Dossier Blackrock: hoe (on)gezond is de dubbele rol van adviseur en aandeelhouder?

Blackrock is niet alleen ‘s werelds grootste vermogensbeheerder, maar ook de favoriete consultant van financiële instellingen, overheden en centrale banken. Dat blijkt uit onderzoek van Investigate Europe en Trends. Maar is het gezond dat ‘s werelds grootste aandeelhouder toegang krijgt tot zo veel delicate financiële informatie?

De grondslag van het succes van Blackrock als adviseur ligt in Larry Finks loopbaan op Wall Street. Fink begon in 1976 bij de New Yorkse investeringsbank First Boston als obligatiehandelaar. Aan zijn succes kwam abrupt een einde toen hij in 1986 door een verkeerde gok over de richting van de rente 100 miljoen dollar verloor. Sindsdien is Fink geobsedeerd door het beheer en het terugdringen van risico. Bij Blackrock ontwikkelde hij daar een zeer geavanceerd softwareplatform voor: Aladdin. “De Ferrari onder de risicoanalysesoftware”, noemt een markthandelaar het.

Blackrocks geest in de lamp

Bij Blackrock werken 1500 ingenieurs voltijds aan het Aladdin-platform, ook wel de ruggengraat van het bedrijf genoemd. Dagelijks voert Aladdin een kwart miljoen markttransacties uit en wekelijks miljarden economische voorspellingen. Aladdin is de verklaring voor het succes van Blackrocks consultancy-activiteiten die onder het dochterbedrijf Blackrock Solutions (BRS) vallen.

Na de crisis van 2008 zagen veel financiële spelers zwarte sneeuw, maar Blackrock ging het voor de wind. Iedereen in de sector zat op een berg toxische producten waar niemand weg mee wist, behalve BRS dankzij zijn Aladdin-platform. De een na de andere grote Amerikaanse speler, zoals de verzekeraar AIG, huurden BRS in om de rommel op te kuisen. Ook de Federal Reserve (Fed), de Amerikaanse centrale bank, vroeg hulp bij het liquideren van activa die het had binnengehaald met de nationalisering van de bank Bear Stearns. Blackrock was de populairste crisismanager in die periode.

Vrij snel kwam er in de Verenigde Staten kritiek over mogelijke belangenconflicten. Met het opkuiswerk van de balansen van de Fed, de banken en de verzekeraars kreeg BRS informatie die van belang kon zijn voor Blackrocks investeringsactiviteiten. “Ze krijgen inzicht in de activa die de Fed wil verkopen en welke prijs het daarvoor wil hebben. Daarmee is het risico op een belangenconflict groot en moeilijk te controleren”, opperde een Republikeinse senator.

Die bezorgdheden doken later ook op in Europa. De Amerikaanse financiële reus is ondertussen ook hier de grootste investeerder. In plaats van als dusdanig te worden gereguleerd door nationale en Europese toezichthouders, wordt hij ingehuurd voor audits of regelgevend advies. Wat in de Verenigde Staten enkel een crisisoperatie leek, is uitgegroeid tot Blackrocks tweede succesvolle activiteit wereldwijd.

Ook Europees crisismanager

De eurocrisis bleek voor BRS even vruchtbaar als de Wall Street-puinhoop na 2008. Het begon in 2011 toen Ierland 50 miljard euro moest lenen om zijn grootbanken te redden. Onder druk van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) stelde de Ierse centrale bank BRS aan voor een audit van de Ierse banksector, zonder voorafgaande aanbesteding. Niemand weet hoeveel BRS eraan verdiende, maar volgens CEO Larry Fink was het niet weinig.

“Dit is onze grootste overheidsopdracht tot hiertoe, groter dan AIG en de Fed”, reageerde hij. In de jaren erna deed Ierland nog een paar keer een beroep op BRS voor stresstests van de banken. Enkele maanden later kocht de investeringstak van Blackrock een belang van 3 procent in een van die banken, de Bank of Ireland. Dat is meteen de kern van Blackrocks belangenconflict: daar waar het optreedt als auditor of adviseur, is of wordt het vaak ook aandeelhouder. Blackrock zou zo toegang kunnen krijgen tot informatie die zijn concurrenten niet hebben.

Nog een mooi staaltje Iers belangenconflict betreft de 13 miljard euro die Apple van de Europese Unie moet terugbetalen aan de Ierse staatskas vanwege onrechtmatige staatssteun. Twee maanden geleden kreeg onder andere Blackrock van de Ierse overheid het contract om die 13 miljard te beheren. En dat terwijl het de op twee na grootste aandeelhouder van Apple is, en daarmee onrechtstreeks medeverantwoordelijk voor de monsterboete.

