eerst aan het Sint-Victorcollege in zijn geboortestad Turnhout, daarna aan de UFSIA, waar hij toegepaste economische wetenschappen studeerde, had zijn grote Wanderung achter de rug toen hij bij Gazet van Antwerpen landde. Zijn vader, kaderlid in een van de grote Turnhoutse papierbedrijven, had het wellicht liever anders gezien. Maar dat hij journalist zou worden, dat stond voor de jonge Crols al vrij vroeg vast.

Na zijn studies had hij zijn burgerdienst vervuld als ontwikkelingswerker in Congo. Hij had ook les gegeven aan het Mechelse Sint-Romboutscollege, waar enkele jaren eerder Frans Verleyen en dichter Herman de Coninck waren gepasseerd. Bij de Compagnie Maritime Belge had Crols een leerrijke stage gevolgd. Maar in Congo al was hij zijn eerste stukjes gaan schrijven voor Gazet van Antwerpen, onder de verrassende schuilnaam Iskra – wat Russisch is voor Vonk – de titel van de communistische krant die Lenin in 1900 in Leipzig uitgaf.

Crols zou dat agitprop-kantje nooit afleggen. Bij Gazet van Antwerpen, die waar nodig een krachtige partij meeblies in de Vlaamse strijd, voelde de flamingant Crols zich als een vis in het water. “Maar ook de Gazet ontsnapte niet aan de veranderingen”, vertelt Crols. “De ommekeer kwam van binnenuit, door de instroom van een nieuwe generatie journalisten – 68’ers, zeg maar.”

Op de redactie binnenland zat een opmerkelijke debutant, Guido Fonteyn. Fonteyn kreeg ooit van de familie De Nolf het aanbod om samen met Luc Delaforterie, een man met een reputatie in de Vlaamse Beweging, bij Knack te beginnen. Het gesprek in Roeselare met uitgever Willy De Nolf en diens vrouw Marie-Thérèse De Clerck verliep stroef. Fonteyn vond het niet passen dat daar ook een snaak aan een zo ernstig gesprek deelnam, vertelde hij naderhand aan Crols. Die jonge blaag was Rik De Nolf. Nadien stapte Fonteyn van de Gazet over naar De Standaard.

Als economieredacteur van Gazet van Antwerpen volgde Crols met belangstelling de avonturen van het Roeselaarse uitgeversbedrijf Roularta, dat zich begin 1971 in de grote Brusselse uitgeverswereld had gewaagd met de lancering van het nieuwsmagazine Knack.

Nieuwe ploeg

Ironisch genoeg kwam Crols onder de aandacht van de uitgeversfamilie De Nolf met een fout bericht over Roularta. Crols had in zijn krant met een zekere stelligheid aangekondigd dat de uitgever van de Gouden Gids op het punt stond Roularta over te kopen. Rik De Nolf sprak hem daarop aan tijdens een receptie. Het contact bleef bewaard. Eind 1976 maakte Crols de overstap. In januari 1977 dook zijn naam op in de colofon van Trends. Zijn eerste bijdrage handelde over ‘Belgische koopvaardij, een stille groeier’.

Drie jaar later al wordt Frans Crols hoofdredacteur van Trends. De functie van directeur-hoofdredacteur werd tot dan waargenomen door de minzame Gentse professor Marcel Deberdt. Wout Pittoors en Frank Schlömer, de kern van de equipe die Trends mee in de vaart bracht, zijn intussen vertrokken naar De Morgen. Crols verzamelt rondom zich een nieuwe ploeg met Huib Crauwels, Rudi Mackintosh en Johan Van Overtveldt. Het is een uitgelaten bende, die het uitstekend kan vinden met de potverteerders van Sport Magazine, die in het statige pand langs het Brusselse Jamblinne de Meuxplein een verdieping hoger huizen. De vernieuwde redactie hanteert de stelregel van Crols ‘ no guts, no story‘ en zal naderhand het veertiendaagse Trends ombouwen tot een heus weekblad.

