ANGST IS GROTERE BEDREIGING DAN BOMMEN

Brussel werd op 22 maart zwaar getroffen, amper enkele maanden na een lockdown die al heel wat economische schade aanrichtte. De gruwel en de menselijke drama’s zijn onbeschrijflijk, maar sommigen vinden dat de angst nog schadelijker is. Moeten we nu alle middelen inzetten om die angst te overwinnen?

De aanslagen in Brussel zijn de zoveelste gebeurtenis op een zwarte lijst die groeit sinds 11 september 2011. Het ‘nieuwe normaal’ blijft niet zonder gevolgen.

Gewenning

In november schatte de werkgeversorganisatie VBO de rechtstreekse economische weerslag van de lockdown van Brussel op 0,04 procent van het bbp of ongeveer 160 miljoen euro. Maar door de afgelastingen van evenementen in de daaropvolgende weken zwol de factuur aan tot naar schatting 350 à 400 miljoen euro.

En nu? “Sommigen vinden vandaag allicht dat ze gelijk hadden om de voorbije maanden minder buiten te komen”, zegt Philippe Ledent, econoom bij ING België. “Het gevaar bestaat dat ze nu zo blijven redeneren. De economische groei van België kan dan ook lichtjes dalen.”

Dominique Michel, CEO van de kleinhandelsfederatie Comeos, vindt dat er initiatieven moeten komen om te vermijden dat de aanslagen de toestand verergeren. “De lockdown deed de verkoop in onze sector met 100 miljoen euro dalen”, klaagt hij. “Maar we moeten ook niet overdrijven. Zulke gebeurtenissen zijn niet van aard om de economische activiteit uitgesproken te vertragen, in België niet en in het verleden ook niet in andere steden en landen.”

Vooral omdat een soort gewenning optreedt, verduidelijkt Tilman Brück, directeur van het ISDC (International Security and Development Center). “De economische kostprijs van de aanvallen hangt af van twee factoren: de aanslagen zelf en de reactie daarop. Hoewel ze brutaal en vernietigend zijn, hebben de aanslagen in Brussel niet dezelfde emotionele impact als de aanslagen van 11 september 2001 in de VS. Die brachten een nieuwe dreiging aan het licht, terwijl islamitische terroristen in Europa geen verrassing zijn. De economische kostprijs van deze aanslagen zal in de eerste plaats afhangen van de reacties. Als de daders snel geïdentificeerd en opgepakt worden, als de fysieke schade snel weggewerkt wordt, als de reisbeperkingen snel opgeheven worden en als snel nieuwe verhalen opduiken, zal de economische kostprijs relatief gering zijn. Feit is dat de mensen in Brussel, Parijs of Madrid nog altijd het vliegtuig, de trein en de bus nodig hebben. Het leven gaat voort”, zegt hij.

Imagoprobleem

Studies wijzen uit dat terrorisme doorgaans een voorbijgaande impact heeft op korte termijn. Over de weerslag op langere termijn zijn de meningen verdeeld, legt Brück uit. “Mensen en ondernemingen passen zich vrij snel aan. De meeste economische actoren gaan hun gedrag niet wijzigen uit vrees voor het beperkte risico dat ze getroffen worden door het terrorisme in Europa. Er zullen natuurlijk minder mensen op vakantie gaan naar riskante bestemmingen, en meer mensen zullen zich met de auto verplaatsen. Maar meer dan subtiele verschuivingen in de consumptiebestedingen zijn dat niet. Landen die ervaring hebben met hoge veiligheidsrisico’s, zoals Israël, tonen aan dat groei zelfs in de schaduw van het terrorisme kan gedijen.”

Maar ook andere elementen spelen een rol: dat kan zich vertalen in een verhoging van de verzekeringspremies, beperkingen en dus kosten voor het vervoer, meer geld voor beveiliging, … “Aanhoudende, permanente dreiging kan het vertrouwen van de ondernemingen en de gezinnen aantasten”, stelt Ledent vast. “Ook het reputatierisico moet in het oog gehouden worden, vooral omdat de commentaren over Brussel in de buitenlandse media vaak karikaturaal zijn. Die kunnen de economische groei ongunstig beïnvloeden. Nogmaals, de economische impact van dat soort gebeurtenissen mag niet overschat worden. De aanslagen in Brussel kunnen leiden tot een jaarlijkse groeivertraging van het Belgische bbp in de grootteorde van 0,1 procent (dus 400 miljoen euro). We hebben het zeer zeker niet over een nieuwe recessie”, zegt de econoom van ING.

