Als ik wild om me heen schop, is dat niet uit eigenbelang

Topambtenaar Rudy Aernoudt is een klokkenluider. Waarom riskeert de man zijn job, reputatie en relaties om malversaties binnen de Vlaamse kabinetten bloot te leggen?

Rudy Aernoudt is een idealist, een man van vrienden en vijanden, van Walen en Vlamingen en, vooral, een man met veel verrassingen. Vandaag is hij secretaris-generaal van de Vlaamse administratie Economie, Wetenschap en Innovatie na een loopbaan als kabinetschef bij opeenvolgend Serge Kubla (MR) en Fientje Moerman (Open VLD). Politiek benoemd, dus loyaal aan de broodheer, zou u denken. Tot in de pers uitlekte dat Aernoudt bij de Vlaamse ombudsman vermoedelijke onregelmatigheden bij de toewijzing van studieopdrachten door het kabinet-Moerman heeft aangeklaagd. Onregelmatigheden die tijdens zijn bestuur zouden zijn voorgevallen.

Rudy Aernoudt is met zijn intens netwerk binnen politieke en bedrijfskringen een machtig man. Vandaag werkt hij onder het statuut van klokkenluider dat in het leven is geroepen om kleine garnalen die misbruiken vaststellen te beschermen. Waarom? “Minister Karel De Gucht stelt in zijn recent boekje dat we het extremisme niet mogen banaliseren. Hij heeft gelijk. Maar zo vind ik dat we de inefficiëntie en onregelmatigheden van de publieke sector niet mogen banaliseren. De Vlaamse regering is gestart met het project Beter Bestuurlijk Beleid (BBB) om de publieke sector te moderniseren. We hebben dure consultants aangeworven om politieke benoemingen te kunnen realiseren, we hebben departementen opgericht die de modernisering voorbereiden en dat alles met de bedoeling om de ministeriële kabinetten af te schaffen. Vandaag zouden we BBB in de diepvries steken, omdat de kabinetten toch nodig zouden zijn. Dat is inefficiëntie. Wat erger is dan geen hervorming: een halve hervorming. Ik weet dat BBB geen sexy onderwerp is en dat vele mensen niet begrijpen waarover het gaat. Laat me het even concreet maken: als de Belgische openbare sector even efficiënt werkt als de middelmaat van Europa (en dat is niet ambitieus), dan zou dat 1000 euro per burger opbrengen. En dan zijn we nog niet de beste.”

TRENDS. U wilt de overheid efficiënter maken en klaagt daarom individuele malversaties aan. Gaat u niet erg kort door de bocht?

RUDY AERNOUDT (SECRETARIS-GENERAAL VLAAMSE ADMINISTRATIE ECONOMIE, WETENSCHAP EN INNOVATIE). “Ik heb al meermaals een pleidooi gehouden om de publieke sector efficiënter te maken. Lees mijn boeken en vrije tribunes. Maar het werd niet opgepikt. Nu ik individuele gevallen aanklaag, krijg ik plots de volle aandacht van pers en politici. Ik wil me helemaal niet focussen op individuele gevallen, kabinetten of personen, maar ik kon niet anders. Toen ik als kabinetschef bepaalde zaken zag die voor mij niet door de beugel konden, was mijn eerste taak die te bespreken met de betrokken personen. Dat heb ik gedaan, maar zonder resultaat. Op de Inspectie van Financiën kon ik geen beroep doen, want zij kunnen enkel nagaan of de procedures bij toewijzing van contracten goed zijn gevolgd. En neem van mij aan, contracten waar een reukje aan zit, zijn formeel het best in orde gebracht. Het Comité van Toezicht bestaat niet meer. Dé geijkte weg zou zijn dat ik bij de interne auditdienst IAVA aanklopte. Maar zij hebben helemaal geen bevoegdheid over de kabinetten. Er zat niets anders op dan bij de ombudsman de kat de bel aan te binden De ombudsman reageert dan weer enkel op individuele dossiers. Ik was dus wel verplicht enkele dossiers aan te brengen om het systeem te kunnen aanklagen.”

