België, een mislukte staat (met sluwe koningen)

Het debacle van België is een voorspiegeling van het debacle van Europa, een Groot-België gemetseld in het EU-hoofdkwartier. Wilt u zich, terwijl de officiële feestvreugde over 175 jaar België schettert, amuseren en verbazen? Dan is een boek van Paul Belien uw gids. Belien schrijft grappig en slim over België en zijn zes koningen. Gaandeweg groeit de verbazing over een non-land.

Paul Belien, A Throne in Brussels – Britain, the Saxe-Coburgs and the Belgianisation of Europe. Imprint Academic, 350 blz.

Verkrijgbaar bij Waterstone’s, Brussel.% 02 219 27 08.

Voor Belgen is de Europese Unie een kleiner mysterie dan voor andere Europeanen. De verzinsels, de klieken, de ruzies, de ondoorzichtigheid, de kloof tussen bestuur en burger die Europa handicappen, waren tussen Maas en IJzer dagelijkse kost tijdens de voorbije 175 jaar. De profetische band die Paul Belien legt tussen de geschiedenis van België en de ontwikkeling van de Europese Unie, is de ruggengraat van A Throne in Brussels – Britain, the Saxe-Coburgs and the Belgianisation of Europe, een zwierige versie van zijn doctoraatsverhandeling aan de University of Buckingham (Groot-Brittannië). De hoogstwaarschijnlijke afwijzing door een meerderheid van de Fransen en de Nederlanders in de voorbije uren van de Europese grondwet past in het parallellisme dat Belien ziet. De auteur is zelfstandig publicist en oud-journalist van Gazet van Antwerpen en Trends.

Het europeanisme en het belgicisme wortelen in eenzelfde discours. De Belgische scribent en propagandist Léon Hennebicq in 1904: “Wordt België niet het laboratorium van Europa genoemd? Inderdaad, wij zijn een natie in constructie. Het probleem van de economische expansie is een perfecte kopie van het probleem van de constructie van een nationale identiteit. Twee verschillende talen, verschillende klassen zonder samenhang, een parochiale mentaliteit, een gehechtheid aan de plaatselijke gemeenschap die grenst aan schadelijk egoïsme vormen de elementen van een middelpuntvliedende kracht. De oplossing is economische expansie die ons politiek sterker maakt door ons te verenigen.”

Kunstmatige staten

Delphine Boël maakt het leven en lijden van koninklijke bastaards opnieuw actueel. Vijf van de zes Belgische vorsten hielden/houden van veel vrouwen en erotiek. Zes op de zes Belgische vorsten hielden van fortuinen, kastelen en financieel toeschietelijke regeringen. Zes op de zes Belgische vorsten waren er nooit gerust in: hoelang overleeft België? Leopold I en zijn vijf koninklijke opvolgers kennen de kunstmatigheid van hun land en weten dat een flink deel van hun burgers amper een sikkepit geeft om België. De kroon is de broodwinning van de dynastie van Saksen-Coburg. De monarchen zochten bestendig naar verenigende elementen om het gebrekkige natiegevoelen en de afwezigheid van een genereus patriottisme te compenseren. Belien: “De Belgische geschiedenis is een dramatische zoektocht naar de burgerzin, de civieke lijmstof, die normale (dit zijn niet-kunstmatige) landen bindt.”

In tegenstelling met normale staten, worden kunstmatige staten geconstrueerd. Belien volgt Friedrich Hayek. Constructivisme betekent voor Hayek: volgens min of meer specifieke plannen of rationele schema’s. Belien: “Kunstmatige staten ontstaan door geweld of aan conferentietafels. Zij verenigen mensen met een verschillende culturele, taalkundige, religieuze of etnische achtergrond en zijn dus multinationaal. Tot in de late jaren tachtig van de vorige eeuw telde Europa vier kunstmatige staten: België, Tsjechoslovakije, Joegoslavië en de Sovjet-Unie. Vandaag blijft België over.”

Een kunstmatig land heeft een sterkere dosis corruptie in haar bloed, verkracht makkelijker de rechtsregels en is onbetrouwbaar in haar internationale betrekkingen. Belien: “Ik ga verder, België behoort naar mijn mening bij de mislukte staten. In het Westen zijn mislukte staten een uitzondering. Zoals België, zijn veel van die staten het slachtoffer van maffiose netwerken die de staat koloniseren voor hun eigen voordeel.”