Dat alles neemt niet weg dat het imago van België en Brussel ernstig aangetast is. Michel (Comeos) hoopt dat het gewest projecten lanceert om de aantrekkelijkheid van Brussel weer aan te zwengelen. “Ik heb enkele ideeën. De kwesties van de tunnels en de voetgangerszone hebben ook geen goed gedaan. Er is een probleem met Brussel, een uitdaging die niet met een simpel promotiefilmpje opgelost wordt.”

Ook de kamer van koophandel van Brussel vraagt actie. Gedelegeerd bestuurder Olivier Willockx hoopt op een initiatief om het imago in het buitenland op te peppen, “meer bepaald via de exporterende bedrijven die de boodschap in het buitenland kunnen uitdragen”, maar niet noodzakelijk samen met de politieke wereld. Over de onmiddellijke economische weerslag wil hij niet uitweiden. “Op televisie of in de kranten lege restaurants tonen, dient tot niets, dat moedigt niemand aan om naar Brussel te komen. We moeten ervoor zorgen dat de zaken voortgaan zoals vroeger”, besluit Willockx.

Zeldzaam

De beurzen lijken zich al bij al nauwelijks druk te maken over de aanslagen (zie grafiek). Aanvankelijk zakte de EuroStoxx50, maar later kwamen ze er weer bovenop. “De eerste reactie werd ingegeven door paniek, maar de rust is geleidelijk weergekeerd. Het is een fenomeen dat we al zagen bij de vorige terroristische aanvallen”, zeggen de analisten van BNP Paribas Fortis.

Een verklaring kan zijn dat de economische impact deze keer heel wat minder is dan op 11 september 2001. Volgens een onderzoek van de Homeland Security kan 11 september begroot worden op een daling van de activiteit met 0,5 procent van het Amerikaanse bbp (zo’n 50 miljard dollar) en kan het 520.000 jobs gekost hebben. Bovendien was Wall Street toen een week gesloten.

“De aard van de dreiging is gewijzigd, zelfs in vergelijking met 11 september”, legt Brück uit. “We hebben tegenwoordig te maken met radicale elementen die hier opgegroeid zijn en overal in Europa verrassend kunnen optreden. Anderzijds blijft het risico om gedood te worden tijdens een terroristische aanslag in Europa zeer klein.”

Mocht angst het economische leven in zijn greep krijgen, dan zijn de gevolgen op lange termijn niet te voorspellen. Maar op dit ogenblik zijn de financiële markten van oordeel dat de aanslagen in de Europese hoofdsteden ‘accidenten’ zijn; brutale en dramatische, onvoorspelbare gebeurtenissen die niettemin zeer zeldzaam zijn.

Het nieuwe normaal?

Maar het terrorisme heeft het economische leven wel degelijk veranderd. De impact van de aanslagen van 11 september voelen we nog elke dag in de lage intresten en de broosheid van de begrotingen van de ontwikkelde landen. Herinner u dat de Amerikaanse Federal Reserve op 11 september al begonnen was aan een omvangrijk proces van rentedaling om de economie, die beschadigd was door het uiteenspatten van de dotcombubbel, weer op gang te krijgen. De Fed reageerde onmiddellijk, op 17 september, met een nieuwe reeks rentedalingen. Die deden de vastgoedprijzen oplaaien en dat leidde tot de subprimecrisis, vervolgens tot onze huidige crisis en permanent lage rentes.

Hoe moeten we dan op de dreiging reageren? Door de economie te overspoelen met goedkoop geld, door onze veiligheid te versterken, door de oorlog te verklaren aan de terroristenstaten? Dat zou een vergissing zijn, zegt Brück: “De zwaarste economische prijs betalen we als de politiek in de val loopt die door de terroristen gezet wordt, en een contraproductieve ‘oorlog’ verklaren aan de terreur. Uiteraard moeten we het terrorisme bestrijden, maar we mogen onze eigen samenleving niet radicaliseren. We moeten integendeel dat wat goed is in onze maatschappij nog verstevigen.” De aanvallen hebben volgens de Duitse econoom ook “de kostprijs van het gebrek aan hervormingen in de Belgische samenleving aan het licht gebracht, zoals ze dat eerder al in Frankrijk deden.”

SEBASTIEN BURON & PIERRE-HENRI THOMAS

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content