Alles gratis!

Marc Buelens
Marc Buelens Professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Voor de Bank van De Post eist Stany Crets dat hij alles op een presenteerblaadje krijgt, en Peter Van den Begin wil alles gratis. Vooral dat laatste idee spreekt mij wel aan. Ik zou bijvoorbeeld willen vragen aan de heer Van den Begin of hij tien maal gratis voor mij wil optreden.

De economie van gratis is een bizarre economie. Het is de economische tegenhanger van delen door nul. In de buurt van de delen door nul, krijg je grote onevenwichten. E-mail komt de facto gratis bij je computer en je internetaansluiting. Resultaat van gratis e-mail? Je moet heel veel geld uitgeven aan spamfilters, aan verloren tijd en aan het vermijden van allerlei oplichterspraktijken.

Indien van bij de start van het internet ieder mailtje bijvoorbeeld 0,1 eurocent had gekost, dan was uw en mijn mailbox veel relevanter geweest. Veronderstel dat u per dag twintig mails verstuurt, dan zou u er op jaarbasis zo’n 7500 versturen, dan zou u dat 7,5 euro kosten. Plots duiken er dan allerlei interessante economische en politieke perspectieven op, nieuwe businessmodellen op basis van 0,1 eurocent per mail! Bedrijven zouden kunnen genieten van bulkkortingen, er zouden nieuwe diensten aan e-mail worden toegevoegd, de ondernemerscreativiteit zou doorbreken. In plaats van eindeloze inspanningen om gewoonweg de waarde van een mail te houden door controles en filters, zou men ongetwijfeld meerwaarde trachten te creëren. Ook politiek zou er ruimte komen voor boeiend maatschappelijk debat. De sp. a zou eisen dat de eerste 5000 mails per jaar gratis zijn, N-VA zou eisen dat elke mail in Vlaanderen maar voor de helft telt, en de groenen zouden pleiten om elke mail die een brief vervangt te belonen met een mailkrediet van 500 mails. Waarop de Waalse socialisten dan weer zouden reageren door te eisen dat deze maatregel geen banenverlies bij De Post mag meebrengen.

Wat er gebeurt als de aardolie (bijna) gratis is, hebben we kunnen ervaren in de jaren negentig. Iedereen begint rond te rijden met auto’s die gulzig benzine slikten. De natuur heeft miljoenen jaren nodig om deze molecule te vervaardigen. Een van de meest complexe en verfijnde stoffen ter wereld, wordt simpelweg opgebrand. Omdat ze te goedkoop is. Je zou het kunnen vergelijken met een schets van Luc Tuymans te gebruiken om een puntzakje voor je frieten te maken. En de verslaving aan (bijna) gratis olie heeft het CO2-gehalte in de atmosfeer drastisch doen stijgen, investeringen in alternatieve energie afgeremd en voor een hoop verkeersellende gezorgd. De weldaden van gratis.

Wij verwarmen thuis elektrisch, en toen de olie spotgoedkoop was, betaalden we ongeveer 2,5 zoveel als onze buurman die lekker aardolie opstookte. Toen mijn buurman echter zoveel moest betalen als wij, omdat olieprijs stilaan de echte schaarste weerspiegelde, kreeg hij oliecheques. Ik heb dan maar met terugwerkende kracht elektriciteitscheques aangevraagd. De contradicties van gratis.

Chris Anderson (bekend van het boek ‘The Long Tail’) werkt nu aan een boek over ‘gratis’. Hij laat de lezer even speculeren over wat er zou gebeuren indien elektriciteit gratis zou zijn. Dat is niet zo’n gek scenario, want de atoomindustrie had dit in de jaren vijftig in zekere zin beloofd. Wat zou u doen als elektriciteit gratis werd? Openluchtzwembaden permanent verwarmen? Overal terrasverwarmers plaatsen die aanslaan zodra de temperatuur onder de 21 zakt? En airco zodra de temperatuur boven de 23 stijgt? De living verwarmen met de ramen open? Elektrische auto’s zouden alleszins snel zeer populair worden…

‘Gratis’ is economisch een zeer slecht idee; lucht en water leken gratis. Die illusie geraken we in een sneltreinvaart kwijt.

Wie is er dan wel voorstander van ‘gratis’? Academici hebben vaak de neiging om te denken dat alles gratis moet zijn. Een echte academicus (niet een consulent vermomd als academicus) deelt alles, zonder geld te vragen. Aan de academici danken we het gratis internet en de spectaculaire doorbraak van de wetenschappelijke kennis. Want kennis is geen zero-som-spel. Wat je aan kennis met mij deelt, ben je niet kwijt. Bij exploreren kan je zoveel mogelijk dingen ‘gratis’ maken. Het is daarom dat wetenschappers betaald worden door de gemeenschap. Want ook gratis kennisdelen is uiteraard niet gratis; de kosten worden netjes door de gemeenschap gedragen. En bij kennisontwikkeling, bij exploratie, is dat echt nog niet zo’n slecht idee. Exploreren is spelen, en spelen is niet werken. Exploreren is avontuur, vrijheid. Daarom natuurlijk dat ontdekkingsreizigers meestal sponsors hebben, vooral staatssponsors.

Maar als je alle kennis hebt weggegeven, ben je de monopolie-exploitatiemogelijkheden kwijt. Kennis exploiteren is business. Big business. Dat is werken, handel drijven, het economische, niet het wetenschappelijke, spel spelen. Dat gratis maken is heel gevaarlijk. Vooral op lange termijn. Op korte termijn kan je er echter wel (politiek) mee scoren. Vraag dat maar aan Steve Stevaert. Spijtig dat die zich bij zijn laatste job echt vergist heeft, want hij heeft ongetwijfeld gedacht dat een gouverneursjob een onbetaalde, gratis eretitel was. (T)

de auteur is hoofddocent aan de universiteit gent en partner van de vlerick leuven gent management school.

Marc Buelens

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content