Zwitserland, hoewel cultureel verwant met drie landen en gebruiker van vier talen, is geen kunstmatige staat. Zwitserland groeide organisch en schiep geleidelijk een Zwitsers nationaal bewustzijn. Hetzelfde geldt voor het Verenigd Koninkrijk, waar een historisch incident twee van Europa’s oudste naties, Engeland en Schotland, samenbracht in een vredig huis.

Nog tien jaar

Als er geen nationaal bewustzijn is dat de Belgen bindt, wat maakt het dan mogelijk dat het kijvende huwelijk verdergaat (“Nog tien jaar”, denkt Belien)? Leopold I mikte op het katholicisme, Leopold II op het kolonialisme, Albert I omhelsde het socialisme en een corporatistische interpretatie van het sociale overleg. Dat laatste werd gecontinueerd door zijn opvolgers. Belien: “De splitsing van de sociale zekerheid, geëist door veel Vlamingen, raakt de kern van het Belgische systeem. Het cement van die steunbeer van België gaat terug tot Albert I en zijn raadgevers Emile Waxweiler en Emile Sigogne.” (Zie kader: De rode koning.)

Zoals België, was het Habsburgse keizerrijk niet gebaseerd op nationaliteit, maar op de trouw van verschillende volkeren aan de gemeenschappelijke katholieke godsdienst en de loyaliteit aan de heersende familie. België was een doorn in de zijde van de buren. Napoleon III stelde voor aan de Oostenrijkers en de Pruisen om België, na de dood van de Leopold I, te verdelen: het noorden werd Nederlands en het zuiden Frans. In ruil zou Frankrijk de Oostenrijkse annexatie van Zuid-Duitsland aanvaarden. In 1860 vertelde Leopold I aan zijn vertrouweling Jules Van Praet: “België heeft geen nationaliteit en door het karakter van zijn burgers kan het er nooit een hebben. Ten gronde heeft België geen politieke reden om te bestaan.”

In normale landen leidt nationalisme vaak tot kolonisering, in België gebeurde het omgekeerde: het kolonialisme moest het nationalisme verwekken. Kroonprins Leopold (later Leopold II) in 1865: “België moet het centrum worden van een Belgisch keizerrijk, dat met Gods hulp zal bestaan uit eilanden in de Stille Oceaan, sommige streken in Afrika en Amerika, zowel als delen van China en Japan. Voilà, dat is mijn doel. Door het nationalistische enthousiasme aan te wakkeren, zal ik apostelen en sympathisanten kweken.”

Vijf jaar voordien publiceerde de kroonprins anoniem het boek Het vervolg op de verwezenlijkingen van 1830, dat bol stond van nationalisme. Het geschrift veroorzaakte een rel en overtuigde Leopold dat hij moest streven naar een privé-kolonie, zoals het sultanaat van Sarawak, het eigendom van Sir James Brooke. Het Sarawak van Leopold II werd Congo Vrijstaat. De zwarte huurlingen van de Vrijstaat, onder leiding van een handvol blanke officieren, peuzelden na elke slag gevallenen op. Het kannibalisme haalde de Belgische kranten niet. Toen de privé-kolonie in 1908 overgedragen werd aan België, vlamden gedurende acht dagen de open haarden in de kantoren van Congo Vrijstraat in de Brederodestraat, een passage achter het koninklijk paleis. De archieven verdwenen via de schoorstenen.

Kende Leopold II de wreedheid van zijn bestuur? Belien: “Die vraag is even irrelevant als de vraag of Stalin wist wat er in de goelag gebeurde of de vraag of Hitler wist wat er in Auschwitz omging.” Leopold II omhelsde een koninklijke traditie, het letterlijk kopen van de trouw van briljante en eerzuchtige landsdienaars die België leerden beschouwen als hun broodwinning. Jules Devaux, de assistent van koninklijk kabinetschef Van Praet, in 1879: “In Engeland domineert de politieke spirit de partijgeest, hier domineert de partijgeest de politieke spirit.” Belien: “In een kunstmatig land geeft niemand om het algemeen belang, omdat niemand maalt om de staat.”

Het non-land België bleef onder Albert I, Leopold III, Boudewijn en Albert II een bewind voeren dat leidt naar een breuk. Belien: “Ook de Europese Unie wendt zich naar ondoorzichtige, corporatistische tradities. De non-unie kraakt onder het gebrek aan enthousiasme bij haar burgers. Als deze de kans krijgen om te kiezen, verwerpen zij de Belgianisation van Europa.”Frans Crols

Frans Crols