Door de economische crisis wint het zwartwerk weer terrein. Ook het grote verschil tussen netto- en brutoloon voedt de opmars van de schaduweconomie.
Door de economische crisis wint het zwartwerk weer terrein. Ook het grote verschil tussen netto- en brutoloon voedt de opmars van de schaduweconomie.
“De onzekere economische toestand verplicht ons ertoe een beroep te doen op zwartwerk. We zitten bijna door onze financiële reserves heen. Voordat we beslissen een werknemer te ontslaan, laten we hem in het zwart werken. Gaat het daarna nog slechter, dan is een ontslag onvermijdelijk.” Dat verhaal is bij verscheidene ondernemers te horen. Zwartwerk is terug, al is het nooit echt weg geweest.
Als bedrijven klanten en marktaandeel verliezen, proberen ze die terug te winnen door hun prijzen te verlagen. Kiezen voor zwartwerk, waardoor ze belastingen en sociale bijdragen ontlopen, geeft hun dan de nodige financiële ademruimte. Zo is er het voorbeeld van de voedingssector. Onder druk van de crisis en concurrenten hebben supermarkten geen andere keuze dan hun prijzen te verlagen. Die prijzenslag heeft gevolgen voor de voedingsindustrie. De sector staat steeds meer onder druk om tegen lagere prijzen te leveren. Met alle gevolgen van dien op de werkvloer.
Tijdens crisissen stijgt het gewicht van de zwarte economie, leren de cijfers van de Oostenrijkse econoom Friedrich Schneider, een autoriteit in het onderzoek naar de irreguliere economie. Het voorbije decennium nam de omvang van de schaduweconomie in Europa af van 22,3 procent van het bruto binnenlands product (bbp) in 2003 tot 19,3 procent in 2008. In België was er een krimp van 21,4 naar 17,5 procent. In 2009 won de praktijk weer terrein, waarna hij grotendeels stabiel bleef of licht daalde.
Schneider schat de huidige omvang van de schaduweconomie in België op 17,1 procent van het bbp, of 63 miljard euro. Er is geen nieuwe toename te merken in de cijfers van 2012, maar Schneider verwacht wel een stijging. Trends legde de cijfers voor aan staatssecretaris voor Fraudebestrijding John Crombez (sp.a), maar die had geen tijd voor een reactie.
De schuld van de loonwig
Dat de schaduweconomie goed garen spint bij een economische crisis, heeft twee grote oorzaken. Enerzijds is er de toename van de werkloosheid. Mensen verliezen een deel van hun inkomen, worden afhankelijk van een uitkering en klussen bij in het zwart. Anderzijds zijn er de bedrijven die het steeds moeilijker hebben om het hoofd boven water te houden. Sommige ondernemingen verlaten dan het pad van de legaliteit om sociale bijdragen, belastingen en reglementeringen te ontlopen.
Maar het verschijnsel heeft diepere wortels. De schaduweconomie borduurt in crisistijden voort op de structurele oorzaak van die praktijk: de zware fiscale druk, en vooral de hoge loonkosten. Dat verklaart ook waarom vooral arbeidsintensieve sectoren zoals de horeca, de bouw, het transport en de land- en tuinbouw worden geconfronteerd met zwartwerk, al willen ze dat zelf niet graag horen. Hoe groter het verschil tussen de totale loonkosten en het nettoloon oploopt, hoe groter de verleiding kan zijn om het officiële arbeidscircuit te verlaten en daaraan te ontsnappen. In België is de loonwig uitzonderlijk hoog. Zo moet een alleenstaande Belg tot 55 procent afdragen van wat zijn werkgever voor hem betaalt.
In 2000 werden in ons land belastingverlagingen doorgevoerd die de loonwig deden verkleinen. De zwarte economie begon in die periode te krimpen. Maar België behoort nog altijd tot de kampioenen van de hoge loonkosten, wat de zwarte economie blijft voeden. Dat leidt tot de paradoxale situatie dat de officiële economie fiscaal nog meer moet worden uitgeperst. (A.M.)
