Is één gram dioxine een rekening van 165 miljard frank waard en een nieuwe regering die prioritair met niks anders bezig zal zijn? Griezelen is mode. Schrik hebben moet. Hysterieën voeden is de broodwinning van de populaire pers. Het einde is dus nabij.
Van genetisch gewijzigde organismen ( genetically modified organisms, GMO), in casu de GMO-soja van Monsanto in je margarine of slasaus, krijg je een staart. Waanzin. Driehonderd miljoen Amerikanen eten al jaren GMO-soja zonder negatief effect. Volgend jaar in juli zijn we allemaal dood of liggen we in katzwijm omwille van de millenniumkever, een wervelstorm met helse kracht in computerland. Je pacemaker valt stil, je vliegtuig wiebelt op oudejaarsnacht, je bankrekening verdampt, je oma zal fluiten naar haar pensioen. Dichter bij 1 juli 1999 wandelt Duivel Dioxine.
Gelukkig slaat niet iedereen door. UCL-toxicoloog Alfred Bernard berekende dat met wat nu bekend is, ten hoogste één gram dioxine en vijf tot vijftig kilogram PCB’s in de voedselketen zijn terechtgekomen. PCB’s zijn niet per definitie kankerverwekkend. De hele Belgische bevolking slikt per jaar ongeveer een halve gram dioxine. Er zullen veel meer mensen sterven door een foute voeding, dan door de dioxine in het Belgische kippenvoeder. In elke Vlaamse volksschool slenteren vandaag olifantjes in de dop op de speelplaats. Chips, koffiekoeken en uren liggen voor de buis kweken het overgewicht. Een klassieke ervaring van Europeanen die reizen in de VS is het zien van honderden wanstaltig dikke mensen van alle leeftijden. Die behoeven geen dioxine om vroegtijdig op het kerkhof te belanden. Europa veramerikaniseert.
Absolute veiligheid werd een grondwaarde in de jaren negentig. Een militair in het Westen heeft vandaag een job met het gevarenpercentage van een kantoorbaantje. Hij voert oorlog met de waarborg dat zijn risico nihil is. Het pendelen op de autoweg tussen Oostende en Brussel is riskanter dan twee maanden bommen smijten op Servië en Kosovo. De passies vroeger besteed aan de strijd om de wereld te veranderen (of deze aan zichzelf gelijk te houden) worden vandaag aangewend in het gevecht voor veiligheid en zekerheid. Safe sex is niet alleen seks beoefend op een “gezonde” wijze (dus uiteraard met een condoom), het is een levenshouding. Het etiket veilig geeft een nieuwe betekenis aan een brede waaier van menselijke activiteiten. Door de toevoeging veilig of onveilig verdienen zij automatisch de goedkeuring of de afkeuring.
Geen week gaat voorbij zonder dat een nieuw risico gesignaleerd wordt dat de mensheid naar de verdoemenis zal drijven indien niet dringend opgetreden, verboden of gereglementeerd wordt. Het aantal hulplijnen geopend bij Belgacom vervijftigvoudigde op vijf jaar. De nanny-cam, een mini-videocamera verstopt in een speelgoedbeer, is de standaarduitrusting in veel Amerikaanse gezinnen met een kindermeisje. Het wicht moet elektronisch geschaduwd worden, want babysits zijn een bedreiging voor de kleintjes.
Eenmaal de bekommernis om de absolute veiligheid alledaags en routine werd, is geen enkele menselijke activiteit nog vrij van ingrepen en waarschuwingen. Activiteiten die voor enkele jaren elke zomer opfleurden – urenlang zonnebaden – werden door de damesbladen uitgeroepen tot een belangrijke bedreiging van de gezondheid. Activiteiten die een uitdaging waren voor de koelbloedigheid, het lef, de avonturenzin, worden vandaag aangeprezen in hun meest aseptische vorm. Het alpinisme is getemd, huiselijk geworden door betere touwen, betere helmen, betere schoenen, betere haken en peggen. De bergsport is safe verklaard.
Er bestaat de jongste jaren een sociale dynamiek die het zien en beschrijven van risico’s het stempel van de wijsheid geeft. In de jaren zestig beklemtoonden de meeste krantenartikelen over kernenergie de voordelen eerder dan de kosten en de risico’s; in de jaren tachtig draaide de verhouding om. Een technologie met vele voordelen en enkele nadelen is stuk geschreven. Een studie van de medische tijdschriften in de VS en Scandinavië tussen 1967 en 1991 vond een explosieve toename van het woord risico. Gedurende de eerste vijf jaar van de bestudeerde periode bedroeg het aantal risico-artikelen duizend, gedurende de laatste vijf jaar tachtigduizend.
Op een zorgeloze, naïeve wijze leven is dwaas. Op een angstige, overbezorgde wijze leven is even dwaas. Wie vandaag zestig is in het Westen heeft veel meer kansen om gezond te zijn en nog vele jaren een zinvol leven te leiden dan de vorige generatie. Oud ben je voortaan vanaf je tachtigste. De borelingen van vandaag zullen hun levensgrens zien opschuiven naar honderd. Micro-inplantingen rekken het gebruik van de zintuigen. Het menselijke vernuft temt de natuur.
De vrees om risico’s te nemen, creëert een samenleving die het slachtofferschap verkiest boven het heroïsme. Wij gaan met elkaar in competitie zoals de gasten van een emo-show op de televisie om te tonen dat we klunzen zijn en dus psychologische bijstand en geld mogen verwachten. De deugden die voorgehouden worden, zijn passiviteit eerder dan levenslust, veiligheidsdrang eerder dan vinnigheid. Stop de paniek.
FRANS CROLS
