De banken bibberen

Patrick Claerhout
Patrick Claerhout redacteur bij Trends

Wie een bankier schrik wil aanjagen, hoeft maar drie letters uit te spreken: AQR. De balanstest van de ECB moet de verborgen problemen eindelijk aan het licht brengen.

AQR staat voor asset quality review, de balanstest die de Europese Centrale Bank (ECB) dit jaar uitvoert alvorens ze op 1 januari 2014 het toezicht op de belangrijkste banken van de eurozone overneemt van de nationale autoriteiten. Op die manier wil ze uitsluitsel krijgen over de kwaliteit van de krediet- en investeringsportefeuilles van de banken.

Waarom is zo’n doorlichting nodig? “Om de onduidelijkheid over de balansen van de banken de wereld uit te helpen”, zegt Ignazio Angeloni, die bij de ECB verantwoordelijk is voor de stabiliteit van het financiële systeem, in Tendances. Volgens hem heeft de balanstest een drievoudig doel: meer transparantie brengen door de verspreiding van correcte informatie over de situatie van de Europese banken, herstelmaatregelen opleggen aan banken die zakken voor de test, en het vertrouwen in de sector herstellen.

Verbijsterend

Het probleem in Europa is dat banken traditioneel, in afspraak met de nationale toezichthouders, hun eigen criteria en modellen gebruiken om risico’s in te schatten. En hoewel het om identieke producten gaat, liggen die inschattingen ver uit elkaar. Dat bleek eens te meer uit een onderzoek dat de Bank voor Internationale Betalingen (BIB), de bank van de centrale banken, vorig jaar uitvoerde. De BIB zond een hypothetisch leenboek naar 32 grote banken en vroeg hun een risico-inschatting te maken.

Het resultaat was verbijsterend. De waarderingen van het risicogewicht van de portefeuille liepen mijlenver uiteen. Conservatieve banken zetten tot 4 procentpunten meer kapitaal opzij om de risico’s in te dekken dan agressieve banken. Carlos Egea, chief trading desk strategist van Morgan Stanley, denkt dan ook dat de AQR substantiële verschillen tussen Europese banken zal blootleggen. Maar hij twijfelt eraan of de balanstest, in combinatie met een stresstest, voldoende diep zal gaan om de problemen helemaal aan de oppervlakte te brengen. “Zijn de Europese autoriteiten en de ECB bereid en klaar om tot op het bot te gaan?”, vraagt hij zich af.

Het scepticisme van Egea is gerechtvaardigd. De Europese banken zijn al eens aan stresstesten onderworpen, maar die bleken achteraf weinig geloofwaardig te zijn. Ze waren georganiseerd door de European Banking Authority (EBA), die de harmonisering van bankregulering in Europa nastreeft. In 2010 zakten slechts 7 van de 91 banken in de testen, maar aan het einde van dat jaar ging de Ierse banksector kopje-onder. Een jaar later slaagden 8 van de 90 geteste banken niet, maar Dexia en SNS Reaal haalden wel de normen. Amper enkele maanden later moesten beide instellingen door hun respectieve overheden worden gered.

Met sérieux en strengheid

Ook dit jaar voert de EBA stresstesten uit, maar die zullen de facto gekoppeld zijn aan de resultaten van de balanstest van de ECB. De EBA heeft de voorbije jaren haar reputatie te grabbel gegooid. Het is nu de bedoeling dat de ECB ervoor zorgt dat de tests met de nodige sérieux en strengheid worden uitgevoerd.

“De ECB wil in de eerste plaats nagaan of alle activa op de juiste manier gedefinieerd zijn en op een correcte manier in de boeken van de banken staan”, zegt Johan Thijs, CEO van KBC Groep. “Dat kan gaan over de terugbetalingscapaciteit van klanten, de waardering van waarborgen, de kwaliteit van onderpand, of de manier waarop leningen in het verleden geherstructureerd zijn. Na die analyse worden de activa onder stress gezet om te kijken of de bank in kwestie ook in crisisomstandigheden over voldoende eigen vermogen beschikt.”

Intussen heeft de ECB laten weten dat de lat voor die risicogewogen kapitaalbuffer, zowel voor het stress-scenario van een zware economische recessie als dat van een financiële crisis, op 5,5 procent ligt. Het is dan ook begrijpelijk dat bepaalde bankiers het angstzweet uitbreekt. De meeste Europese banken kampen al jaren met een onderkapitalisering, zeker in vergelijking met hun sectorgenoten in de VS. Grote Europese banken als Crédit Agricole en Deutsche Bank halen nog altijd niet de verplichte leverage ratio (verhouding van eigen vermogen op balanstotaal) van 3 procent.