“Trends heeft nooit een cheffencultuur gekend”, legt Crols uit. “De redactie is een team waar iedereen op vrijwel dezelfde hoogte evolueert en waar elke mening, ook die van de debutant, telt.” “De hiërarchie is hier niet echt zichtbaar”, voegt hij daaraan toe. “Dat is ook de huisstijl van Roularta. En dat is wat me destijds ook voor het blad en voor de overstap had ingenomen. Elders werd daarop neergekeken. Trouwens, uit Roeselare kon toch niets goeds komen? Maar ik had het persimperium van De Smaele in elkaar zien stuiken. Ik dacht toen: ‘ik kan verkeerd gokken, maar die mannen in Roeselare zouden wel eens kunnen slagen waar De Smaele faalde.’ En zo is het gegaan. Roularta komt uit een toestand, tweeënhalve generatie geleden, waarmee elke lokale uitgever van reclamebladen vertrouwd is. En kijk, vandaag staat het bedrijf te midden van de grote Europese persuitgevers.”

“Mijn Turnhoutse roots kan je vergelijken met de Roeselaarse”, verklaart Crols. “Ik weet wat het betekent als provinciaal te moeten knokken om het respect van de jongens van de grote stad te verdienen. Bovendien had je bij Roularta – en heb je nog altijd – iets van die VKW (Vlaamse Katholieke Werkgevers)-sfeer. Wij kenden dat ook in de Kempen: stevige ondernemers, met een ferme villa en een grote voiture voor de garagepoort, maar op elk moment toegankelijk voor hun medewerkers.”

Crols en Verleyen

In de nieuwe structuur neemt Lode Claes de functie op van directeur. Claes, die van bij de aanvang bij het Trendsavontuur was betrokken, zal ook de redactieraad voorzitten. In die redactieraad van Trends zetelen in de loop der jaren tal van bekende namen: Mark Eyskens, Marcel van Meerhaeghe, Paul Buysse, Eddy Bruyninckx, Kris Peeters, de huidige Vlaamse minister-president, en de jonge bolleboos Herman Van Rompuy, van wie begin 1987 een opgemerkt opiniestuk zal verschijnen onder de provocerende titel “De inlevering beu”, en met als slotzin: “Het is een vreemd klimaat bij de jaarwende.” Herman Van Rompuy, precies 20 jaar geleden in Trends. “De redactieraad had geen greep op de redactiewerking”, legt Crols uit. “De mensen die daar zaten, waren onze contactpunten met het terrein. Ze vergemakkelijkten de toegang tot een aantal topfiguren van het bedrijfsleven en de politieke wereld, en verschaften ons vanuit hun ervaring ook nieuwe inzichten.”

Lode Claes was een gewezen VU-senator die na het Egmontpact uit de partij stapte, eerst met de Vlaamse Volkspartij nog een Vlaams verkiezingskartel vormde met Karel Dillen, maar naderhand de politiek vaarwel zei. De erudiete Claes, een vriend van de Duitse literator Ernst Jünger, was jarenlang de secretaris-generaal van de Economische Raad voor Vlaanderen en één van de gangmakers achter tal van buitenlandse investeringen in Vlaanderen. Zijn beheersfunctie bij de Groep Brussel Lambert maakte van hem een belangrijke bemiddelaar tussen Vlaamse ondernemers en het Brusselse, veelal Franstalige kapitaal.

Vrij snel nam Trends, naast Knack, een aparte plaats in binnen de Roulartagroep. Frans Crols gaf een stem aan het blad, zoals Frans Verleyen dat bij Knack had voorgedaan. Maar tussen Crols en Verleyen zou altijd een zekere afstand blijven bestaan. “De relatie tussen Frans Verleyen en mezelf was inderdaad nogal afstandelijk”, herinnert Crols zich. “Ooit werd Verleyen gevraagd of hij Trends las? Hij bekende toen dat hij het blad zelden of nooit bekeek. Niet omdat hij het blad niet waardeerde, maar omdat hij er zich niet wilde door laten beïnvloeden, op welke manier dan ook.”

