Amateuristisch fraudeur verduistert 800 miljoen

“Wij gaan naar Wem-be-ley,” zongen de Antwerp-supporters in de lente van 1994. Antwerp speelde de finale van Europacup II tegen het Italiaanse Parma en verloor met 3-1. Dat was geen verrassing, want Parma hoorde in de jaren negentig dankzij het mecenaat van Calisto Tanzi, de stichter en sterke man van de zuivelgigant Parmalat, tot de absolute Europese top.

Tien jaar later zit Calisto Tanzi in de gevangenis op beschuldiging van grootschalige fraude, staat zijn levenswerk Parmalat op de rand van het bankroet na het grootste boekhoudschandaal ooit in Europa, en heeft ook voetbalclub Parma het moeilijk.

Het is verbazend hoe lang en in welke mate Tanzi & co. hun bankiers, investeerders, auditors, de pers en het gros van het eigen management om de tuin konden leiden. Het gegoochel in de boekhouding dateert al van 1990 en vandaag is 7 à 10 miljard euro zoek. Dat is dertig tot veertig keer de nettowinst van 2002.

Volgens het Italiaanse gerecht diende de fraude twee doelen: de verliezen verbergen die het bedrijf vooral in Latijns-Amerika opstapelde en geld versassen naar andere familiebedrijven van het Tanzi-imperium, zoals touroperator Parmatour. Tanzi wordt ervan verdacht 800 miljoen euro van het bedrijf verduisterd te hebben. De fraude kwam echter pas aan het licht toen het bedrijf in betalingsmoeilijkheden kwam. “Waarom kon Parmalat een obligatie van 167 miljoen euro niet aflossen, terwijl het volgens de eigen bankrekeningen 5,2 miljard dollar cash had?” vroegen enkele Italiaanse bankiers aan Tanzi begin december. “We hebben een probleempje met de liquiditeit,” zou Tanzi daarop geantwoord hebben.

Dat probleempje bleek meteen goed voor een Europees record. Op vrijdag 19 december raakte bekend dat een bankrekening van dochterbedrijf Bonlat, waarop 3,9 miljard euro zou staan, gewoon niet bestond. Nochtans had auditor Grant Thornton van de betreffende Bank of America bevestiging gevraagd én gekregen van het bestaan van die som op die rekening. Bleek dat de bank die schriftelijke vraag nooit had gekregen en dat Parmalat zelf een valse brief terugstuurde.

Het Italiaanse gerecht bestempelt de fraude trouwens als verbazend simpel en amateuristisch. Met een scanner werden documenten vervalst, die dan een paar keer door de fax gestuurd werden om ze authentiek te laten lijken. Handtekeningen werden van echte documenten geplukt en geplakt op valse brieven. Tanzi zou de opdracht gegeven hebben documenten en bewijsmateriaal te vernietigen, in een geval zelfs door met een hamer op de laptop te laten slaan.

En viermaal per jaar, als er kwartaalresultaten verzonnen moesten worden, werd de boekhouding opgeblazen. Dat gebeurde de jongste jaren via Bonlat, het filiaal met de fictieve rekening, en gevestigd op de Caymaneilanden. Een andere dochter van Parmalat zou genoeg melk aan Cuba verkocht hebben om elke Cubaan jaarlijks van 210 liter melk te voorzien.

De vervalsing van de resultaten maakte het voor Parmalat mogelijk om met de regelmaat van de klok geld op te halen op de obligatiemarkten. Tussen januari 2000 en september 2003 alleen al haalde het bedrijf 5 miljard euro op. Dat het bedrijf op een berg cash zou zitten stemde de investeerders gerust, maar de financiering van Parmalat rustte op een labyrint van dochterbedrijven. De Parmalat-structuur telt 137 operationele vennootschappen, waaronder twintig financieringsvehikels. Parmalat Belgium is niet meer dan een coördinatiecentrum met een balanstotaal van 172 miljoen euro en met als voornaamste actief Parmalat Australië.

Slechts een handvol intimi rond Calisto Tanzi zou weet hebben gehad van de fraude. Tanzi zelf zou de spin in het web zijn, met zijn chief financial officer Fausto Tonna als rechterhand. Tonna werkt trouwens ook voor Coloniale, de familieholding van de Tanzi’s die 51 % van Parmalat controleert. De rest van het bedrijf is sinds 1991 beursgenoteerd.

Calisto Tanzi is een gediplomeerd boekhouder die in 1961, na de dood van zijn vader, op 22-jarige leeftijd het familiebedrijfje overnam. Tanzi & Zonen fabriceerde tomatensausen en salami’s, maar Tanzi zou vooral fortuin maken met melk. Hij werd er aanvankelijk mee uitgelachen, maar Tanzi had het briljante idee om gepasteuriseerde melk te verpakken in kartonnen dozen, een technologie die hij van het Zweedse Tetrapak kocht. Het bedrijf werd omgedoopt in Parmalat – latte is Italiaans voor melk – en Tanzi joeg het familiebedrijf vooruit. Hij staat trouwens bekend als een van die hardwerkende Noord-Italiaanse ondernemers wiens levensstijl omschreven wordt met de uitdrukking casa, chiesa e fabbrica: huis, kerk en fabriek.

Parmalat nam in 1974 de internationale horde door fors in Brazilië te investeren. De globale expansie bedolf het bedrijf echter onder de schulden, en in 1998 deed Kraft Foods een bod op Parmalat. De familie wist met hulp van de Italiaanse christen-democraten de overname af te wenden door 49 % van Parmalat naar de beurs te brengen. De expansie hernam een paar jaar later, met als hoogtepunt de overname van Beatrice Foods in 1997. Het voedingsconcern telt vandaag 36.000 werknemers in dertig landen.

Tanzi ontpopte zich intussen met het vergaarde fortuin tot de weldoener van de stad Parma. Niet alleen leveren zo’n 5000 bedrijfjes uit de streek aan Parmalat, in 1985 spendeerde de kunstliefhebber 1,6 miljoen euro om fresco’s te restaureren in de twaalfde-eeuwse kathedraal van Parma. De portefeuille van Tanzi kwam ook van pas toen het stadstheater opgeknapt moest worden. En naast de steun voor het voetbal, haalde Tanzi de banden aan met de katholieke kerk.

“Ik ben alles kwijt,” huilde een gekraakte Tanzi na de ondervragingen door het gerecht. Parmalat was op de beurs ooit 3,2 miljard euro waard, vandaag zijn de aandelen nagenoeg waardeloos. In de herfst van dit jaar probeerde Tanzi het bedrijf nog te verkopen aan een Amerikaans investeringsfonds. De deal sprong af toen ze vervelende vragen stelden aan Tanzi, maar van hem persoonlijk nooit een antwoord kregen.Daan Killemaes

CALISTO TANZI (PARMALAT)

Stichter, CEO en voorzitter van Parmalat.

Verdacht van het verduisteren van 800 miljard euro.

Daan Killemaes

Een dochter van Parmalat zou genoeg melk aan Cuba verkocht hebben om elke Cubaan jaarlijks van 210 liter melk te voorzien.