In Griekenland deed zich hetzelfde voor. Toen het schiereiland onder controle van de Troika – de Europese Centrale Bank (ECB), het IMF en de Europese Commissie – stond, huurde de Griekse centrale bank BRS in om de Griekse banken en hun kredietportefeuilles door te lichten. De eerste keer was in 2011 en verliep als een militaire undercoveroperatie. De opdracht kreeg zelfs een codenaam: Solar. Gedurende maanden bogen BRS-werknemers zich over de Griekse bankbalansen in anonieme Atheense gebouwen. Blackrock had zelfs gewapende veiligheidsagenten ingehuurd om zijn personeel veilig en ongemerkt door Athene te voeren. In drie maanden tijd doorploegde het BRS-team meer dan 10 miljoen kredietdossiers om naar de gezondheid van achttien Griekse banken te peilen.

In 2013 en 2015 mocht BRS die Griekse oefening nog eens overdoen. Opvallend is dat alle opdrachten zonder voorafgaande aanbesteding verliepen en dat de Troika aandrong om BRS in te huren.

Heeft Blackrock daarmee meer inzicht gekregen dan zijn concurrenten in de financiële gezondheid van de Griekse economie en bedrijven? Uit de transacties zou men kunnen afleiden van wel. In 2015 meldde Bloomberg dat Blackrock opvallend veel Grieks staatspapier opkocht, terwijl concurrenten er liever van wegbleven. Vorig jaar nog kopte de Financial Times: “‘s Werelds grootste vermogensbeheerder lonkt naar Griekse banken”. “Het ene moment ontmoetten we Blackrock om aan hen onze aandelen te slijten, het andere moment kwamen andere medewerkers onze boeken controleren”, getuigt Michael Masourakis, voormalig hoofdeconoom van de Griekse Alpha Bank, over de reddingsoperatie in 2011.

Nederlands vastgoed waarderen

Ook onze noorderburen deden al een beroep op BRS voor een financiële audit. In 2012 nam de Nederlandse overheid de consultant in de arm voor de verkoop van een pakket hypotheken van ING. Een jaar later kwam BRS er voor De Nederlandsche Bank als de beste uit om het vastgoed te waarderen op de balansen van de Nederlandse banken. Zo analyseerde het onder andere 29 miljard euro aan vastgoed in de boeken van ING, terwijl Blackrock op dat moment voor zo’n 5 procent aandeelhouder was van die bank.

Nederlands minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem kreeg er van de pers en het parlement vragen over. Hij greep naar hetzelfde argument waar Blackrock altijd mee schermt: er zijn ondoordringbare Chinese muren tussen BRS, Aladdin en de rest van de investeringsactiviteiten. Die voorkomen dat de info die het Aladdin-platform verwerkt tijdens die stresstests en overheidsopdrachten doorsijpelt tot bij andere Blackrock-afdelingen.

De reacties uit de financiële sector die Trends en Investigate Europe daarover optekenden, zijn divers. “Blackrock heeft er geen baat bij zijn reputatie om zeep te helpen” of “ik denk niet dat Blackrock activa zal onderwaarderen om ze daarna goedkoop te kunnen kopen”, klonk het ter verdediging. Anderen waren sceptischer: “Als iets voor het bedrijf zeer relevant is, bestaat er niet zoiets als een Chinese muur”, of “op een bepaald punt in de bedrijfshiërarchie vloeit de kennis van beide activiteiten, investeringen en advies, samen bij een handvol mensen”.

Zelfs de ECB is klant

De Europese Unie heeft BRS ook al ingehuurd. In 2014 haalde de ECB de Amerikaanse consultant aan boord om een opkoopprogramma te ontwikkelen van verpakte hypotheken en andere leningen, ook wel asset backed securities genoemd. Die speelden een grote rol in crisis van 2008 omdat banken de kredietwaardigheid ervan verkeerd inschatten. Om die fout te vermijden, deed de ECB een beroep op BRS voor de risicoanalyse van de verpakte leningen in het opkoopprogramma. De ECB heeft er ondertussen voor 27 miljard euro opgekocht. Blackrocks prijskaartje? 1,2 miljoen euro.

In 2016 volgde een groter contract met de ECB waarvan de waarde niet openbaar is gemaakt. BRS werd advies gevraagd bij de stresstest van 29 Europese grootbanken. Banken van wie het moederbedrijf Blackrock vaak grootaandeelhouder was. Die stresstests leggen gevoelige informatie van die banken bloot, zoals het aantal slechte leningen op hun balans. Op onze vraag of Blackrock daarmee niet in een belangenconflict zit, antwoordde de ECB dat de contractvoorwaarden dat beletten. “Blackrock werd verplicht een strikte scheiding aan te houden tussen de teams die de ECB adviseerden en de investeringstak”, klonk het. Op de vraag waarom ECB-werknemers zelf niet de stresstesten uitvoerden, was het antwoord dat dat niet tot hun dagelijkse takenpakket behoort.

Blijkbaar was de ECB tevreden, want naast die twee grote opdrachten heeft Blackrock ook het genoegen het pensioenfonds van de ECB te beheren.