Uw klachten dateren van de tijd dat u zelf kabinetschef was. Hoe betrokken bent u zelf?

AERNOUDT. “Ik was chef, maar ik schiet mezelf niet in de voet. Als kabinetschef heb ik me tegen een aantal individuele dossiers verzet. Laat dat duidelijk zijn. Ik sta recht in mijn schoenen. Als kabinetschef was ik ervan overtuigd te werken aan een moderniseringsactie die tijd vroeg. De architecten van het Beter Bestuurlijk Beleid zijn Patrick Dewael (Open VLD) en Johan Sauwens (CD&V). Ze inspireerden zich op het Copernicusplan van Luc Van den Bossche (SP.A). BBB is een verhaal van alle politieke kleuren, waarin ik geloof. Uitgangspunt van BBB is een minister met drie à vier personen rond zich en administraties die het werk verrichten. Dus geen uitgebreide kabinetten die het werk van de administraties doen. Je kunt me verwijten nu pas deze boodschap te verkondigen, nu ik kabinetschef af ben, maar vergeet niet dat BBB operationeel is sinds 1 september 2006. Het is dus nu dat we het sluitstuk van de hervorming moeten realiseren.”

Komen malversaties veel voor?

AERNOUDT. “Dagelijks verkrachten we in dit land de leer van Montesquieu, die de scheiding van de drie machten predikt. Het parlement zou de wetgevende macht moeten zijn, maar de facto ligt die voor het grootste stuk bij de regering. Net als de uitvoerende macht, want die ligt bij de kabinetten van de regeringsleiders. Waar is de scheiding? De deur staat wagenwijd open voor inefficiëntie en misbruiken. Vandaag beheren kabinetten geld waarover hun ministers beslissen. Ze instrueren de administraties aan wie de subsidies verdeeld moeten worden. We vragen aan politiek geïnspireerde entiteiten dat ze geld verdelen op een objectieve manier. Bovendien gebeurt dat zonder enige vorm van controle. De interne auditdienst (IAVA) van de Vlaamse administratie heeft geen enkele bevoegdheid over de kabinetten. IAVA is opgericht onder Beter Bestuurlijk Beleid en volgens BBB bestaan er geen kabinetten meer. Zoals Napoleon al zei: collectieve criminaliteit heeft geen verantwoordelijke. We zitten met een systeem dat door iedereen gedragen wordt. We moeten het systeem aanpakken, anders gaan we nog honderden individuele dossiers hebben.”

Hoe pak je malversaties en inefficiëntie aan?

AERNOUDT. “Voer uit wat het BBB vooropstelt ( nvdr – zie kader: Wat moet er veranderen?). Het afschaffen van de kabinetten en het stopzetten van politieke benoemingen zijn cruciaal. Het invullen van de topposities is vandaag een kleurenspel. Contentieus wordt er nagegaan welke kleur waar vertegenwoordigd is en hoe evenwichten hersteld moeten worden. We gingen politieke benoemingen afschaffen, maar zijn nog nooit zo diep gezakt. We hebben dure externe assessmentbureaus gebruikt die wel kandidaten mochten weerhouden, maar waarvan wij de volgorde opstelden. Politieke benoemingen verstarren de efficiëntie. Ik sta gekend als een VLD-benoeming. Stel dat de VLD morgen uit de Vlaamse regering verdwijnt en een SPA’er mijn voogdijminister wordt. Hoe groot gaat zijn vertrouwen in mij zijn? Die volgende ministers vertrouwen de topambtenaren niet, laten ze links liggen en werken verder met hun kabinetten. Om dan op het einde van de rit hun eigen mensen te benoemen, zodat de volgende minister weer met hetzelfde probleem zit. Ondertussen zwellen de administraties aan, terwijl ze moeten afslanken. We werken hier met 50 % méér mensen dan het EU-gemiddelde.”

“Als er politieke wil is, kan je politieke benoemingen tegenhouden. Externe bureaus moeten onafhankelijk werken en de jury’s moeten objectief samengesteld zijn. De uitkomst van het assessment moet gerespecteerd worden. Wil je dat niet doen, moet je maar naar het spoils-systeem in Amerika overschakelen. Daar benoemt de minster zijn topambtenaren, maar die treden ook af als de minister verdwijnt.”

