De beroemdste managementpiramide

U KENT ZE WEL, de behoeftepiramide van Abraham Maslow, zowat het meest succesvolle managementmodel ooit ontwikkeld. Je vindt ze in zowat alle verhandelingen op zoek naar een wetenschappelijk onderbouwd mensbeeld, en nu nog in toch zowat de helft van de manuscripten over ‘peoplemanagement’ ‘service industry’ of ‘de klantenrevolutie’. Maslow zelf heeft al in 1963 vakkundig zijn eigen ‘theorie’ de grond in geboord en gewezen op de onwaarschijnlijke lichtzinnigheid waarmee ze werd gehanteerd, maar onlangs hebben enkele historici gezocht wanneer hij voor het eerst de fameuze piramide heeft getekend. Het antwoord: nooit.

Maslows inzicht was helder. Zodra aan een behoefte is voldaan, zal zij mijn gedrag niet meer motiveren. Ik heb honger, ik zoek brood, eet enkele boterhammen, en… ik zoek geen eten meer. Maslow rangschikte de behoeften in zekere zin in termen van dwingendheid. Onderaan komen de meest dwingende: ademen, eten, drinken. De fysiologische behoeften hebben de sterkste motiverende kracht. Maslow ordende de behoeften (zekerheid, sociale….) op een manier die best boeiend was, heel geloofwaardig klonk en die in handen van elke trainer of manipulator nog waar lijkt ook. Maar elk handboek over managementgedrag zal fijntjes uiteenzetten dat bijna alle pogingen om de theorie te toetsen op niets zijn uitgedraaid.

MASLOW SPRAK OVER een behoeftehiërarchie, over lagere behoeften (eten, seks) en hogere behoeften: helemaal bovenaan stond zelfontplooiing. Lagere behoeften kennen we allemaal, delen we met de dieren, de hogere behoeften zijn het speelterrein voor enkele uitzonderlijk begenadigde en vooral bevoorrechte individuen. Kunstenaars, wetenschappers, politici geraken tot de top van de piramide. En Douglas McGregor (weet je wel, ‘theorie X en Y’?) vertaalde de theorie uit de algemene psychologie naar de wereld van de managers. En daar sloeg de visie aan als een soort ‘killer application’. Managers waren in staat tot ‘hogere’ dingen, zoals strategie bepalen, de lange termijn veiligstellen. De arbeiders waren genoodzaakt in de lagere regionen te vertoeven, in het dagelijkse gevecht om het brood en de verzekeringspremie. Hoe mensen te motiveren? Kijk op welk niveau van de piramide ze zich bevinden, en onderzoek of ze op dat niveau nog te motiveren zijn. Misschien moet je wel een stapje hoger kijken? Misschien moet je ze erkenning of zelfs inspraak bieden?

HET GEKKE IS dat Maslow zelf nooit een piramide heeft getekend, anderen hebben dat voor hem gedaan. En met daverend succes. Zo’n tekening schakelt blijkbaar het kritische denken uit, leidt tot wat men in Hollywood the willing suspension of disbelief noemt, zonder meer aanvaarden dat dieren kunnen spreken of mensen in de tijd reizen. Maar u gelooft toch niet dat mensen netjes hun tijd afwachten om door een hogere behoefte te worden gemotiveerd? U gelooft toch niet dat zo’n theorie universeel is, en blijkbaar geldt voor alle mensen? Kijk eens om u heen en merk op hoe mensen door de meest uiteenlopende dingen gemotiveerd worden, activiteiten die zich netjes spreiden over elke laag in de piramide. Grappenmakers hebben er overigens een nieuwe basislaag aan toegevoegd, voor zovelen de eerste behoefte als ze ergens aankomen: is er wifi?

ONDERZOEKERS van de geschiedenis van het management hebben aangetoond dat Maslow zelf zich ten zeerste bewust was van de beperkingen en de eenzijdigheid van zijn ‘hypothese’, maar dat een marketingmachine focuste op de piramide en dat om ideologische redenen een nooit geteste (en sindsdien herhaalde malen weerlegde) theorie het koninginnenstuk werd van wat vroeger human relations werd genoemd. In die zin is Maslows piramide een bewijs van mundus vult decipi, de wereld wil bedrogen worden. Die behoefte kan ik echt niet plaatsen in de piramide die ten onrechte wordt toegeschreven aan een van de meest humanistische en breedste denkers uit de geschiedenis van de psychologie.