Bedenkers gevraagd

Vlaanderen kampt nog steeds met een schromelijk tekort aan creativiteit. De denktank New Shoes Today schreeuwt om verandering. “Alles kan anders, maar alles begint bij jezelf.”

New Shoes Today. Elk woord heeft zijn belang. Nieuwe schoenen voelen anders aan, prettiger, alsof ze onze geest open zetten. Waarom dus ook de ondernemende Vlamingen geen nieuw schoentje aanpassen? En waarom wachten tot morgen als het today nog kan? Igor Byttebier schudt de ondernemers graag wakker. Hij deed dat al bij bedrijven zoals Siemens, InBev, Umicore, VRT, Philips, Balta, BASF, Novartis, Alcatel Lucent, Ter Beke, Microsoft, Fortis, Koramic en verscheidene overheden. Zijn grote roergangers en voorgangers zijn de Antwerpse professoren Roger De Bruyn en Prosper Van Osmael, die in de jaren zestig al het belang van creativiteit van de daken schreeuwden via hun COCD (Centrum voor Ondernemen en Creatief Denken). Van Osmael noemde de Vlamingen wel eens silent masters: doeners met soms uitstekende referenties, maar geen echte denkers en te vaak te bescheiden. Als de 21ste eeuw de eeuw is van de creativiteit, dan is er zeker in Vlaanderen nog veel werk aan de winkel. Igor Byttebier zegt het graag met de zanger Paulo Nutini: “Put your new shoes on and everything will be alright.”

Trends. U hebt seminaries verzorgd in meer dan twintig landen en op drie verschillende continenten (Azië, Europa en Afrika). Is creativiteit cultureel bepaald?

IGOR BYTTEBIER. “Ja en neen. Neen, omdat ideeën en oplossingen bedenken in essentie de concrete context overstijgt. In elke situatie kun je de bestaande gang van zaken in vraag stellen. Maar toch vormen culturele gewoonten altijd de vertrekbasis. Zo heb ik ooit een brainstorming geleid waar Australiërs en Chinezen samen ideeën bedachten. Dan stoot je op grote culturele verschillen die praktische moeilijkheden opleveren. Maar in mijn ervaring spelen de verschillen in bedrijfscultuur een veel dominantere rol in het denken en handelen van mensen dan de culturele verschillen.”

In één van uw boeken hanteert u de merkwaardige stelling dat innovatie, en dus ook creativiteit, al twintig jaar niet meer evolueert. Is het zo erg?

BYTTEBIER. “Creativiteit betekent ideeën bedenken. Innovatie is nieuwe ideeën realiseren. Dat zijn de twee verschillende zijden van eenzelfde medaille. Creativiteit en innovatie zijn weer in. We beleven een kantelmoment. Met New Shoes Today doen we nu interventies in organisaties die vijf jaar geleden nog ondenkbaar waren. Maar de verandering verloopt tegelijk snel en traag. Als individu kan je zo snel evolueren dat je omgeving er last van krijgt. Grote systemen veranderen per definitie trager dan kleine systemen. Maar er kunnen zich in grote systemen ook revoluties voordoen. Wat we een paar jaar geleden bij de VRT hebben meegemaakt, is een mooi voorbeeld. Jaren geleden had de VRT het heel moeilijk met de start van VTM. Ik probeerde toen met een kleine groep mensen veranderingsprocessen op gang te brengen met een gestructureerd plan: opleiding, nieuwe concepten bedenken, naar een nieuw TV1-profiel toewerken, enzovoort. Dankzij de steun van de top verspreidde die nieuwe wind zich snel over de hele organisatie. Nu is VRT één van de meest innovatieve bedrijven van de Europese mediamarkt.”

Creativiteit heeft te maken met omgaan met weerstand. In een behoorlijk gesyndiceerd land als België is net het omgaan met weerstanden een vrij moeilijk gegeven. Maar kan het ook anders? Samen met vakbonden?