Kan een politieke benoeming geen competente persoon opleveren?

AERNOUDT. “Jawel, maar als je iemand kiest vanuit een politieke invalshoek, heeft hij sowieso een smet op zich. Ik ben al twintig jaar bezig op Europees, federaal, Waals en Vlaams niveau met economie en innovatie. De dingen waar ik dus vandaag als ambtenaar ook verantwoordelijk voor ben. Ik ga ervan uit dat ik om mijn competentie benoemd ben. Maar eigenlijk ben ik een politieke benoeming en dus besmet.”

Waarom hebt u dan aanvaard?

AERNOUDT. “Omdat ik geloof dat BBB een schitterend project is. Als ik zo wild om me heen schop, is dat niet uit eigen- belang. Ik heb hier niets te winnen of te verliezen. Er wacht me een post bij de Europese Commissie die interessanter is. Ik doe dit, omdat ik er stellig in geloof dat de inefficiëntie van alle regionale en ook federale administraties ons de das aan het omdoen is. Harvardstudies hebben het aangetoond: in regio’s waar de administratie competent is, gaat het economisch goed. En vice versa. Waarom zeggen mensen geen zin te hebben in ondernemerschap? Omdat ze opkijken tegen de administratieve verwikkelingen. Dat schaadt de economie enorm. Wij pompen ook enorm veel geld uit de overheid. De kostprijs is te hoog. 47 % van de economie in België is publieke economie. Als wij verkeerd bezig zijn, trekt dat de hele economie naar beneden. Maak u geen illusies, regionale berekeningen zouden niet fundamenteel verschillend zijn. In Wallonië werkt 39 % van de actieven voor de publieke sector (inclusief onderwijs), in Vlaanderen 29 %. Het Europese gemiddelde is 18 %.”

Uit uw betoog valt af te leiden dat u als secretaris-generaal niets te zeggen hebt.

AERNOUDT. “Je moet vechten om iets te zeggen te hebben. En dat wil ik ook. Ik ben naar hier gekomen om dingen te veranderen. Ik wil de administratie efficiënt maken en zal daarvoor al mijn macht gebruiken. Als ik hier voor Piet Snot moet zitten, laat ons dan ook het theater niet openhouden en de belastingbetaler niets wijsmaken. Mijn boodschap is eenvoudig: hebben de politici de kabinetten nodig en willen ze vergeten dat er ooit sprake was van een nieuwe politieke cultuur, mij goed, maar ga er dan verder in en schaf de departementen af. Anders heb je twee organen die exact hetzelfde doen.”

Hoe reageren uw collega’s-ambtenaren op uw discours?

AERNOUDT. “Vele collega’s hebben het probleem dat hun voogdijminister de administratie beschouwt als een persoonlijk verlengstuk. En het is de minister die hen evalueert. Het is dus moeilijk om openlijk kritiek te leveren. Maar inhoudelijk zitten ze met dezelfde problemen. Het is zo moeilijk om de mensen hier te motiveren. Ze zijn immers al jaren gewoon dat de kabinetten de plak zwaaien. De ambtenarij moet moderniseren. Vandaag kan ik geen mensen ontslaan en personeelsleden mogen 660 dagen ziek zijn. Ik heb mensen die halftijds ziek zijn. Dat moet je natuurlijk ook aanpakken. Ik heb de indruk dat heel veel mensen die in het begin raar opkeken bij mijn manier van werken, nu wel mee zijn. De mensen hebben er ook genoeg van dat ze uitvoerders zijn van het kabinet.”

Hebt u nu geen spijt dat u het voorstel van Harvard niet hebt aanvaard om er te doceren?

AERNOUDT. ( Glimlacht) “U bent wel goed geïnformeerd. ( Stilte) Niet echt, als ik in de ogen van mijn dochtertjes kijk, weet ik dat ik niet te ver van hen moet zijn.”

An Goovaerts