De ECB laat de balanstest uitvoeren door de nationale toezichthouders. In België krijgen zes banken een doorlichting: AXA Bank, Argenta, Belfius, Dexia, KBC en Bank of New York Mellon. De Nationale Bank van België moet in opdracht van de ECB het veldwerk doen. Belgische filialen van grote buitenlandse banken, zoals BNP Paribas Fortis en ING België, worden gecontroleerd in het thuisland van de moedermaatschappij, respectievelijk Frankrijk en Nederland.

Met de fijne kam

In elk geval wordt de AQR een gigantische oefening, die enorm veel mankracht zal vergen van zowel de toezichthouders als de banken. Voor België zullen enkele honderden onderzoekers de AQR uitvoeren. De Nationale Bank is in allerijl begonnen met de aanwerving van gespecialiseerd personeel. Het is de bedoeling met de fijne kam door de krediet- en investeringsportefeuille van de banken te gaan, maar ook hun blootstelling aan overheidsschuld, de kwaliteit van hun derivaten en de buitenbalansengagementen te checken.

Omdat het niet mogelijk is alles in detail te onderzoeken, wordt met een steekproef gewerkt. Per land en per instelling wordt een selectie gemaakt van de meest risicovolle activaklassen, die dan wel heel grondig geanalyseerd worden. Het onderzochte staal moet minstens 51 procent van de risicogewogen activa van de bank vertegenwoordigen. Tegen medio dit jaar moeten de nationale toezichthouders de resultaten van de balanstesten doorsturen naar Frankfurt. De ECB wil zich vooral onwrikbaar opstellen over de definitie van een probleemkrediet (non performing loan). Tot nu toe hanteerden verschillende landen verschillende boekhoudkundige benaderingen van probleem- en geherstructureerde kredieten. Langere looptijden of een lakse benadering van betalingsachterstand wil de ECB niet meer tolereren. Elk krediet met 90 dagen betalingsachterstand is een non performing loan en vergt provisies van de bank.

De ECB zal banken verplichten maatregelen te nemen als ze niet slagen in de testen. Die kunnen gaan van een verplichte verkoop van activa over de aanleg van voldoende provisies voor slechte leningen tot een kapitaalverhoging. De schattingen over het kapitaaltekort dat de AQR voor de Europese banksector kan blootleggen, variëren sterk. Sommige analisten spreken van 50 miljard euro, de OESO klokte af op 80 miljard euro, en een aantal Amerikaanse zakenbanken gewaagt van verschillende honderden miljarden euro’s.

“Niemand weet hoeveel geld nodig is om de Europese banksector te herkapitaliseren”, zegt Sony Kapoor, directeur van de denktank Re-Define en een internationaal expert in banken en financiën. “De schattingen lopen heel ver uiteen.” Daarom is het volgens hem niet het goede moment om balans- en stresstesten te organiseren. “Ik vrees dat ze meer kwaad dan goed zullen doen. Er is een groot gevaar dat de financiële markten weer gaan twijfelen aan de stevigheid van de banken en de eurozone. Stresstesten moet je uitvoeren in goede tijden, niet als de crisis al vijf jaar aansleept.”

Kneusjes van de klas

Blijft de vraag wie de grootste kanshebbers zijn om te zakken voor het grote bankenexamen. De Angelsaksische pers wijst vooral de Duitse Landesbanken aan als kneusjes. Die regionale banken zitten vaak nog op risico’s in hun obligatieportefeuilles. Bovendien kampen ze met zwakke kapitaalbuffers, een gevolg van hun kleine winstmarges en geringe rendabiliteit. Ook Italiaanse en Spaanse banken krijgen een plaats in het verliezende kamp toegedicht, vooral als gevolg van de vele schuldherschikkingen die ze toegestaan hebben en die niet te boek staan als probleemkredieten.

Over de Belgische banken zouden we ons weinig zorgen hoeven te maken, leren onderzoeken van zakenbanken en ratingagentschappen. De vraag is of dat optimisme terecht is. De staatsbank Belfius is nog volop in herstel. De bank moet jaarlijks 500 miljoen euro winst opzij kunnen zetten om tegen 2016 voldoende sterke kapitaalratio’s te halen. Het is maar de vraag wat bepaalde stress-scenario’s voor de kapitaalbuffers van Belfius betekenen. Ook Dexia blijft een probleemgeval. De restbank rekent op een afwijkende benadering omdat ze geen commerciële activiteiten meer uitoefent en haar portefeuille laat uitdoven. Maar zeker is dat niet. “Als de ECB dezelfde criteria voor Dexia hanteert als voor andere banken kan dat in het slechtste geval zelfs leiden tot de nood aan een kapitaalverhoging”, zei CEO Karel de Boeck bij de voorstelling van de jaarresultaten. “Maar ik reken erop dat men anders zal werken voor ons.”

PATRICK CLAERHOUT

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content