“Al heb ik altijd aangevoeld dat hij die flamboyante manier van leven van hem nooit vol zou kunnen houden, toch heb ik altijd groot respect gehad voor Verleyen. Als ik in de buurt van Lissewege kom, zal ik onveranderlijk zijn graf aan de kerktoren groeten. Maar eigenlijk had ik een betere verstandhouding met Johan Struye, wiens familie ook uit de Kempen afkomstig was. Onze vaders waren vrienden.” Knack nam dan weer vrij snel afstand van de traditionele Vlaamse Beweging. Maar net als zijn katholieke overtuiging heeft Frans Crols zijn affiniteiten met die Vlaamse Beweging nooit verdoezeld. Hij kreeg die overigens van huis mee. Zijn heeroom was Frans Crols, leraar-priester, schrijver en radiomaker, die een plaats kreeg in de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging.

De Vlaamse vraag naar meer autonomie heeft Crols met Trends gesteund. Hij is niet alleen de bedenker van het Brussels D.C.-plan, hij is ook een van de medeondertekenaars van het ophefmakende Warandemanifest, waarin koelweg de Vlaamse onafhankelijkheid wordt gevraagd. Vaak is hij door het Brusselse bedrijfsleven op die standpunten aangekeken.

“Een keer zelfs, ten tijde van de inval van Irak in Koeweit, nadat ik had gewezen op de mistige rol van de Generale Maatschappij in de wapenleveringen in het Midden-Oosten, werden er demarches ondernomen bij de Roulartadirectie om een demper te zetten op mijn geschrijf in Trends”, weet Crols nog. “Maar zoals steeds in dit huis haalt zo een interventie weinig of niets uit.”

Het is Frans Crols altijd een raadsel gebleven waarom de Vlaamse ondernemers vanuit een economische ratio niet vaker het voortouw namen bij het ter discussie stellen van de Belgische constructie. Want voor hem blijft België een rem op de economische groei van Vlaanderen.

Dat was trouwens van bij de aanvang ook een van de uitgangspunten van een krant als De Tijd. “Voor De Financieel-Economische Tijd was Trends dan ook geen concurrent, maar veeleer een medestander”, zegt Bob Wezenbeek. “We bestonden broederlijk naast elkaar en brachten al dat interessante economische en financiële nieuws in een toegankelijke taal onder de aandacht van de Vlaamse lezers. Frans Crols was in die zin zowel pedagoog als journalist. Hij heeft bij het begin van de jaren 1980 een heel belangrijke rol gespeeld in het Vlaamse bedrijfselan als gevolg ook van de fameuze Dirv – Derde Industriële Revolutie Vlaanderen – een actie gelanceerd door toenmalig Vlaams minister-president Gaston Geens, maar uitgedokterd door diens medewerker Kris Rogiers, die vroegtijdig overleed. Frans Crols en Kris Rogiers waren echte spitsbroeders.

“Die Dirvactie leidde tot de organisatie van Flanders Technology. Er werd daar later schamper over gedaan, maar het belang van die actie kan niet worden overschat. Als vandaag hoogtechnologische onderdelen die in Vlaanderen worden geproduceerd onder de vleugels van de nieuwe Airbus hangen, dan is dat onder meer een goed gevolg daarvan. Frans Crols was met Trends het cement van de Dirv- actie.”

Naar Compostela

Toch was Trends bijzonder kritisch voor een onderneming als Lernout & Hauspie. Lang voor de ‘onthullingen’ in The Wall Street Journal hadden Trendsredacteuren pertinente vragen gesteld bij de ernst van de jaarverslagen van het bedrijf. “De kwaliteit van de technologie die Lernout & Hauspie afleverde, staat vandaag buiten kijf”, zegt Crols. “In Boston zitten een aantal Vlamingen die recht uit Ieper komen en in de VS de technologie van Lernout & Hauspie toepassen.”