BYTTEBIER. “Absoluut, en dat heb ik geleerd in Nederland. Drechtwerk is een heel marktgerichte sociale werkplaats in Dordrecht waar tweeduizend mensen werken. Twee jaar geleden zat het bedrijf zwaar in de rode cijfers. Met New Shoes Today hebben we daar een fundamenteel veranderingsprogramma opgezet. En nu gaat het er uitstekend mee. Drechtwerk is zelfs in de running voor een prijs van het meest creatieve bedrijf van de regio. De meesten van de soms zwaar gehandicapte medewerkers vonden al nieuw werk of hebben zicht op een waardevoller beroepsleven. De ontwikkeling van die mensen is de stroom waarop het hele bedrijf nu vaart. Dat gebeurde volledig in samenwerking met de ondernemingsraad en de vakbonden. Als je elkaar vertrouwt en nieuwe veranderingsmethodes doelmatig inzet, wordt heel veel mogelijk.”

In België zijn we het niet meteen gebeuren.

BYTTEBIER. “Zopas werd hier nog fel gediscussieerd over het nut van de treinstaking. Ik denk dat dat een voorbeeld is van een voorbijgestreefde actiemethode, die nog heel weinig oplevert en heel veel ontevredenheid veroorzaakt. In mijn boek Creativiteit Hoe? ZO! heb ik tweehonderd alternatieven voorgesteld voor een treinstaking.”

Rond creativiteit bestaan veel misverstanden. Wat zijn de hardnekkigste vooroordelen?

BYTTEBIER. “Nog veel managers denken dat je het niet kunt leren, dat het zweverig is of dat je er veel tijd voor nodig hebt. Of dat het bedreigend is voor hun machtsstructuur. Maar dat soort denken is nu écht aan het afbrokkelen. De bedrijven die nog op deze manier geleid worden, zullen het steeds moeilijker krijgen.”

Wat doe je dan wél?

BYTTEBIER. “De klassiekers zijn natuurlijk: geef mensen concrete doelen maar ook speelruimte. Organiseer creativiteit en innovatie projectmatig. Beloon innovatieve inspanningen. Maar in deze tijd komen er vooral nieuwe waarden bij. Kijk naar de jeugd. Die wil zichzelf ontplooien én meer verdienen. En die trekken ergens anders heen als ze dat in jouw bedrijf niet vinden.

“Iedereen wordt dringend uitgenodigd om elk in zijn gebied alles weer fundamenteel in vraag te stellen. Als we dat niet zelf doen, doet de aankomende generatie het wel voor ons. En dan zullen organisaties in hun voegen kraken. Dat is niet voor morgen, het is nu al aan de gang voor wie er oog voor heeft.

“Alles is in beweging en omdat we per se vasthouden aan het oude, maken we het onszelf moeilijk. Loslaten, vertrouwen, beweging vergemakkelijken. Onze eigen organisatie New Shoes Today is volledig op die visie gebaseerd. We zijn een bedrijf, maar hebben geen baas, geen kantoor, geen traditionele vergaderingen, geen rapportages, geen contracten met elkaar. Het werkt. En het werkt aanstekelijk.”

Merk je per definitie minder openheid in overheidsbedrijven dan in privébedrijven?

BYTTEBIER. “Overheidsbedrijven mijden bijna per definitie risico’s. Maar het kan ook anders. Met New Shoes Today verzorgen we een actie ‘voorzichtigheidsreductie’ voor Nederlandse ambtenaren. Eén van de meest creatieve bedrijven die ik ken, is de Nederlandse belastingdienst. Heel vernieuwend, experimenteel en ‘dodelijk efficiënt’. Zeker naar Vlaamse normen ( lacht).”

Mogen we concluderen dat het Vlaamse bedrijfsleven niet overloopt van de creativiteit? Kent u veel bedrijven met een creativity manager?

BYTTEBIER. “In vergelijking met Nederland loopt Vlaanderen absoluut achter. Maar we halen snel in. Collega’s van New Shoes Today vervullen nu opdrachten bij VMMA, Umicore en het “GO!”- een onderwijsproject van de Vlaamse Gemeenschap. Maar een creativity manager? Dat lijkt me alweer een verouderd concept. De bedrijven die echt innovatief zijn, doen dat niet meer vanuit een ‘afdeling creativiteit’. Daar is die mentaliteit evident geworden. Het nieuwe is er al, in elk van ons. Het komt er alleen nog op aan het toe te laten en ermee te durven experimenteren.”

NEW SHOES TODAY ORGANISEERT ZIJN EERSTE BELGISCH-NEDERLANDSE CONGRES OP 15 NOVEMBER IN UTRECHT.

Door Karel Cambien