“Maar Lernout & Hauspie is een waanzinnig drama van zelfoverschatting en van een schlemielige manier om de zaakjes te fiksen. Naar buiten uit bestond er dat haast idyllische beeld van Jo en Pol, die ‘s morgens door de velden wandelen om na te denken. In werkelijkheid was er de toenemende verzieking door de druk van de aandeelhouders, van de politiek. Met een complete paniek tot gevolg. Er was geen controle meer over de losgeslagen machine en niemand om de waarheid aan op te biechten. Banken en adviseurs hebben daar allicht geen frisse rol gespeeld. Doch los dat maar eens op, als je door de twee hoofdrolspelers constant wordt voorgelogen.”

De perikelen met Lernout & Hauspie hebben het geloof van Crols in het Vlaamse ondernemingsleven op geen moment aangetast. “Ik geloof nog altijd dat wij van een gezond ondernemingsklimaat genieten. Wat fout gaat, wordt hier nog meteen gesanctioneerd. Verrotte toestanden worden relatief snel uitgeklaard.”

“Vandaag staan Omega Pharma, Option, Bekaert, Umicore, Janssen Pharmaceutica op de harde schijf van de gemiddelde Vlaming”, zegt Frans Crols. “Fernand Huts zit vandaag toch maar in Montevideo om er een haven uit te bouwen. De Vlaamse havenondernemers behoren vandaag tot het beste wat er internationaal te begeven valt.”

“Mijn optimisme is dan ook niet gespeeld”, zegt Crols. “De Vlaamse bovenlaag wordt vandaag uitstekend geïnformeerd door bladen als Trends en De Tijd, maar ook door de kranten die hun economiebladzijden hebben versterkt. Vlaanderen telt een aantal uitstekende businessscholen, met de Vlerick School als grote voorbeeld. De overgang naar een diensteneconomie heeft zich nagenoeg voltrokken. Alleen moeten de academische wereld, de universiteiten, nog meer proactief worden betrokken, bijvoorbeeld bij de uitwerking van oplossingen voor prangende problemen als dat van de vergrijzing.”

Een teleurstelling hield Frans Crols over aan het stranden van Kalima, een blad voor allochtonen, dat in tandem geproefdraaid werd door journalisten van Trends en vrijwilligers van de Federatie van Marokkaanse Verenigingen. “Het liep mis omdat er onder de allochtone ondernemers geen wil bestond om een economische basis te geven aan het blad”, legt Crols uit. “Er is in die gemeenschap, waar ik tal van charmante mensen ontmoette, heel wat ondernemerschap aanwezig, maar het moest voor hen allemaal gratis blijven. Dat bleek niet mogelijk. Ik heb er wel een oprechte vriendschap met Mohamed Chakkar aan overgehouden.”

“Onder Vlamingen welt vaak dat gevoelen op: het stort hier allemaal in elkaar”, zegt Crols. “Maar geloof me, de beste jaren moeten nog komen. Mijn dochter, schoonzoon en vier kleinkinderen die in Zweden wonen, zijn vandaag perfect op de hoogte van wat hier in het land gebeurt via de websites van Knack, Trends, De Standaard en De Morgen. Veertig jaar geleden was dat allemaal ondenkbaar. Trends heeft een prachtige toekomst voor zich als het kompas tussen alle ballast die dagelijks op de lezers wordt losgelaten.”

Op tweede paasdag 2008 vat Frans Crols de grote voettocht aan, van Antwerpen naar Compostela. Als een vrije man, die hij altijd al was. (T)Trendsdirecteur Frans Crols vertrok eind 2007 met pensioen. De Trendsredactie grasduinde door zijn omvangrijke oeuvre en maakte er een extra magazine mee. Het is in de krantenwinkel te koop.

Frans Crols zal regelmatig voor Trends blijven schrijven.

Door Rik Van Cauwelaert – Foto’s Pat Verbruggen